Partykuła – co to jest, kiedy jej używamy, pisownia partykuł [PRZYKŁADY]
Poznaj definicję partykuły i sprawdź, jaką rolę pełni w języku polskim. Liczne przykłady sprawią, że utrwalenie wiedzy na temat tej części mowy okaże się prostsze niż myślisz.
Partykuła potrafi sprawiać kłopoty, nie tylko jeśli chodzi o prawidłową pisownię. Problemem bywa też zrozumienie, czym właściwie jest partykuła i jaką rolę pełni w języku polskim.
Spis treści:
Partykuła: co to takiego?
Zgodnie z definicją z zakresu językoznawstwa partykuła to nieodmienna część mowy. Tak jak spójnik, przysłówek, przyimek i wykrzyknik, partykuła nie odmienia się przez przypadki, liczby czy rodzaje. Z reguły partykuła nie występuje samodzielnie. Wyraz „partykuła” dosłownie oznacza: cząstkę, fragment (łac. particula).
Partykuły dzielimy na:
- Ograniczające – np. tylko (Tylko nie zapomnij biletów!)
- Twierdzące – np. tak (Jak pomyślał, tak zrobił.)
- Pytające – np. czy (Czy nie sądzisz, że to przesada?)
- Przypuszczające – np. chyba (Chyba skoczymy na zakupy.)
- Rozkazujące – np. niech (Niech wreszcie nadejdą wakacje.)
- Akcentujące – np. się (Hej, mówi się do ciebie!)
- Wątpiące – np. bodajże (Martę najczęściej można spotkać ostatnio w kawiarni, bodajże o nazwie „Kolorowa”)
- Wzmacniające – np. że (Zróbże wreszcie coś tylko dla siebie!)
- Życzące – np. oby (Oby te życzenia się spełniły.)
Powyższa klasyfikacja ma na celu pokazać, że partykuł w języku polskim jest na tyle dużo, że dają się pogrupować ze względu na swój charakter.
Kiedy używamy partykuł?
Partykuły w języku polskim używamy, kiedy chcemy nadać swej wypowiedzi moc lub uwydatnić któreś ze słów. Innymi słowy, dzięki partykułom każde zdanie może zyskać na wyrazistości. I wywrzeć większe wrażenie na kimś, z kim rozmawiamy lub wymieniamy wiadomości pisemne.
Wiedząc, co to jest partykuła, łatwo stwierdzić, że z tą częścią mowy spotykamy się dość często i wcale nie tylko na lekcjach języka polskiego czy podczas czytania obowiązkowych lektur szkolnych. Rozmaitych partykuł używają twórcy reklam, rodzice i nauczyciele a także młodzież i dzieci. Jedni mniej, inni bardziej świadomie sprawiają, że to, co mówią, brzmi po prostu dobitniej. Bardziej groźnie lub... bardziej zabawnie, w zależności od sytuacji.
Porównajmy pary wypowiedzi, w jednej użyto partykuły, w drugiej nie:
- Zbliż się! – Żbliżże się!
- Tak! – Właśnie tak!
- Nie pójdę tam. – Nie, nie pójdę tam.
- Czekam na ciebie dwie minuty. – Czekam na ciebie dopiero dwie minuty.
- Uważaj na siebie… – Tylko uważaj na siebie…
Pod względem użycia partykułę można porównać do wykrzyknika – pozwala bowiem również podkreślić emocjonalność wypowiedzi, wskazywać np. na zniecierpliwienie (Chodźże wreszcie!), niepewność (Chyba zdążymy jeszcze upiec pierniki.) i inne uczucia.
Prawidłowa pisownia partykuł
Posługiwanie się partykułami w mowie sprawia mniej kłopotów niż podczas pisania. Pisząc, musimy znać zasady pisowni partykuł. Wiedzieć, kiedy trzeba pisać je łącznie lub rozłącznie.
Pisownia łączna partykuł
Obowiązuje w przypadku partykuł -ż, -że, -li
Przykłady:
- -ż, np. Któż wpadł na ten pomysł? Cóż z tego?
- -że, np. Chodźże prędzej! Weźże się za siebie…
- -li, np. Znaszli ten kraj?
Pisownia rozłączna partykuł
Obowiązuje w przypadku partykuł, które są osobnymi wyrazami, jak np. tylko, nie, właśnie, czy
Przykłady:
- Tylko nie zapomnij o ciepłym śniadaniu
- Nie, nie zamierzam się denerwować.
- Właśnie o tobie myślałam
- Czy na pewno zdążymy dziś pójść do Piotra?
Pisownia partykuł -by, -bym, -byśmy, -byście
Zasada dotycząca pisowni partykuły -by, -bym, -byśmy, -byście jest bardziej problematyczna.
Razem (łącznie) piszemy je zawsze, gdy występują z osobową formą czasownika.
Przykłady:
- Chciałabym o tym jeszcze poczytać.
- Życzyłbyś sobie podobnej niespodzianki?
- Poszedłby za nią jak w ogień.
- Skoczylibyśmy na kawę do centrum?
- Poszlibyście z nami do kina?
- Wytrwaliby gdyby nie ten mróz i wicher.
Osobno (rozłącznie) piszemy partykułę by, z nieosobowymi formami czasownika (np. wybrano, wysłano, zdjęto, podjęto) lub innymi nieosobowymi formami gramatycznymi.
Przykłady:
- Warto by było spotkać się z Kasią jeszcze raz w tym tygodniu.
- Napisano by wyraźnie, jeśli uznano by to za konieczne.
- Trzeba by się temu przyjrzeć bliżej.
Aby jeszcze lepiej zapamiętać prawidła pisowni, warto stworzyć zdania z własnymi przykładami partykuł.
Zobacz także: