Poradnik prawny dla kobiet w ciąży i mam 2013/2014

Będąc świeżo upieczoną mamą z wykształceniem prawniczym, aktualnie „relaksującą się” na urlopie macierzyńskim, uznałam, że mogę zrobić coś jeszcze oprócz zmieniania pieluch. Stworzyłam bloga (www.prawniknamacierzynskim.pl), by za jego pośrednictwem pomagać innym mamom w przedzieraniu się przez gąszcz przepisów prawnych związanych z macierzyństwem, choć nie tylko.

Opowiem o prawach, które przysługują ci jako pracownikowi w związku z nową sytuacją życiową, jaką jest ciąża i urodzenie dziecka. Zacznijmy od początku.

Dwie kreski na teście

Gratulacje! Idź do lekarza po zaświadczenie o ciąży i zanieś je pracodawcy. Pamiętaj, że pierwsza wizyta u lekarza musi przypadać przed upływem 10. tygodnia ciąży, a kolejne przynajmniej raz na trymestr. Udokumentowane wizyty lekarskie w karcie ciąży będą potem warunkiem koniecznym do wypłaty tzw. becikowego. Pracodawca musi wiedzieć, że jesteś w odmiennym stanie, bowiem od tej chwili będziesz objęta szczególną ochroną. Na czym polega ochrona przyszłej mamy?

Ciężarnej nie można wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Nie będziesz jednak chroniona, gdy:

• Rażąco naruszyłaś swoje obowiązki i zwolnią cię dyscyplinarnie.
• Pracodawca ogłosi upadłość lub jest w likwidacji.
• Jesteś na umowie na czas próbny nie przekraczający jednego miesiąca.

Pamiętaj, że gdy zawarłaś umowę na czas określony albo okres próbny przekraczający 1 miesiąc, przepisy chronią cię w mniejszym stopniu. Pracodawca może cię zwolnić, choć nie zawsze – jeśli koniec twojej umowy przypadałby po 3. miesiącu ciąży, to ulegnie ona automatycznemu przedłużeniu aż do dnia porodu. W praktyce oznacza to, że będziesz mieć prawo do zasiłku macierzyńskiego, mimo że twoja umowa o pracę już wygaśnie.

• Jeżeli w chwili wypowiedzenia umowy nie byłaś jeszcze w ciąży, ale byłaś w tym stanie, gdy umowa o pracę miałaby się formalnie zakończyć, wypowiedzenie jest nieważne, a pracodawca musi przyjąć się z powrotem do pracy.
• Ciężarnych ani karmiących nie wolno zatrudniać przy pracach szczególnie uciążliwych. Do takich prac należą m.in. prace związane z wysiłkiem fizycznym, w hałasie, pod ziemią i na wysokości. Jeśli tak się składa, że wykonujesz jedną z nich, pracodawca powinien zmienić twoje warunki pracy, aby wyeliminować zagrożenie. Jeżeli jest to niemożliwe, powinien zwolnić cię na czas niezbędny z obowiązku pracy. Pamiętaj, że za czas takiego zwolnienia przysługuje ci wynagrodzenie.
• Ciężarnej nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani delegować poza stałe miejsce pracy bez jej zgody. Jeśli pracujesz w porze nocnej, pracodawca powinien zmienić twój rozkład czasu pracy lub przenieść cię do innej pracy.
• Jeżeli w czasie ciąży zachorujesz, to będąc na zwolnieniu, otrzymasz zasiłek chorobowy w wysokości 100 proc. wynagrodzenia.
• Pracodawca powinien udzielić ci zwolnienia od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie, jeżeli nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Za ten czas nieobecności także przysługuje wynagrodzenie.

Poród i co dalej?

Jeśli w ciąży tych przepisów było garść, to teraz wysypią się jak z worka.

Urlop macierzyński 2013
Kiedy szczęśliwie zakończysz już okres ciąży i zostaniesz mamą, przysługuje ci urlop macierzyński, w czasie którego otrzymasz zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc. pensji. Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby urodzonych przy porodzie dzieci. Przy jednym przysługuje 20. tygodni, przy dwóch – 31. tygodni, trzech – 33. tygodni, czterech – 35. tygodni, pięciu i więcej – 37. tygodni. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu.

Czytaj więcej: urlop macierzyński 2014

To jednak nie koniec czasu, który możesz przeznaczyć na opiekę nad dzieckiem. Po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego, możesz złożyć do pracodawcy wniosek o udzielenie tzw. dodatkowego urlopu macierzyńskiego, w czasie którego także otrzymasz świadczenie w wysokości pensji. Na razie urlop dodatkowy może wynosić do 4 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka, ale docelowo będzie wynosił 6 tygodni lub 8 przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka. W czasie dodatkowego urlopu możesz podjąć u pracodawcy pracę na część etatu. Decyzja ta należy do ciebie, podobnie jak i decyzja, czy wykorzystasz cały urlop dodatkowy czy tylko część. Pamiętaj jednak, że dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo, a zatem nie można wykorzystać połowy teraz, a drugiej połowy w przyszłym roku.

Uwaga! W natłoku matczynych obowiązków, kiedy każdy dzień przypomina poprzedni, łatwo przegapić terminy. Pilnuj ich, bowiem wniosek o dodatkowy urlop powinnaś złożyć swemu pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Od redakcji: Urlop macierzyński 2014
Urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec, jest obowiązkowy. Masz jednak możliwość powrotu do pracy już po 14 tygodniach urlopu, jeśli pozostałą część wykorzysta tata dziecka. Oboje rodzice muszą złożyć pisemne wnioski – mama, że rezygnuje z reszty urlopu, a tata, że chce go przejąć. Jest też macierzyński urlop dodatkowy: może trwać do 6 tygodni, a le nie trzeba z niego nie skorzystać, tylko wrócić do pracy albo wziąć tylko część urlopu (nie mniej niż tydzień lub jego wielokrotność).
Można przekazać go tacie dziecka lub podzielić na 2 części (np. po 3 tygodnie dla mamy i taty) lub połączyć go z pracą na nie więcej niż pół etatu.

Gdy wykorzystasz podstawowy urlop macierzyński i dodatkowy (w pełnym wymiarze), masz prawo do 26 tygodni urlopu rodzicielskiego. Ten urlop też można skrócić, ale część, którą chcesz wykorzystać, nie może być krótsza niż tydzień lub jego wielokrotność. Urlopem rodzicielskim można się także podzielić z tatą dziecka:
• połowę urlopu wykorzystujesz ty, drugą twój partner
• tata ma dwie części urlopu, ty jedną lub odwrotnie
• dzielicie się urlopem na zmianę (mama, tata, mama)
• jednocześnie opiekujecie się dzieckiem – wtedy urlop rodzicielski trwa 13 tygodni.

[CMS_PAGE_BREAK]

Urlop wychowawczy
Jeżeli zamierzasz poświęcić swojemu dziecku trochę więcej czasu i planujesz odłożyć powrót do pracy na później, złóż wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Urlop taki należy się, jeżeli przepracowałaś, jako pracownik, co najmniej 6 miesięcy w swoim życiu. Urlop może trwać do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Pamiętaj, że w przeciwieństwie do urlopu macierzyńskiego wychowawczy może być wykorzystany na raty.

Czytaj więcej: urlop wychowawczy 2014

Jakie prawa przysługują na urlopie wychowawczym?

• Wprawdzie w trakcie tego urlopu nie otrzymasz już zasiłku macierzyńskiego, ale jego okres zalicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Aż do dnia zakończenia tego urlopu twój pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Wyjątkiem jest zwolnienie dyscyplinarne oraz ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy.
• W czasie urlopu wychowawczego możesz sobie dorobić, pracując dorywczo u swojego lub innego pracodawcy, prowadzić działalność gospodarczą, a także podjąć naukę lub szkolenie. Warunkiem jest, aby te dodatkowe obowiązki nie przeszkodziły ci w sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
• Co robić, jeśli wnioskowałaś o udzielenie trzyletniego urlopu, a zmieniły ci się plany? Możesz z niego zrezygnować z dnia na dzień, o ile pracodawca się na to zgodzi. Jeżeli wiesz, że nie lubi takich niespodzianek, nie ryzykuj i poinformuj go o tym najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego powrotu, wówczas nie będzie miał wyjścia, jak zaakceptować twój szybszy powrót.

Powrót do pracy

Gdy wracasz do pracy zarówno bezpośrednio po macierzyńskim, jak i po wychowawczym, pracodawca ma obowiązek przyjąć cię na dotychczasowe stanowisko, a jeżeli nie jest to możliwe, na równorzędne, odpowiadające twoim kwalifikacjom i dotychczasowemu wynagrodzeniu. Przepisy w tym zakresie posiadają pewną lukę – wprawdzie pracodawca musi przyjąć matkę z powrotem do pracy, ale nie ma zakazu, aby nazajutrz umowę o pracę jej wypowiedział.

Ochrona przed zwolnieniem
Wyjątkiem jest sytuacja, w której matka nie wraca na pełen etat, tylko na jego część. Jeżeli wciąż nie wykorzystałaś urlopu wychowawczego, możesz złożyć pracodawcy propozycję, że wrócisz jedynie na część etatu. Jeśli będzie to co najmniej połowa etatu, nie będzie mógł odmówić, a – co najważniejsze – przez następne 12 miesięcy będziesz dodatkowo chroniona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy. Rozwiązanie umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy czy dyscyplinarki.

Przerwa na karmienie
Jeżeli karmisz piersią, masz prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy. Mogą być wykorzystane łącznie. W wypadku większej liczby dzieci przerwy wynoszą po 45 minut każda.

Becikowe
Dotychczas becikowe przyznawano niezależnie od dochodów, teraz dostaną je rodziny, w których dochód na głowę nie przekracza 1922 zł. Wniosek o becikowe możesz złożyć w urzędzie miasta, gminy bądź w ośrodku pomocy społecznej (tam też dostaniesz formularz wniosku). Masz na to 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka.

Czytaj więcej: becikowe 2013