Wielkanoc – ciekawostki i tradycje dla dzieci. Zwyczaje wielkanocne w Polsce i na świecie

Ciekawostki o pieczeniu mazurków i drożdżowych babek, malowaniu pisanek, święceniu palemek i pokarmów nabierają w czasie Wielkanocy głębszego sensu. Pozwalają lepiej zrozumieć kulturę chrześcijańską z jej tradycjami, inspiracjami oraz wierzeniami, które są głęboko zakorzenione w kulturze Zachodu. Przedstawiamy najciekawsze zwyczaje i tradycje wielkanocne, atrakcyjne także dla dzieci.

Wielkanoc – ciekawostki i tradycje dla dzieci:

• Skąd wzięła się nazwa Wielkanoc?
• Wielki Tydzień – znaczenie poszczególnych dni
• Rezurekcja – msza z wystrzałami
• Śniadanie wielkanocne – dawniej bez jajek
• Śmigus-dyngus – oczyszczenie po zimie
• Pieczenie mazurków – nagrody dla wytrwałych
• Święcenie pokarmu – nie zawsze w kościele
• Malowanie pisanek – słowiańska tradycja
• Niedziela Palmowa – święcenie palm
• Wielkanocny zajączek – dzieło niemieckich cukierników
• Wielkanoc na świecie – ciekawostki

Skąd wzięła się nazwa Wielkanoc?

Wielkanoc jest świętem nawiązującym do ostatnich dni życia Jezusa Chrystusa. W tradycji chrześcijańskiej obchodzi się Wielki Tydzień, w którym najważniejsze dni to piątek, sobota i niedziela, zwane Triduum Paschalnym. Wedle tradycji biblijnej Chrystus zmartwychwstał nocą, stąd też nawiązanie w nazwie świąt i podkreślenie tej pory dnia (tak jak całego tygodnia) mianem „Wielkiej Nocy”.

Wielki Tydzień: znaczenie poszczególnych dni

• Wielki Piątek upamiętnia śmierć Jezusa na krzyżu;
• Wielka Sobota to dzień, w którym święci się pokarmy w koszykach, odwiedza symboliczny grób, w którym znajduje się ciało mesjasza, który niebawem zmartwychwstanie;
• Wielka Niedziela to dzień, w którym celebrujemy zmartwychwstanie Chrystusa i jest to najważniejszy dzień świąt wielkanocnych;
• Poniedziałek Wielkanocny, zwany także lanym poniedziałkiem oraz śmigusem-dyngusem. W polskiej tradycji jest to dzień, w którym oblewamy się wzajemnie wodą.

Rezurekcja, czyli msza z wystrzałami

Rezurekcja to uroczyste nabożeństwo, najczęściej odprawiane skoro świt (często o 6 rano). Dawniej, aż do XVIII wieku, msza rezurekcyjna odbywała się o północy, jak pasterka. Nabożeństwo poprzedzał też przez wieki huk z dział armatnich. Hałas miał upamiętniać przesuwane głazy w grobie Jezusa…

Ciekawostką jest, że w dawnej Polsce wierzono, że procesja rezurekcyjna to jeden z najlepszych metod demaskowania czarownic… Podobno żadna prawdziwa czarownica nie była w stanie trzykrotnie obejść kościoła.

Znany był również zwyczaj związany z tzw. tarabaniarzami, którzy chodzili po wsi w niedzielny ranek i budzili dziewczęta, by żadna z nich nie zaspała na rezurekcję.

Śniadanie wielkanocne: dawniej bez jajek

Tradycja nakazuje, by po rezurekcji zacząć przygotowania do wielkanocnego śniadania. Główne miejsce na świątecznym stole zajmuje święconka – pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Aby wyobrazić sobie, na jaką skalę odbywały się dawniej śniadania wielkanocne, wystarczy wiedzieć, że pieczono babki nawet z 60 jaj.

Trudno uwierzyć, ale do XII w. jedzenie jajek w Wielkanoc było przez Kościół zakazane i uważane za grzech, jako że był to symbol pogański.

Śmigus-dyngus: oczyszczenie po zimie

Śmigus-dyngus to tradycja wielkanocna szczególnie lubiana przez dzieci. To zwyczaj słowiański polegający na polewaniu wodą, które symbolizować miało nadchodzące po zimie oczyszczenie i radość z nadejścia wiosny. Lany poniedziałek początkowo miał znaczenie magiczne. Wylewanie wody miało zapewnić odpowiednią ilość deszczu w ciągu roku i gwarantować obfite plony.

Pierwsze informacje o tym zwyczaju pochodzą z XIV wieku. Śmigus-dyngus był przez lata kultywowany głównie we wsiach, gdzie młodzi chłopcy obficie polewali wodą mieszkające w okolicy dziewczyny. Tradycja mówi, że te dziewczęta, które nie zostały oblane wodą, powinny mieć powody do niepokoju, gdyż brak zainteresowania ze strony chłopców w tym szczególnym dniu mógł być wróżbą o staropanieństwie.

Uważa się, że słowo „śmigus” oznacza polewanie się wodą, z kolei „dyngus” wywodzi się od niemieckiego słowa „dingen”, co oznacza wykupywać się. Ma to związek ze zwyczajem, według którego panny mogły wykupić się, obdarowując kawalerów pisankami.

Pieczenie mazurków: nagrody dla wytrwałych

Mazurki przywędrowały do Polski najprawdopodobniej z Turcji. Dekoracje wykonane z bakalii i lukru wyglądem miały nawiązywać do zdobionych tureckich dywanów. W naszym kraju zaczęto je wypiekać w XVII wieku. Od początku ciasto stanowiło symbol zakończenia Wielkiego Postu, a więc czasu poprzedzającego Wielkanoc. Dawniej był on nagrodą dla tych, którzy wytrzymali czterdzieści dni bez spożywania słodyczy i potraw mięsnych. Ciasto aż po dziś dzień nazywamy „mazurkiem”, ponieważ podobno jego wypiekiem jako pierwsze zajęły się kobiety mieszkające na Mazowszu – a mieszkańców tego regionu zwano Mazurami aż do końca XIX wieku.

Święcenie pokarmów: nie zawsze w kościele

Święcenie pokarmów ma związek z dawnym błogosławieniem dań spożywanych podczas świątecznej uczty. Co ciekawe, w przeszłości pokarmy święcono w domach, a nie w kościele. Do tej tradycji z konieczności musieliśmy wrócić w okresie pandemii, gdy podczas Wielkanocy obowiązywał lockdown.

Zgodnie z tradycją, w wielkanocnym koszyczku powinno znaleźć się 7 pokarmów o symbolicznym znaczeniu: jajko, chleb, sól, mięso, masło, chrzan oraz kawałek wielkanocnego ciasta.

Zwyczaj dzielenia się jajkiem przy świątecznym śniadaniu ma podobne znaczenie do dzielenia się opłatkiem w czasie wigilijnej wieczerzy. Bliscy życzą sobie wszelkiego dobra i sił witalnych, w nadziei, że nie opuszczą ich przez cały rok.

Malowanie pisanek: słowiańska tradycja

Zwyczaj malowania jaj wywodzi się ze starosłowiańskich obrzędów. Dla Słowian jajo miało ważne znaczenie i pośredniczyło między ludźmi, duchami i bogami. Wierzyli oni, że bóg narodził się ze słonecznego jaja, a sam świat ma również taki kształt.

Słowianie zdobili pisanki symbolami, które odnosiły się do sił przyrody i bogów. Taki zwyczaj, w zmodyfikowanej formie, został przejęty przez Kościół. Do dzisiaj jajo symbolizuje początek nowego życia. Kiedyś jedzenie jajek w okresie Wielkanocy było zakazane przez Kościół, jednak po jednym z soborów z zakazu zrezygnowano.

Niedziela Palmowa: święcenie palm

Niedziela Palmowa otwiera Wielki Tydzień. Jest dniem, w którym wierni idą do kościoła, by poświęcić palmy. Zwyczaj ten upamiętnia przejazd Jezusa przez Jerozolimę.

Według tradycji ludowej poświęcona palma wielkanocna zapewnia zdrowie i szczęście całej rodzinie, dlatego przyjęło się, aby nie wyrzucać uschniętych palm aż do następnych świąt. Pobłogosławione palmy miały chronić domy przed kataklizmami i nieurodzajem przez cały rok. Dekorowano nimi domy, by odganiały wszelkie nieszczęścia.

Wielkanocny zajączek: dzieło niemieckich cukierników

Wielkanocny zajączek jest symbolem nowego życia oraz odradzającej po zimie ziemi. Jest również symbolem płodności. Zaś zwyczaj obdarowywania prezentami przez wielkanocnego zajączka przywędrował do Polski z tradycji germańskiej. To niemieccy cukiernicy również jako pierwsi w XIII wieku wprowadzili do świątecznego menu słodkie zajączki wykonane z ciasta lub cukru.

Wielkanoc na świecie: ciekawostki dla dzieci

Wielkanoc w Polsce obchodzi się nieco inaczej niż w innych państwach. Każdy kraj ma swoją tradycję:

• Niemcy – nieodłącznym elementem Wielkanocy w Niemczech są pisanki i zajączek wielkanocny. To właśnie on chowa czekoladowe jajka dla dzieci w domu i w ogrodzie. Mniej znaną tradycją jest toczenie lub zrzucanie jaj z pagórków. Zawody wygrywa osoba, której uda się rozbić jajka o siebie. Ten zwyczaj króluje we wschodniej Fryzji i nazywa się „Eiertrüllen”. Z kolei „bitwa na jajka” to uderzanie o siebie jajkami przed obraniem w taki sposób, by zbić skorupkę jajka przeciwnika.
• Anglia – dzieci biorą udział w tzw. egg hunt. Podobnie jak w Niemczech, wielkanocny zajączek zostawia w domu i w ogrodzie czekoladowe jajka. Podczas Wielkanocy je się tzw. hot cross buns (bułeczki wielkanocne), a na obiad przygotowuje się jagnięcinę.
• Rosja – nie obchodzi się w tym kraju święta Wielkiej Nocy, lecz Paschę. To bardzo ważne święto dla wyznawców prawosławia. Jest to święto ruchome, poprzedzone 40-dniowym postem. Podobnie jak w chrześcijaństwie – obchodzona jest Niedziela Palmowa. W sobotę Rosjanie także święcą pokarm, a w nocy odprawiane jest kilkugodzinne nabożeństwo.
• Irlandia – w Wielką Sobotę odbywa się „pogrzeb śledzia”. W trakcie miejskiego pochodu, któremu przewodzi rzeźnik, wiesza się na kiju śledzia. Mieszkańcy manifestują swoje zmęczenie postem, symbolicznie bijąc śledzia kijami. Następnie wrzucają go do rzeki, a jego miejsce zajmuje udziec barana.
• USA – w Wielkanoc kobiety zakładają na głowę ogromne, pięknie przyozdobione kapelusze. Znajdują się na nich ozdoby nawiązujące do świąt wielkanocnych: kurczaki, pisanki. Organizowany jest także konkurs na najpiękniejszy kapelusz.
• Armenia – jednym ze świątecznych zwyczajów jest wypiekanie chlebka, który nazywa się „cheorek”. Ormianie wierzą, że gdy Matka Boska stała pod krzyżem Chrystusa, miała przy sobie właśnie chleb, który jego krwią został zabarwiony na czerwono.

Zobacz też:

• Życzenia wielkanocne – śmieszne, krótkie, religijne, oficjalne
• Jak udekorować stół na Wielkanoc?
• Zrób ozdoby wielkanocne z dzieckiem w domu!