Co to znaczy syzyfowa praca – znaczenie frazeologizmu i tytułu powieści „Syzyfowe prace”

Cykl lekcji języka polskiego poświęconych omawianiu powieści Stefana Żeromskiego, zwykle otwiera wyjaśnienie, co oznacza „syzyfowa praca”. I trudno się dziwić, ponieważ nie rozumiejąc znaczenia tego frazeologizmu, uczniowie mają kłopot z interpretacją całej powieści. Warto pamiętać, że pojęcie „syzyfowej pracy” znane było na długo przed powstaniem książki. Używane jest również we współczesnej polszczyźnie.

Syzyfowa praca? Skąd wziął się ten związek frazeologiczny?

Aby zrozumieć, czym jest „syzyfowa praca”, należy przypomnieć sobie perypetie mitologicznego Syzyfa. Nieszczęśnika, którego po śmierci spotkała sroga kara. Syzyf pokutował, wtaczając ciężki głaz pod górę, a kiedy już zbliżał się do szczytu – kamień staczał się i Syzyf musiał zaczynać pracę od nowa.

Za co bogowie skazali Syzyfa na te męki? Różne źródła wskazują na rozmaite przewinienia tego „najchytrzejszego z ludzi”. Między innymi, Syzyf miał zasłużyć na gniew bogów za zdradzanie boskich sekretów i wykradanie im ambrozji. Przypisuje mu się także zakucie w kajdany Hadesa, boga śmierci – wskutek czego nikt na świecie nie mógł umrzeć. Są też starożytne podania, według których Syzyf był bogiem słońca. Głaz, który nieustannie wtacza, to tarcza słońca, a wzgórze to nieboskłon.

Jedno jest pewne: praca Syzyfa była niekończącą się męką. I nie wiadomo: czy większy ból sprawiało fizyczne wycieńczenie czy świadomość, że kiedy głaz z hukiem stacza się ze skały – cały trud idzie na marne.

Syzyfowa praca – przykłady z życia wzięte

Od czasów Syzyfa, jego trud wykorzystuje się jako metaforę bezskutecznych wysiłków.

Co może być współczesnym, codziennym przykładem syzyfowych prac:

jesienne grabienie liści (już po chwili z drzew spadają kolejne liście i efekty całej pracy są niewidoczne),
pielenie grządek (chwasty bardzo szybko odrastają),
odśnieżanie (podczas gdy z chmur sypią się wciąż płatki śniegu).

Przykłady syzyfowych prac można mnożyć. Sięgając po rozmaite sytuacje – począwszy od tych zabawnych (np. zjedzenie wszystkich czekolad w fabryce czekolady), aż po wyjątkowo trudne (np. walka z nieuleczalną chorobą).

„Syzyfowe prace” – tytuł ma znaczenie

Tytuł dzieła literackiego nigdy nie jest dziełem przypadku. Wręcz przeciwnie. „Syzyfowe prace” nie są tu wyjątkiem. Można powiedzieć, że nad tytułem tej powieści nauczyciele i uczniowie pochylają się dłużej niż nad innymi. Ma to związek ze znaczeniem frazeologizmu syzyfowe prace, które jest bardzo ważne z kilku powodów:

pozwala zrozumieć sens lektury,
pokazuje, co to jest związek frazeologiczny,
uświadamia, jak ważne w historii literatury i współczesnego języka mogą być nawiązania do starożytnych mitów.

Tytuł powieści najczęściej wyjaśnia się jako odniesienie do rusyfikacji w czasach zaborów. Usilne działania zaborców, by wyplenić polskość okazały się trudne i bezskuteczne jak praca Syzyfa. Jest jednak i drugie znaczenie tytułu „Syzyfowych prac”. Opieranie się rusyfikacji było dla polskiej młodzieży wyzwaniem trudnym i wymagającym zaczynania wciąż od początku. W tym rozumieniu Syzyfami byli tacy bohaterowie „Syzyfowych prac” jak Marcin Borowicz czy Bernard Zygier.

Źródła:
S. Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa 2007
Z. Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa 2003
S. Żeromski: Syzyfowe prace. Opr. J. Paszek, Katowice 2007

Zobacz także: