Reklama

Żywy trup, suchy ocean, jezioro ognia, „mechaniczna pomarańcza”… To przykłady oksymoronów, z którymi można spotkać się nie tylko na lekcjach języka polskiego. Przekonaj się, że odnalezienie oksymoronu w wierszu lub prozie jest łatwiejsze, niż myślisz.

Reklama

Spis treści:

Co to jest oksymoron?

Oksymoron to środek stylistyczny (rodzaj metafory i epitetu). Jest to celowe zestawienie sprzecznych i wzajemnie wykluczających się wyrazów. W wyniku tego zestawienia wyrazy nabierają zupełnie nowego znaczenia.

Aby zrozumieć, czym jest oksymoron, warto uświadomić sobie, że w tym przypadku na pierwszym miejscu nie znajduje się utarte znaczenie wyrazów, tylko gra wyobraźni i kunszt poetycki.

Synonimy oksymoronu to: antylogia oraz epitet sprzeczny. Antylogia (czyli coś antylogicznego) i epitet sprzeczny to bardzo trafne określenia oksymoronu, który ze swej definicji jest nielogiczny i zawiera w sobie sprzeczność, np. „żywy trup”, „suchy przestwór oceanu” czy „wymowne milczenie”.

Uwaga: Oksymoron to nie to samo co antyteza. Antyteza jest również środkiem stylistycznym opartym na przeciwieństwach, ale… Podczas gdy oksymoron składa się z dwóch lub trzech wyrazów (najczęściej: określanego i określającego), antyteza to bardziej rozbudowane zestawienie elementów przeciwstawnych, np. „jest czas rodzenia i czas umierania”, „Lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć”, „Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu”).

Funkcje oksymoronów

Funkcją oksymoronu jest przede wszystkim ukazanie odbiorcy niezwykłości rzeczywistości. Jednocześnie też – jako że oksymoron jest rodzajem przenośni (metafory) – można powiedzieć, że tak jak ona pozwala:

  • ukazać odbiorcy, jaki stosunek ma nadawca do osób, rzeczy, wydarzeń;
  • wzbogacać wartość artystyczną utworu,
  • świadczyć o nietuzinkowej wyobraźni i talencie twórcy.

Najogólniej rzecz ujmując – oksymoron w literaturze ma odbiorcę zaskoczyć, przykuć jego uwagę, podziałać na wyobraźnię.

Przykłady oksymoronów

Do mistrzów tworzenia oksymoronów zalicza się artystów epoki baroku. To właśnie z literatury tych czasów pochodzą takie przykłady oksymoronów jak:

  • gorejący mróz
  • ogień lodowy
  • czarna biel

Oksymorony były również popularne w wierszach poetów doby romantyzmu, modernizmu oraz współczesnych, np.

  • suchy ocean,
  • bezdenny dzbanek
  • różane sady,
  • rozkosz cierpiąca.

Przykłady najpopularniejszych oksymoronów

Prócz przykładów oksymoronów w wierszach, nie brakuje ich również w naszej codzienności:

  • Biały kruk
  • Wymowne milczenie
  • Stara maleńka lub dzidzia piernik
  • Słodka zemsta
  • Ciepłe lody
  • Wirtualna rzeczywistość
  • Niecelne trafienie
  • Pomroczność jasna
  • Zimne ognie
  • Ciepłe lody

Skoro już wiesz, co to jest oksymoron, może w ramach ćwiczenia podasz lub ułożysz własny przykład oksymoronu?

Fragmenty utworów zawierające oksymorony:

Większość z nas zapewne spotkała lub spotka się z takimi przykładami oksymoronów w wierszach jak:

O! wy sprzeczności niepojęte dziwa!
Szorstka miłości! nienawiści tkliwa!
Coś narodzone z niczego! Pieszczoto
Odpychająca! Poważna pustoto!
Szpetny chaosie wdzięków! Ciężki puchu!
Jasna mgło! Zimny żarze! Martwy ruchu!

(W. Szekspir: Romeo i Julia)

„Bóg się rodzi, moc truchleje” (F. Karpiński: Pieśń o narodzeniu pańskim)

„Płaczesz – w ognistej tonie serce wodzie” (J. A. Morsztyn: Bierzmowanie)

„Wypłynąłem na suchego przestwór oceanu” (A. Mickiewicz: Stepy akermańskie)

„z czteroletnią powagą, w spódniczce po bose stópki” (L. Staff: Gęsiarka)

To — wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska
i
gromobicie ciszy (J. Przyboś: Z Tatr)

Bibliografia:

M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński: Zarys teorii literatury. Warszawa 1972
Oksymoron w: W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1983


Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama