Prawa człowieka – czym są, kiedy powstały, cechy praw i przykłady

Prawa człowieka powstały na bazie koncepcji, że każdy człowiek ma sferę wolności, w którą nie może ingerować żadna władza, i że każdy człowiek może wymagać od państwa ochrony tych praw. Prawa człowieka mogą w ściśle określonych sytuacjach zostać czasowo ograniczone, a okoliczności i cele ograniczania tych praw są definiowane w konstytucjach państwowych oraz umowach międzynarodowych dotyczących praw człowieka.

Prawa człowieka – czym są?

Prawa człowieka wynikają z godności, jaka przysługuje każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, status majątkowy, pochodzenie narodowe i społeczne i przekonania polityczne. Prawa człowieka określają pozycję człowieka w społeczeństwie i wobec władzy, a także uprawnienia wobec innych osób.

Prawa człowieka dzieli się na prawa i wolności.

Prawa określa się jako prawa pozytywne, co oznacza, że władza ma obowiązek podejmowania działań na rzecz jednostki, a jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw.
Wolności określane są mianem praw negatywnych, co oznacza, że władza ma obowiązek powstrzymywania się od działań w określonych obszarach naszego życia.

Ponieważ prawa te uznaje się za uniwersalne dla wszystkich ludzi, chroni się je jako cenne wartości dla całej ludzkości.

Cechy praw człowieka

Prawa człowieka są:

niezbywalne – nie można się ich zrzec,
nienaruszalne – w normalnych warunkach nie wolno ich naginać, ani tym bardziej łamać,
powszechne – przysługują każdemu człowiekowi i dla każdego z nich mają taką samą wartość,
uniwersalne – dotyczą wartości najcenniejszych dla każdego człowieka, m.in.: życie, godność, wolność, swobodny rozwój,
naturalne – każdy człowiek je posiada, nie są nadawane,
niepodzielne – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość.

Jakie są prawa człowieka?

Prawa człowieka zostały określone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która powstała w 1948 roku.

Najważniejsze prawa wymienione w Deklaracji:

prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa
prawo do uznawania wszędzie jego osobowości prawnej
wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony prawnej oraz do ochrony przed dyskryminacją
prawo do wysłuchania przez sprawiedliwy, niezależny i bezstronny sąd
prawo do bycia uznawanym za niewinnego dopóty, dopóki nie udowodni mu się winy
prawo do tego, aby nikt nie ingerował samowolnie w jego życie prywatne, rodzinne, domowe, ani w jego w korespondencję
prawo do posiadania obywatelstwa i jego zmiany
prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach państwa
prawo do opuszczenia kraju, włączając w to swój własny, i powrócić do swego kraju
prawo do ubiegania się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania
prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa (za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków) i założenia rodziny
prawo do posiadania własności
prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania oraz jego zmiany
prawo do wolności opinii i wyrażania jej
prawo do spokojnego zgromadzania i stowarzyszania się
prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli
prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju
prawo do ubezpieczeń społecznych
prawo do urzeczywistniania swych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobodnego rozwoju jego osobowości
prawo do pracy, jej wyboru, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem
prawo do równej płacy za równą pracę
prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia
prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny
prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do nich dla ochrony swych interesów
prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy
prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw
prawo do nauki
prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z działalności naukowej, literackiej lub artystycznej
prawo do specjalnej opieki i pomocy przysługujące matce i dziecku
przysługujące rodzicom prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane dzieciom

W Deklaracji Praw Człowieka zapisano także, że nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający.

Historia praw człowieka

Choć Powszechna Deklaracja Praw Człowieka powstała dopiero w 1948 roku, to historia praw człowieka jest dłuższa. Początkowo prawa mieli tylko uprzywilejowani, ale z upływem czasu zaczęto je rozszerzać na coraz większe grupy społeczne. W końcu sformułowano wszystkie uniwersalne prawa człowieka i stwierdzono, że należą się one absolutnie wszystkim ludziom.

Pojęcie godności osobowej wiąże się z tradycją judeochrześcijańską i wizją człowieka jako powstałego „na obraz i podobieństwo Boga”. W 1215 roku powstała Wielka Karta Swobód wydana przez króla Jana bez Ziemi, w której zapisano, że „żaden wolny człowiek nie ma być pojmany albo uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, (…) ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie ruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego”.

W latach 1430-1433 za panowania Władysława Jagiełły wydano przywileje Neminem captivabimus gwarantujące nietykalność osobistą i majątkową szlachcie. W 1628 roku w Anglii zaakceptowano petycję do do króla, w której zabroniono więzienia kogokolwiek bez wyroku sądowego.

W roku 1776 roku powstała Deklaracja Niepodległości USA, która stwierdzała że wszyscy są równi i mają niezbywalne prawa do życia, wolności i dążenia do szczęścia. Podobne stwierdzenia pojawiły się w 1789 roku we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Na bazie tego dokumentu powstały kolejne ważne akty, do których między innymi należą:

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
Konwencja o Prawach Dziecka
Konwencja w Sprawie Likwidacji Dyskryminacji Kobiet
Konwencja w Sprawie Likwidacji Dyskryminacji Rasowej.

Zobacz także: