O tym, czym są głoski dźwięczne i bezdźwięczne, dzieci uczą się już na początku edukacji w szkole podstawowej. Jednak zagadnienia związane z odróżnieniem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych czasem wcale nie są dziecinnie łatwe nawet dla dorosłych… Przekonaj się, że proste definicje ilustrowane odpowiednimi przykładami mogą pomóc, gdy chcesz wytłumaczyć dziecku podział głosek na dźwięczne i bezdźwięczne.

Reklama

Spis treści:

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne: co to jest?

Głoski to dźwięki, z których składa się nasz język (w odróżnieniu od liter, które są znakami graficznymi). Głoski można podzielić na różne sposoby, np. na samogłoski (a, e, i, u, y, ą, ę) i spółgłoski (to cała reszta głosek, czyli: b, c, ć, d, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, p, r, s, t, w, z, ź, ż) albo na głoski twarde i miękkie czy właśnie dźwięczne i bezdźwięczne.

Od czego zależy dźwięczność lub bezdźwięczność głoski? Od tego, w jaki sposób układają się wiązadła (struny) głosowe podczas ich wymawiania.

Głoski dźwięczne

To głoski, które powstają, gdy podczas ich wymawiania powietrze przepływa przez zsunięte wiązadła głosowe. Struny głosowe zostają wprawione w drganie. Możesz je poczuć: przyłóż dłoń do szyi na wysokości strun głosowych i wymów dowolną głoskę dźwięczną.

Zobacz także

Głoski dźwięczne w języku polskim to wszystkie samogłoski: a, e, i, u, y, ą, ę oraz następujące spółgłoski: b, d, dź, dż, g, j, l, ł, m, n, ń, r, w, z, ź, ż.

Głoski bezdźwięczne

To głoski, które powstają, gdy wiązadła głosowe nie zsuwają się podczas ich wymawiania, a powietrze wydostające się z płuc może swobodnie przepływać przez krtań. W efekcie struny głosowe nie zostają wprawiane w drgania. Możesz przekonać się o tym, przykładając dłoń do szyi na wysokości strun głosowych i wymawiając dowolną głoskę bezdźwięczną.

Głoski bezdźwięczne w języku polskim to: c, ć, cz, f, h, k, p, s, ś, sz, t.

Jak odróżnić głoski dźwięczne od bezdźwięcznych?

Przykładanie dłoni (palca) do krtani (własnej lub rodzica) to jeden z najprostszych sposobów rozróżniania głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych. Można też poprosić dziecko, by wymawiało poszczególne głoski na zewnętrzną stronę dłoni zbliżonej do ust. Podczas wypowiadania głosek bezdźwięcznych – podmuch powietrza będzie bardziej wyczuwalny. Aby wrażenie „wietrzyku” było wyraźniejsze – skórę na dłoni można zwilżyć np. mokrą chusteczką.

Jak widzisz, aby wiedzieć, jak odróżnić głoski dźwięczne od bezdźwięcznych – wcale nie trzeba się ich uczyć na pamięć.

Pary głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych

Zróbmy mały eksperyment. Spróbuj wypowiedzieć szeptem następujące pary głosek:

  • b – p
  • d – t
  • dz – c
  • dź/dzi – ć/ci
  • dż – cz
  • g – k
  • w – f
  • z – s
  • ź/zi – ś/si
  • ż – sz

Prawda, że brzmią bardzo podobnie? Podobnie, gdy wyszepczemy takie słowa jak np. wafel (brzmi jak fafel), domek (brzmi jak tomek), babka (brzmi jak papka).

Dzieje się tak, ponieważ szepcząc, nie wprawiamy w drgania strun głosowych i wypowiadane głoski produkujemy jako bezdźwięczne. Wyżej wymienione pary głosek różnią się między sobą wyłącznie dźwięcznością. Gdyby nie zachowanie strun głosowych podczas ich wymawiania (wiązadła zsunięte lub luźne) – wymawialibyśmy je identycznie.

Warto pamiętać, że nie wszystkie głoski dźwięczne mają swoje bezdźwięczne odpowiedniki. Należą do nich głoski: m, n, r, l, ł, j. Ale jest tylko jedna głoska bezdźwięczna, która nie ma swego dźwięcznego odpowiednika – jest to głoska „h”.

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne – znaczenie

Wielu z nas spotkało się pewnie z wymową dzieci lub dorosłych, którzy nie potrafią wypowiadać głosek dźwięcznych i mówią:

  • kokut zamiast kogut
  • put zamiast but
  • foda zamiast woda
  • to tomu zamiast do domu
  • popić zamiast pobić

Jak widać - czasami dźwięczność lub bezdźwięczność głoski ma wpływ na znaczenie wypowiadanego słowa. I to zarówno podczas wymowy, jak i zapisu, np.

  • dom - tom,
  • baba - papa,
  • brać - prać,
  • brom - prom,
  • dzień - cień

Warto wiedzieć, że tzw. mowa bezdźwięczna jest dość powszechna u dzieci do 3. roku życia. Z wiekiem uczymy się, jak wypowiadać głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Na przykład wśród uczniów klas I i II szkoły podstawowej jedynie 1-2 proc. wciąż posługuje się mową bezdźwięczną. Mowa bezdźwięczna może być efektem zaburzeń słuchu, bezwładności wiązadeł lub uszkodzenia centralnego systemu nerwowego.

Problemem może być również częściowa mowa bezdźwięczna. Dzieci, które posługują się mową bezdźwięczną, mają większe problemy z nauką czytania i pisania. Są logopedzi, zdaniem których mowa bezdźwięczna może powodować dysleksję.

Źródła:

J. T. Kania: Szkice logopedyczne. Warszawa 1982
A. Lorenc: Zaburzenia dźwięczności. Analiza akustyczna i audytywna. „Logopedia” 2012, nr 41
E. Minczakiewicz: Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia. Warszawa 1997

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama