Środki stylistyczne: czym są, funkcje i przykłady

Do podstawowych środków stylistycznych zaliczamy: metaforę (a wśród metafor: animizację i ożywienie), epitet, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy. W rzeczywistości środków stylistycznych jest o wiele więcej, ale na początek wystarczy dobrze poznać sześć wymienionych środków wyrazu.

Znając znaczenie i funkcje środków stylistycznych z pewnością łatwiej będzie docenić kunszt autorów, którzy nie mieli sobie równych w tworzeniu wymyślnych metafor, epitetów czy porównań a także onomatopei i innych środków wyrazu.

Co to są środki stylistyczne?

Środki stylistyczne określa się również jako:

Środki poetyckie,
Środki wyrazu,
Środki językowe,
Figury retoryczne
Chwyty poetyckie.

Już na podstawie wyżej wymienionych różnych określeń środków stylistycznych możemy stwierdzić, do czego służą. Widzimy, że są związane z poezją (literaturą), wyrażaniem i językiem. Zanim jednak wymienimy ich funkcje, warto wyjaśnić, że środki stylistyczne to takie elementy języka, dzięki którym autor może wywołać u odbiorcy dzieła pożądany efekt.

Funkcje środków stylistycznych

To, że środki stylistyczne mają określone funkcje wynika już z ich definicji.

Do zadań środków poetyckich należy:

Wyrażanie emocji nadawcy,
Rozbudzanie emocji u odbiorcy,
Działanie na wyobraźnię odbiorcy
Budowanie nastroju w dziele (utworze, wypowiedzi),
Tworzenie świata ukazywanego (przedstawianego) w dziele (utworze, wypowiedzi).

Znajomość środków stylistycznych i sprawne operowanie nimi pozwala twórcom literatury i mówcom sprawiać, że ich dzieła (lub wypowiedzi) są czytane i słuchane z zainteresowaniem. Mistrzowskie użycie figur retorycznych to prawdziwa sztuka.

Rodzaje środków stylistycznych

Wśród środków stylistycznych wyróżniamy:

Fonetyczne – związane z brzmieniem wyrazu, np. wyrazy dźwiękonaśladowcze (pi-pi-pi, szast-prast, bum!),
Słowotwórcze – związane z powstawaniem nowych słów, np. zdrobnienie (rączusia, pieseczek, wilczątko) lub zgrubienie (grabsko, psisko, wilczurzysko),
Leksykalne – związane z istniejącymi już słowami, np. epitet (rączy rumak), przenośnia (tęcza to barwny most) czy porównanie (tęcza jest jak barwny most).
Składniowe – związane z budową zdania, np. powtórzenie (o szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny) lub wykrzyknienie (ach!)
Semantyczne – związane z nowym znaczeniem, np. metafora czy epitet.

Podział ten z pewnością pomoże uporządkować wiedzę na temat poszczególnych środków stylistycznych. Zwróćmy jednak uwagę, że np. metafory czy epitety należą zarówno do środków leksykalnych jak i semantycznych.

Podstawowe środki stylistyczne – definicje i przykłady

Metafora

Metafora (inna nazwa: przenośnia) to zestawienie słów, które osobno znaczą coś zupełnie innego, lecz połączone – tworzą nowe znaczenie.

Przykłady metofor:

zjeść z kimś beczkę soli – czyli znać kogoś bardzo dobrze, przeżyć z kimś sporo sytuacji (uwaga, metafor nie należy rozumieć w ich dosłownym znaczeniu, liczy się bowiem znaczenie… metaforyczne),
czuć skrzydła u ramion,
brać się za bary z życiem

Rodzaje metafor

Ożywienie (animizacja) to środek stylistyczny, polegający na nadaniu zjawiskom lub przedmiotom cech istot żywych, przykłady:

dom zaczął drżeć w posadach
chmura goni chmurę
interes kwitnie

Uosobienie (personifikacja) to środek stylistyczny, który polega na nadaniu zjawiskom, roślinom, zwierzętom lub przedmiotom cech ludzkich, przykłady:

jabłka zarumieniły się w sadzie,
cały dom posmutniał
świerszcz cicho grał na skrzypkach

Epitet

Epitet to określenie rzeczownika, często bardziej poetyckie i wyszukane niż zwykły przymiotnik, np.

wiek męski, wiek klęski
koralowe usta
bursztynowy świerzop

Porównanie

Porównanie poznamy po tym, że występuje w nich zawsze słowo jak (niby, jakby,) , ponieważ – jak sama nazwa wskazuje – chodzi tu o porównywanie, zestawienie przynajmniej dwóch zjawisk, np.

gryka jak śnieg biała
Płyną liście w powietrzu jesieni niby zielona łódka
Biegł jakby ktoś go gonił.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze

Wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) to wyrazy, których brzmienie przypomina dźwięk różnych zjawisk lub rzeczy, przykłady:

Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:
Uch - jak gorąco!
Puff - jak gorąco!
Uff - jak gorąco! (J. Tuwim: Lokomotywa)

"Halo! O, halo lo lo lo lo!
Tu tu tu tu tu tu tu
Radio, radijo, dijo, ijo, ijo,
Tijo, trijo, tru lu lu lu lu
Pio pio pijo lo lo lo lo lo
Plo plo plo plo plo halo! (J. Tuwim: Ptasie radio)

Ćwir ćwir świrk!
Świr świr ćwirk! (J. Tuwim: Ptasie radio)

Zdrobnienie

Zdrobnienie to słowo utworzone za pomocą odpowiedniego przyrostka, oznaczające coś lub kogoś mniejszego, drobniejszego przykłady:

pieseczek (czyli mniejszy pies)
perełka (czyli mniejsza perła)
piłeczka (czyli mniejsza piłka)

Zgrubienie

Zgrubienie to słowo utworzono za pomocą odpowiedniego przyrostka, oznaczającego coś lub kogoś większego, przykłady:

grucha (duża gruszka)
ptaszysko (duży ptak)
Martucha („duża” Marta)

Aby utrwalić wiedzę na temat środków stylistycznych i przekonać się, że używanie ich to prawdziwa sztuka – można podjąć próbę wymyślenia własnej metafory, epitetu, porównania, wyrazu dźwiękonaśladowczego, zdrobnienia czy zgrubienia…

Zobacz także: