Dziwne grzyby – jadalne i niejadalne nietypowe grzyby w Polsce
Dziwnych grzybów w Polsce nie brakuje. Niektóre są wyglądają naprawdę egzotycznie, bo i pochodzą z dalekich krajów. Część jednak to nasze rodzime, europejskie gatunki, które są w Polsce rzadko spotykane. Być może przez to, że widuje się je rzadko, zasłużyły na miano dziwnych grzybów.
Wśród dziwnych grzybów rosnących w polskich lasach znaleźć można zarówno piękne jak i te, których wygląd jest dość przerażający. Zwykle nazwy zwyczajowe dobrze oddają wygląd nietypowych grzybów. Przez to, że ich prezencja dalece odbiega od wyglądu apetycznych prawdziwków, kurek i podgrzybków, rzadko kojarzone są z kuchnią, tymczasem część z nich znajduje zastosowanie jako dodatek do dań.
Spis treści:
Dziwne grzyby w Polsce
1. Okratek australijski (Clathrus archeri)
Pierwszy raz w Polsce zanotowano jego obecność w 1975 roku w okolicach Biłgoraja. Grzyb najprawdopodobniej został zawleczony do Europy wraz z glebą i roślinami z Australii lub Nowej Zelandii. Występuje w młodych lasach i zaroślach, na żyznych, dobrze nawożonych glebach, od lipca do października.
fot. Kris/Adobe Stock
Zobacz także
Początkowo okratek australijski przypomina kształtem jajo o długości 3,5-6 cm i jest białoszary. Później otwiera się i wypuszcza receptaki (owocniki) o kształcie banana i długości do 15 cm. Gdy dojrzeje, receptaki pękają na 4-6 ramion, które mają czerwony kolor i kształtem przypominają macki ośmiornicy. Ramiona wywijają się na zewnątrz i wtedy grzyb przypomina rozgwiazdę. Jego zapach jest nieprzyjemny, przypomina padlinę. Z czasem grzyb zasycha i czernieje.
2. Kolczakówka piekąca (Hydnellum peckii)
Grzyb objęty w Polsce ochroną ścisłą. Lubi towarzystwo sosen i świerków. Rośnie pojedynczo lub w grupach w górskich lasach iglastych, na ziemi, ale czasem również na opadłych szyszkach. Występuje od lata do jesieni.
fot. Julija/Adobe Stock
Kolczakówka piekąca potrafi wyglądać dość apetycznie – jak budyń śmietankowy z kroplami soku malinowego. Grzyb jest pilśniowaty, biały, początkowo od góry wypukły, później płaski, a na koniec wklęsły. Górna powierzchnia guzkowata, z bruzdami. Owocnik osiąga wysokość do 10 cm, ale zwykle jest mniejszy. Na jego powierzchni pojawia się czerwona wodnista wydzielina. Z czasem wydzielina nabiera rdzawego koloru, a w końcu staje się ciemnobrązowa lub czarna. Ale uwaga! Wydzielina pojawia się tylko w okresie dużej wilgotności powietrza, np. w czasie deszczu.
Dolna część owocnika jest pokryta licznymi małymi „kolcami”. Grzyb wydziela słaby lecz nieprzyjemny zapach.
Kolczakówka nie jest trująca, ale ma wybitnie piekący miąższ, nawet po ususzeniu.
3. Próchnilec maczugowaty (Xylaria polymorpha)
Potocznie zwany też palcami umarlaka. Pojawia się jesienią na martwym drewnie liściastym, pniakach i korzeniach, zwłaszcza buka i dębu. Wyrasta też na drewnie zagrzebanym w ziemi, przez co sprawia wrażenie, jakby wyrastał wprost z niej.
fot.: am13photo/Adobe Stock
Owocniki o charakterystycznym prawie czarnym kolorze i podłużnym kształcie wyrastają z twardej, włóknistej „podkładki” barwy białej. Mogą przyjmować różne kształty, ale często przypominają ludzkie palce – są wąskie i dość długie (do 10 cm). Powierzchnia owocników jest wyraźnie ziarenkowata. Początkowo owocniki są jasne z białym szczytem, później ciemnieją i się marszczą.
Próchnilec maczugowaty jest niejadalny.
4. Dzieżka pomarańczowa (Aleuria aurantia)
Dzieżka jest grzybem średnio pospolitym. Owocniki rosną stłoczone, w skupiskach, na gołej, ubitej, wilgotnej ziemi. Najczęściej pojawiają się w miejscach dobrze nasłonecznionych, w parkach, ogrodach, na brzegach lasów. Dzieżkę spotkać można od od późnego lata do jesieni.
fot.: Светлана Марковец/Adobe Stock
Owocniki mają średnicę od 2 do 10 cm. Początkowo są niemal kuliste, później mają kształt miseczek, a w końcu ich brzegi wyginają się. Dzieżka często ma barwę apetycznie pomarańczową, ale bywa też żółtoczerwona lub brązowo-czerwona. Zewnętrzna strona owocników ma bledszy, mniej intensywny kolor.
Grzyb jadalny, ale zupełnie bez smaku.
5. Gwiazdosz wymionowaty lub gwiazdosz brodawkowy (Geastrum corollinum)
Bardzo rzadki w Polsce grzyb (uznawany za wymierający), wyrasta pojedynczo lub w grupach. Lubi siedliska ciepłe, o charakterze stepowym.
fot.: David/Adobe Stock
Owocniki mają początkowo średnicę do 2 cm i gruszkowaty lub kulisty kształt. Gdy grzyb dojrzewa, jego okrywa pęka na 6-10 ramion, które rozkładają się na boki i wywijają na kształt gwiazdy o średnicy do 6 cm. Wewnątrz ukazuje się niewielka bulwa, która uwalnia suche zarodniki, jak purchawka. Owocniki mają barwę jasną – od szarawej do brązowawej. Gdy jest sucho, ramiona wywijają się do środka.
6. Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus)
Grzyb bardzo rzadki. Wyrasta późną jesienią na uszkodzonych i martwych bukach i dębach.
fot.: fotografiecor/Adobe Stock
Najbardziej okazałe owocniki przypominają puszyste, długowłose pompony zwisające z pni drzew. Są bardzo jasne, ale z czasem żółkną i brązowieją. Bokiem przytwierdzone są do pni, a ich „włosy” mają długość 4-6 cm i tworzą kulisty kształt.
Zapach i smak soplówki jest bardzo łagodny. Choć jest to grzyb jadalny (ma nawet prozdrowotne właściwości), to w Polsce jest pod ochroną.
Dziwne grzyby jadalne w Polsce
Smardz jadalny (Morchella esculenta)
Smardze rosną w lasach liściastych i mieszanych, ale też na łąkach i łęgach. Lubią towarzystwo jesionów, ale znaleźć je można także na porośniętych zielenią wysypiskach i nawożonych glebach. W Polsce pojawiają się w kwietniu i maju.
fot.: nmelnychuk/Adobe Stock
Owocniki smardza mogą bardzo różnić się rozmiarami – mają od 3 do nawet 20 cm wysokości. Składają się z nóżki i główki. Nóżki są białe, a główki początkowo są szarożółte, a później miodowożółte i w końcu rdzawe. Ich kształt może być kulisty, ale często jest stożkowaty. Główka jest ażurowa.
Miąższ smardza jest białawy, kremowy lub żółtawy, kruchy. Pachnie i smakuje bardzo przyjemnie. Nie jest to grzyb pospolity, ale nie zalicza się też go do grzybów rzadkich.
Smardze pysznie smakują w sosie śmietanowym, z mięsem, kluskami, w omlecie lub jajecznicy.
Siedzuń sosnowy (Sparassis crispa)
Zwany też szmaciakiem gałęzistym. Należy do gatunków zagrożonych, ale występuje dość często. Pojawia się w lasach iglastych i mieszanych, na korzeniach drzew martwych i żywych. Owocniki wyrastają pojedynczo u podstawy pnia.
fot.: Viktorishy/Adobe Stock
Siedzuń dorasta do 20 cm wysokości i 30 cm średnicy, ma kształt nieregularnie kulisty. Z mięsistej bazy wyrastają płatkowate gałązki, pofałdowane i z ząbkami na brzegach. Początkowo są białawe, z czasem żółkną lub brązowieją. Grzyb przyjemnie pachnie, a smakuje lekko orzechowo. Używany do zup, smażenia i suszenia.
Lejkowiec dęty (Craterellus cornucopioides)
Zwany też wronim uchem lub kominkiem. Najczęściej spotykany w Polsce pod dębami i bukami, od sierpnia do listopada, najczęściej na obszarach podgórskich.
fot.: am13photo/Adobe Stock
Owocniki mają trąbkowaty, lejkowaty kształt i są wysokości do 12 cm. Średnica „trąbki” wynosi 3-8 cm, a jej brzegi są wywinięte, w późniejszym czasie pofałdowane. Od środka początkowo brązowoczarne, później czarnosiwe, w końcu czarne, z nieregularnymi rzadkimi łuskami. Zewnętrzna strona jest szarobrązowa, najpierw gładka, potem pomarszczona. Lejkowce przyjemnie pachną i mają delikatny smak.
Ze względu na mało apetyczny wygląd lejkowca oraz czernienie podczas gotowania najczęściej się go suszy, mieli na proszek i używa jako przyprawę do zup i sosów.
Przeczytaj też: