Podmiot liryczny: co to, jak go rozpoznać, rodzaje [PRZYKŁADY]

Liryka obok epiki i dramatu, to jeden z trzech głównych rodzajów literackich. Może być miłosna, filozoficzna, refleksyjna, obywatelska, politycznie zaangażowana czy religijna. W każdym utworze poetyckim występuje podmiot liryczny. O czym mówi? Czym się różni od narratora? Poznaj definicję podmiotu lirycznego omówionego na wybranych przykładach.

Podmiot liryczny:

• co to jest?
• jak go rozpoznać?
• synonim
• a narrator

Podmiot liryczny: co to jest?

Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego, podmiot liryczny to: „fikcyjna osoba mówiąca w utworze lirycznym (np. fraszce, odzie, pieśni, hymnie, itd.), opowiadająca o swoich doznaniach, przeżyciach, przemyśleniach lub komentująca zdarzenia”. 

Pod podmiotem lirycznym kryć się może autor lub autorka utworu, jednak równie często podmiot liryczny nie jest z nim lub nią tożsamy.

Występują dwa typy podmiotu lirycznego:

Podmiot liryczny indywidualny, czyli liryczne „ja”, które wyraża się w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np.

„Wolę kino.
Wolę koty.
Wolę dęby nad Wartą.
Wolę Dickensa od Dostojewskiego.
Wolę siebie lubiącą ludzi
niż siebie kochającą ludzkość”.

(Wisława Szymborska, Możliwości, fragment)

Podmiot liryczny zbiorowy, czyli wypowiadający się w liczbie mnogiej, w imieniu danej zbiorowości lub grupy społecznej, narodowej, czy etnicznej np.

„Nie rzucim ziemi skąd nasz ród!
Nie damy pogrześć mowy.
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy.
Nie damy, by nas zgnębił wróg!
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!”.

(Maria Konopnicka, Rota, fragment)

Jak rozpoznać podmiot liryczny?

Nie zawsze rozpoznanie podmiotu lirycznego jest łatwe. W zależności od rodzaju liryki podmiot będzie wyrażał się w inny sposób.

W przypadku liryki bezpośredniej podmiot liryczny wyraża się w pierwszej osobie liczby pojedynczej (ja) lub mnogiej (my), np.

„Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,
Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała”.

(Jan Kochanowski, Tren VIII, fragment)

W liryce bezpośredniej można wyróżnić:

• lirykę osobistą – podmiotem jest autor lub autorka,
• lirykę roli – podmiot wciela się w postać mityczną lub historyczną,
• lirykę maski – podmiot wcieka się w postać zwierzęcia, rośliny lub przedmiot.

W liryce pośredniej (sytuacyjnej lub opisowej) podmiot liryczny „chowa się”, najczęściej relacjonuje, opowiada w trzeciej osobie liczby pojedynczej (ona, on, ono), np.

„Brązowozłotym liściem błyszczą się skorusze
głęboko w zagęstwionej Wierchcichej dolinie;
wkoło gładkich uboczy olbrzymie pustynie,
okryte przez pożółkłozłotej trawy plusze”.

(Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Z Kasprowego Wierchu, fragment)

W przypadku liryki inwokacyjnej mamy do czynienia lirycznym „ty”, ma tu miejsce szczególne podkreślenie odbiorcy dzieła. Podmiot liryczny wypowiada się w drugiej osobie liczby pojedynczej (ty), np.

„Litwo, Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”.

(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, fragment)

Podmiot liryczny: synonim

Interpretując lub wypowiadając się o utworze literackim, można używać synonimów określenia „podmiot lityczny” takich jak:

• liryczne ja/liryczne ty
• ja liryczne
• osoba mówiąca
• osoba wypowiadająca się w wierszu
• nadawca.

Podmiot liryczny a narrator

W utworach lirycznych (np. hymn, oda, pieśń) osobą mówiącą jest podmiot liryczny.

W utworach epickich (np. powieść, nowela, opowiadanie) osobą mówiącą jest narrator lub narratorka.

Różnica między podmiotem lirycznym a narratorem opiera się na tym, o czym dana osoba mówiąca się wypowiada. Podmiot lityczny wypowiada się o swoich uczuciach, emocjach, przeżyciach, ukazuje swoje wnętrze lub stany psychiczne. Natomiast narrator konstruuje fabułę, tworzy narrację, historię, opowieść.

Zobacz także:

• Lektury obowiązkowe w szkole podstawowej na rok szkolny 2022/2023
• Stopniowanie przymiotników w języku polskim: rodzaje stopniowania, ćwiczenia
• Nauczanie domowe w liceum: jakie formalności należy spełnić