Współcześnie trudno wyobrazić sobie, by śmigus-dyngus nie kojarzył się z Wielkanocą. W zależności od regionu istnieją różne zwyczaje związane z tym świętem – dawniej w Cieszynie chłopcy smagali panny brzozowymi witkami, a na Kaszubach – wskakiwali do rzeki. Opisujemy, skąd skąd wziął się śmigus-dyngus, jak się go obchodziło dawniej i jak ten zwyczaj wygląda współcześnie – nie tylko w Polsce, ale również na świecie.
Spis treści:
Co to jest śmigus-dyngus? To zwyczaj zwany także lanym poniedziałkiem, dniem św. Lejka, oblewanką lub polewanką. Tego dnia zgodnie z tradycją chłopcy oblewali dziewczęta wodą lub wrzucali je do rzeki.
Współcześnie oblewanie wodą w śmigus-dyngus traktowane jest głównie przez dzieci i młodzież obu płci jak dobra zabawa. I nie ma znaczenia, kto kogo polewa. W niektórych domach tradycją jest polewanie się przez domowników wodą ze specjalnych sikawek, a w innych wręcz oblewanie się pełnymi wody wiadrami. Ciekawym pomysłem jest ten, by zamiast wodą, oblewać bliskich perfumami. To tradycja, która pochodzi jeszcze sprzed II wojny światowej. W ten właśnie sposób obchodzą śmigusa-dyngusa niektórzy dziadkowie.
Warto praktykować tę tradycję nawet w symboliczny sposób, ale trzeba pamiętać, że dozwolone jest polewanie wodą wyłącznie rodziny czy znajomych. Za lanie wody na przechodniów albo nieznajomych grozi kara grzywny w wysokości nawet do 500 zł. To samo dotyczy wlewania wody do samochodów, pojazdów komunikacji miejskiej, mieszkań czy klatek schodowych.
Zwyczaj oblewania się wodą prawdopodobnie nawiązuje do słowiańskiego kultu żywiołu wody. W wielu kulturach wodzie przypisuje się moc oczyszczającą – zarówno jeśli chodzi o sferę cielesną, jak i duchową. Wiara w symboliczne znaczenie święconej wody przetrwała do dziś również w kościele katolickim – wystarczy wspomnieć takie obrzędy jak: chrzest, poświęcenie pól, nowych inwestycji czy przygotowanie koszyczka wielkanocnego.
Zgodnie z pogańską tradycją – woda, którą człowiek zostanie polany w śmigus-dyngus, ma oczyścić go z chorób i grzechów, by wraz z nadchodzącą wiosną mógł cieszyć się pełnią życia.
Śmigus-dyngus obchodzi się zawsze w Wielkanocny Poniedziałek. Ponieważ Wielkanoc jest świętem ruchomym, zabawa w polewanie wodą każdego roku może przypadać w innym terminie. W 2023 roku śmigus-dyngus wypada 10 kwietnia.
Ciekawostką jest, że początkowo śmigus-dyngus wcale nie był obchodzony w poniedziałek po Wielkanocy. Kościół bardzo długo walczył z tym pogańskim obyczajem, aż w XVIII wieku duchowni uznali, że rozsądniej będzie połączyć go z chrześcijańskim świętem.
Śmigus-dyngus pochodzi z odległych (przedchrześcijańskich) czasów, a dokładnie z tradycji słowiańskiej. Słowianie byli przekonani, że polewanie wodą sprzyja płodności. Woda miała też być symbolicznym oczyszczeniem z chorób, a nawet grzechu. Śmigus-dyngus był związany ze słowiańskimi Jarymi Godami, czyli obrzędami trwającymi kilka dni, które miały na celu uczcić nadejście wiosny. Niektórzy twierdzą też, że miał on swoje początki w Jerozolimie, gdzie pod oknami domów schodzili się Żydzi i rozmawiali o zmartwychwstaniu. Mieli być wtedy rozganiani sprzed okien wodą.
Początkowo istniały dwa święta. Pogański śmigus – polegał na biciu dziewcząt gałązkami, a dyngus – na polewaniu ich wodą. Pierwsze wzmianki o zwyczaju polewania się wodą w Polsce datuje się na XV w. Najstarszą z nich jest uchwała synodu gnieźnieńskiego z 1420 r., która zabraniała tego zwyczaju.
Współcześnie zgodnie z tradycją w Lany Poniedziałek należy oblać kogoś wodą. W przeszłości, to głównie młodzi chłopcy hojnie polewali wodą, mieszkające w okolicy dziewczyny. Według tradycji miało to świadczyć o zainteresowaniu pannami, a tym, które nie zostały oblane – zagrażało staropanieństwo. Panny mogły się wykupić od „bycia mokrą”, obdarowując kawalerów pisankami. Kiedyś, poza oblewaniem wodą, chłopcy delikatnie okładali dziewczęta witkami wierzby lub brzozy.
Śmigus-dyngus obchodzi się również w innych krajach. Zwyczaj ten znają: Węgrzy, Słowacy, mieszkańcy zachodniej Ukrainy i Bułgarzy (u tych ostatnich nazywa się to peperuda). Co ciekawe, Meksykanie polewają się wodą w Wielką Sobotę.
Zgodnie z tradycją, oblewanie wodą nie trwa przez cały dzień a najwyżej do południa. Wynika to z tego, że przez całe wieki chłopcy polewali dziewczęta, które wychodziły z kościoła po mszy w Poniedziałek Wielkanocny.
Lany poniedziałek obchodzi się inaczej także we wsi Dobra w Małopolsce. W nocy przed śmigusem-dyngusem po ulicach spacerują tzw. dziady śmigustne. Są to przedziwne maszkary z pończochą na głowie, owinięte słomą. Złowieszczo pomrukują i dmą w blaszany róg. Polewają mieszkańców wodą i proszą o datki. Zwyczaj ten jest upamiętnieniem zbiegłych z niewoli jeńców, którym Tatarzy ucięli język. Szukali oni, opatuleni sianem, by nie zmarznąć, pomocy we wsi Dobra.
Młodzi chłopcy polewali panny wodą, a czasami nawet wrzucali do potoków. Zdarzało się, że następnie „suszyli” je, delikatnie smagając (uderzając) witkami po rękach i nogach. Chłopcy zaczepiali najpiękniejsze dziewczęta, a więc jeżeli któraś panna została całkowicie sucha – znaczyło to niestety, że nie interesuje się nią żaden kawaler.
Z myślą o wszystkich, którzy lubią świętować śmigus-dyngus przygotowaliśmy również życzenia na lany poniedziałek, w sam raz do wysłana bliskim.
Bibliografia:
F. Gawełek: Palma, jajko i śmigus w praktykach wielkanocnych ludu polskiego. Lwów 1911
Zobacz też:
Ciasta wielkanocne to przede wszystkim baby. Co powinno jeszcze królować podczas Wielkanocy? Prócz bab, na wielkanocnych stołach nie może zabraknąć typowo polskich mazurków – skromnych lub bardziej wykwintnych. A także serników. Do tego nierzadko dochodzą torty i różnego rodzaju przekładane placki. Przedstawiamy niezawodne przepisy na ciasta wielkanocne, dawne i współczesne (pomyśleliśmy również o wielbicielach ciast siostry Anastazji!). Na pewno znajdziesz coś idealnego na twój stół wielkanocny. Spis treści: Tradycyjne ciasto wielkanocne: przepisy na babki idealne Ciasta wielkanocne: przepisy na mazurki (skromne lub wykwintne) Ciasta wielkanocne: przepisy na serniki i paschy Przepisy na szybkie ciasto wielkanocne Tradycyjne ciasto wielkanocne: przepisy na babki idealne Dawniej udana babka była powodem do prawdziwej dumy pani domu. Być może dlatego, że sukces na tym polu wcale nie był taki oczywisty, jak mogłoby się dziś wydawać. Spróbujmy wyobrazić sobie wyrabianie ciasta z dodatkiem minimum 15 jaj, a potem niesienie go w dzieży do najbliższej piekarni (jeśli w domu nie było pieca). Na Wielkanoc 2023 polecamy dużo prostsze w wykonaniu ciasta, jak: Drożdżowa babka szafranowa (elegancka, dla zabieganych), Babka ponczowa (nasączana sokiem truskawkowym, ale można użyć dowolnego syropu), Babka cytrynowa (z lukrem lub bez), Babka piaskowa (jedna z naszych ulubionych wersji babek wielkanocnych!), Babka z otrębami owsianymi (wariant wielkanocnego ciasta dla zwolenników zdrowszych wypieków). Jeśli chcesz upiec babkę według przedwojennej receptury na ciasto, podajemy przepis z książki Elżbiety Kiewnarskiej „Ciasta wielkanocne” z 1928 roku. Babka łatwa a smaczna wg przedwojennej receptury Ćwierć kilo najlepszej mąki pszennej przesiać do miski i postawić w...
Sprawdź, co warto wiedzieć o okresie wielkanocnym, o czasie jego trwania i symbolice. Dowiedz się, jakie święta w czasie okresu wielkanocnego są obchodzone w kościele katolickim. Spis treści Okres wielkanocny – czym jest? Od kiedy do kiedy trwa okres wielkanocny? Święta w okresie wielkanocnym Okres wielkanocny – symbole, ciekawostki Okres wielkanocny: czym jest? Okres wielkanocny w kościele katolickim to czas między Wielkanocą a uroczystością Zesłania Ducha Świętego (Zielone Świątki, Pięćdziesiątnica). Trwa 50 dni. Dla katolików oznacza on 50 dni wypełnionych radością związaną ze zmartwychwstaniem Jezusa. Z okresem wielkanocnym wiąże się również obowiązek przyjęcia komunii świętej, poprzedzony spowiedzią . Mówi o tym trzecie przykazanie kościelne: „Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym , przyjąć komunię świętą”. Dawniej w tymże przykazaniu zamiast określenia „okres wielkanocny” widniało „czasy wielkanocne”: „Przynajmniej raz w roku spowiadać się, a w czasach wielkanocnych komunię świętą przyjmować”. Aktualnie przykazanie przystąpienia do spowiedzi przynajmniej raz w roku stanowi oddzielne przykazanie, lecz wielu wiernych wciąż korzysta z sakramentu pokuty przed przyjęciem komunii właśnie w okresie wielkanocnym. Od kiedy do kiedy trwa okres wielkanocny? Okres wielkanocny rozpoczyna się w Niedzielę Wielkanocną. W 2023 roku zacznie się on 9 kwietnia i potrwa do tzw. Pięćdziesiątnicy, czyli niedzieli Zesłania Ducha Świętego, które to święto wypada w niedzielę, 28 maja. W związku z tym, że Wielkanoc jest świętem ruchomym – Zielone Świątki również wypadają każdego roku innego dnia. Oba święta obchodzone są w niedzielę, dlatego Dzień Zesłania Ducha Świętego...
