Eliza Orzeszkowa: biografia dla ucznia i uczennicy
Eliza Orzeszkowa w swoich utworach celnie oddaje idee współczesnego jej świata, jak i panoramę polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku. Celem twórczości literackiej pisarki było przede wszystkim kształtowanie świadomości ówczesnych elit oraz uwrażliwienie na aktualne problemy społeczne.
Eliza Orzeszkowa to nie tylko wybitna pisarka i intelektualistka, ale także działaczka społeczna i aktywistka o liberalnych, demokratycznych poglądach. Co ciekawe, swoją twórczością, jak i życiową postawą dążyła do wyzwolenia kobiet z mieszczańskiej, konserwatywnej obyczajowości. Przedstawiamy życiorys pisarki, jej najważniejsze dzieła, rolę, jaką odegrało w jej życiu powstanie styczniowe oraz ciekawostki dotyczące jej biografii i twórczości.
Eliza Orzeszkowa:
Eliza Orzeszkowa: biografia
Eliza Orzeszkowa, urodziła się 6 czerwca 1841 w Milkowszczyźnie (obecnie wieś w Białorusi), a zmarła 18 maja 1910 roku w wieku 69 lat w Grodnie. To najwybitniejsza polska pozytywistka w nurcie realizmu, powieściopisarka, nowelistka i działaczka społeczna, a także emancypantka (porównywana do George Sand).
Orzeszkowa pochodziła z zamożnej rodziny. W wieku trzech lat, po śmierci ojca, mała Eliza wraz z rodziną (matką, babcią, siostrą i mamką) przeniosła się do Grodna, a w wieku jedenastu lat kontynuowała naukę na pensji sióstr sakramentek w Warszawie (tam poznała Marię Wasiłowską, czyli późniejszą Marię Konopnicką).
Po powrocie do Grodna za namową matki wyszła za mąż za szesnaście lat starszego Piotra Orzeszkę i wraz z mężem przeprowadziła się do majątku w Ludwinowie. Małżeństwo jednak nie było udane. Być może dlatego para nie doczekała się dzieci. Skonfliktowana z mężem Orzeszkowa przeniosła się do Warszawy. Jednak w przeddzień powstania styczniowego (1863 r.) wróciła do Ludwinowa. Niestety po aresztowaniu jej męża za domniemany udział w powstaniu majątek został skonfiskowany, a pisarka była zmuszona przenieść się do Milkowszczyzny.
Kilka lat później za namową swojego przyjaciela i przyszłego męża, Orzeszkowa sprzedała ziemię i na stałe przeniosła się do Grodna. Tam nastąpił rozkwit jej twórczości. Pisarka nadal aktywnie działała również na rzecz osób potrzebujących, m.in. prowadziła pensję dla niezamożnych dziewcząt. Zmarła w 1910 roku po ciężkiej chorobie serca.
Eliza Orzeszkowa: najważniejsze dzieła
Twórczość Orzeszkowej rozkwitła po upadku powstania styczniowego. Pisarka zadebiutowała w wieku 25 lat opowiadaniem „Obrazek z lat głodowych”. Szczyt jej twórczości przypadł na lata 80. XIX wieku.
Zgodnie z założeniami pozytywizmu, dzieła Orzeszkowej mają nie tylko dydaktyczny i moralizatorski charakter, cechuje je także realizm i naturalizm.
Najważniejsze dzieła:
Nowele:
- „Dobra pani” (wyd. 1888 r. w zbiorze „Panna Antonina”),
- „A, B, C…” (wyd. 1884 r.)
- „Gloria victis”, (wyd. 1910 r.)
- „Melancholicy”, (wyd. 1896 r.)
Powieści:
- „Marta” (1873 r.)
- „Meir Ezofowicz” (1878 r.)
- „Dziurdziowie” (1885 r.)
- „Pompalińscy”, (1878 r.)
- „Cham”, (1888 r.)
- „Nad Niemnem”, (1888 r.)
Publicystyka społeczna:
- „Kilka słów o kobietach”, (1870 r.)
- „Patriotyzm i kosmopolityzm”, (1880 r.)
- „O Żydach i kwestii żydowskiej”, (1882 r.)
Eliza Orzeszkowa: powstanie styczniowe 1863-1864
Powstanie styczniowe miało ogromny wpływ na życie i twórczość Elizy Orzeszkowej. Jako patriotka pisarka zaangażowała się w działania powstańcze. Dostarczała pocztę, przewoziła ubrania, żywność oraz różnego rodzaju medykamenty dla powstańców (swoje wspomnienia opisała między innymi w noweli „Gloria victis”).
W Ludwinowie, najprawdopodobniej za zgodą męża, udzieliła schronienia rannemu gen. Romualdowi Trauguttowi, dowódcy powstania styczniowego, a później potajemnie przewiozła go prywatną karetą do granicy Królestwa. Z tego powodu Piotr Orzeszko został osądzony i zesłany na Sybir, a jego majątek skonfiskowano.
Orzeszkowa, pozbawiona majątku męża, powróciła do Milkowszczyzny i rozpoczęła starania o unieważnienie ślubu, który otrzymała kilka lat później. Te dramatyczne wydarzenia najprawdopodobniej zaważyły na pragmatycznej postawie życiowej Orzeszkowej i ugruntowały jej przekonania o potrzebie edukacji najniższych warstw społecznych, emancypacji kobiet, prawa do realizowania się w pracy zawodowej, a także otwartości i tolerancji wobec „inności”.
Eliza Orzeszkowa: ciekawostki
- Elżbieta Pawłowska – tak brzmi prawdziwe imię i nazwisko panieńskie Elizy Orzeszkowej. Mała Elżbieta była przez mamę nazywana Lisą, stąd imię Eliza. Nazwisko Orzeszkowa przyjęła po mężu.
- Eliza Orzeszkowa (wtedy jeszcze Pawłowska) wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę w wieku 17 lat. Zawarła małżeństwo z rozsądku – nastolatka chciała wyzwolić się spod despotycznej kurateli matki.
- Po ślubie Orzeszkowa założyła szkółkę wiejską dla dzieci z okolic Ludwinowa. Nauczanie nie było do końca jawne, ponieważ Orzeszkowa nauczała w języku polskim.
- Po unieważnieniu małżeństwa z Piotrem Orzeszką w 1869 roku Eliza Orzeszkowa związała się ze Stanisławem Nahorskim, z którym przez lata żyła bez ślubu (Nahorski był formalnie w związku małżeńskim). Para pobrała się w dopiero w 1894 roku.
- W latach 1879-1882 Orzeszkowa była współwłaścicielką wydawnictwa i księgarni w Wilnie.
- Dwukrotnie Eliza Orzeszkowa była nominowana do Nagrody Nobla (w roku 1905 i 1909), jednak nagrody nigdy nie dostała.
- Powieści i nowele Elizy Orzeszkowej przetłumaczono na ponad 20 języków.
Zobacz także: