Święcenie pokarmów: dlaczego i kiedy to robimy? Lista pokarmów do święcenia i ich znaczenie
Święcenie pokarmów, wielkanocny koszyczek, jajko i baranek to dla większości z nas tradycja i symbol Wielkanocy. Czy wiesz, skąd wziął się ten zwyczaj i czego symbolem są święcone przez nas pokarmy?
Święcenie pokarmów to zwyczaj, który ma przypominać wiernym o zmartwychwstaniu Jezusa. Ma też swoje korzenie w przedchrześcijańskich, pogańskich obrzędach związanych z powitaniem wiosny. Dlatego też wszystko to, co związane ze święceniem pokarmów, ma swoje znaczenie.
Skąd się wzięło święcenie pokarmów?
Tradycja święcenia pokarmów ma swoje przedchrześcijańskie korzenie. Wywodzi się ze zwyczajów pogańskich, kiedy to w czasie wiosennego przesilenia celebrowano budzącą się do życia przyrodę. Był to czas świętowania i składania dziękczynnych darów bóstwom. Radość z powodu kończącej się zimy łączyła się z nadzieją, że zbliżający się zasiew i zbiory zapewnią dostatek.
Dlaczego święcimy pokarmy?
Obecny zwyczaj święcenia pokarmów bezpośrednio jest związany obrzędowością wielkanocną i tradycją chrześcijańską. Święcenie pokarmów i kropienie ich wodą to sakramentalia. Na pamiątkę zmartwychwstania Jezusa świętujemy, radujemy się i ucztujemy w gronie rodziny i najbliższych, a śniadanie wielkanocne ma charakter duchowy i religijny.
Święcenie pokarmów jest drugorzędnym obrzędem liturgii wielkanocnej (w odróżnieniu od sakramentów paschalnych czy eucharystii). Zgodnie z ludową tradycją święcenie pokarmów miało zapewnić zdrowie, szczęście i dostatek na cały rok.
Kiedy święcimy pokarmy?
Wielka Sobota kończy Wielki Tydzień i dla chrześcijan jest dniem wyciszenia, kontemplacji i oczekiwania na zmartwychwstanie Pana. Tradycyjnie w tym dniu w kościołach święci się pokarmy, które znajdą się na naszych stołach w pierwszy i drugi dzień świąt Wielkiej Nocy.
Święcenie pokarmów w Wielką Sobotę zostało ustanowione w VIII wieku. W Polsce zwyczaj ten przyjął się dopiero w wieku XIV. Co ciekawe, powszechny zwyczaj święcenia pokarmów w kościołach pojawił się stosunkowo niedawno, bo w pierwszej połowie XX wieku.
Koszyczek wielkanocny: symbolika
Zgodnie z tradycją święcimy pokarmy w wiklinowych koszyczkach przybranych bukszpanem i okrytych lub wyściełanych białą serwetką. Dekoracja, jak i to z czego wykonany jest koszyczek wielkanocny, ma głębsze znaczenie.
- Wiklina, czyli gałązki wierzbowe, z której wykonane są koszyczki, w tradycji ludowej symbolizuje płodność, życie i siły witalne. Przynosi szczęście i zdrowie. Co ciekawe, pierwsze palmy wykonywano z gałązek wierzbowych, a Niedziela Palmowa zwaną była Wierzbną.
- Bukszpan, którym tradycyjnie dekorujemy koszyczek, jest wiecznie zieloną rośliną. Dlatego też uważany jest za symbol nieprzemijalności, trwałości życia i nieśmiertelności.
- Biel serwetki ma symbolizować niewinność, czystość oraz odnowę życia duchowego.
Jakie potrawy święcimy na Wielkanoc?
Zgodnie z polską tradycją, na szlacheckich dworach czy to w chłopskich chatach święcenie pokarmów było wielkim wydarzeniem. Przed domostwami wystawiano stoły i ławy, na których ustawiano wszystkie pokarmy, które będą spożywane podczas świąt. Do domostw i na wiejskie place, na których wierni ustawiali stoły z wiktuałami, przyjeżdżał ksiądz i święcił wszystkie pokarmy. Z czasem zwyczaj ten przeniósł się do kościołów i, ze względów praktycznych, do koszyczków wielkanocnych wkładamy tylko niektóre potrawy wielkanocne, które zagoszczą na świątecznym stole.
Tradycyjna święconka składa się z:
- babki wielkanocnej lub innego ciasta drożdżowego, które symbolizuje precyzję i umiejętności;
- baranka z ciasta, cukru, marcepanu lub masła jako symbolu zmartwychwstania Jezusa Chrystusa;
- chleba – to najważniejszy symbol dla chrześcijan: ciało Chrystusa, a w tradycji ludowej chleb oznacza godność i dobrobyt;
- chrzanu jako oznaki zdrowia i siły witalnej, w tradycji chrześcijańskiej to znak pokonania męki i śmierci Zbawiciela;
- jajka, czyli symbolu płodności i nowego, odradzającego się życia oraz zwycięstwa nad śmiercią;
- soli, która w kulturze ma moc magiczną, oznacza sedno życia i prawdy, a także chroni przed zepsuciem, ma właściwości oczyszczające i odstrasza zło;
- wędlin, najczęściej w postaci kawałka kiełbasy, które mają symbolicznie zapewnić zdrowie, płodność i dostatek, zamożność.
W niektórych regonach Polski do koszyczka ze święconką wkłada się ser, który jest symbolem przyjaźni wzajemnego szacunku i harmonii między człowiekiem a zwierzęciem.
Zobacz także: