Reklama

Od kiedy sprawowany jest obrzęd topienia marzanny? Jak może wyglądać w XXI wieku? Czy można topić marzannę, nie obawiając się, że straż miejska wlepi nam mandat za zanieczyszczanie środowiska? I czym właściwie ta marzanna jest?

Reklama

Spis treści:

Czym jest marzanna, skąd się wzięła i co symbolizuje?

Marzanna to słomiana kukła, którą zwykło się uznawać za symbol zimy, chorób i śmierci. Dawniej zima dawała się we znaki nawet najbogatszym, nie mówiąc o najuboższych warstwach społecznych, dla których zimowe miesiące często oznaczały głód, zarazy i śmierć. Zwyczaj topienia marzanny miał symbolizować przeganianie niosącej tyle zła zimy. I podchodzono do niego bardzo serio.

Nazwa „marzanna” pochodzi o imienia słowiańskiej bogini zimy, śmierci i odrodzenia – Marzanny. W różnych częściach Europy występowała ona również jako: Marzana, Mora, Morena, Morana, Marena, Morzyca, Morowa Panna, Śmiercicha, Śmiertka lub Śmierć. Słowiańska bogini Marzanna jest odpowiednikiem rzymskiej bogini Ceres (greckiej Demeter), czczonej jako patronka zaświatów, ale także urodzaju i odradzania się natury. Bogini Ceres po czasie spędzonym w krainie umarłych wraca na ziemię, błogosławiąc polom, łąkom, rolnikom i pasterzom.

Tradycja topienia marzanny na ziemiach polskich sięga czasów wczesnego średniowiecza. O tym obrzędzie wspominał już dawny kronikarz, Jan Długosz, ubolewając, że pogański lud wciąż czci boginie: Dianę (Dziewannę) i Ceres (Marzannę). Przez całe wieki Kościół wydał wiele zakazów związanych z wiarą w oba bóstwa, dotyczyły również topienia marzanny. Mimo to tradycja przetrwała do dziś.

Jak wygląda marzanna?

Marzanna od początku miała wygląd słomianej kukły, którą nadziewano na długą tykę i niesiono do najbliższej rzeki lub jeziora. Nie była zbyt piękna. Ubierano ją w sukienkę lub białe prześcieradło przewiązane w pasie, tak by nikt nie miał wątpliwości, że to postać kobieca. Zakładano jej także wianek, korale, wstążki. W zależności od regionu, marzanna nosiła również welon panny, która jako ostatnia ze wsi wyszła za mąż lub koszulę osoby, która ostatnio zmarła.

Przed utopieniem marzanny zwykle zdzierano z niej „szaty” i dekoracje. Prócz wianka, kobiecego ubrania i ozdób, w dawnych pieśniach towarzyszących obrzędom topienia marzanny zachowały się wzmianki o takich jej atrybutach jak złoty klucz (lub pęk kluczy) i jabłko.

Topienie marzanny – kiedy i jak robiono to dawniej?

Topienie marzanny odbywa się co roku 21 marca, w pierwszy dzień wiosny. Ale nie zawsze zwyczaj ten praktykowano w tym samym terminie. Do początków XX wieku obrzędu topienia marzanny dokonywano w czwartą niedzielę wielkiego postu, tzw. niedzielę czarną, niedzielę białą, niedzielę śmiertną lub laetare, czyli niedzielę radosną. Marzannę należało najpierw oprowadzić po każdym z domostw, po czym wynieść poza granice wsi i rzucić do wody lub podpalić. Albo – najpierw podpalić, a następnie utopić. Wszystko po to, by przepadła na dobre, a wraz z nią nielubiana i dająca się we znaki ludziom zima.

Jak wygląda topienie marzanny dzisiaj?

Topienie marzanny dzisiaj nie ma już tak poważnego charakteru jak dawniej, traktuje się je jak zabawę. W dodatku, coraz częściej – jako zabawę w duchu ekologicznym.

Ekologiczna marzanna (ekomarzanna) na miarę XXI wieku to kukła, którą robi się z odpadków, np. makulatury lub wyłącznie naturalnych tworzyw (słomy, gałązek, siana, trocin, makaronu). Często też nie wrzuca się jej do wody ani nie pali, tylko niesie na konkurs piękności, w którym biorą udział inne ekomarzanny.

Czy dzisiaj można topić marzannę? Okazuje się, że tak, pod warunkiem, że po jej „utopieniu” wszystko posprzątamy. Inaczej straż miejska może ukarać nas mandatem za zanieczyszczanie środowiska.

Bibliografia:
J. G. Frazer: Złota gałąź, 1965
W. Kopaliński: Marzanna w: Słownik mitów i tradycji kultury, t. II, Warszawa 2007
M. Łuczyński: Semantyka obrzędów wiosennych związanych z Marzanną i Jaryłą (próba rekonstrukcji „Prasłowiańskiego tekstu”), Respectus Philologicus, 2006, nr 10

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama