Reklama

Wyjaśniamy, ile dokładnie trwa Wielki Post oraz kiedy i w jaki sposób się rozpoczyna. A także co Wielki Post oznaczał dla naszych przodków, a czym jest dla współczesnych katolików.

Reklama

Spis treści:

Wielki Post: co to jest?

Wielki Post to trwający 40 dni okres poprzedzający Wielkanoc. Jego określenie w języku łacińskim (Quadragesima albo Tempus Quadragesimae) oznacza dosłownie: czterdziestnicę, czas czterdziestnicy. W czasie trwania Wielkiego Postu katolicy przygotowują się do przeżywania Wielkanocy, najważniejszego święta w całym kalendarzu liturgicznym.

Historia Wielkiego Postu

Post był najdawniejszą formą przygotowań do Wielkanocy. Zwany był postem paschalnym (Pascha to czas przejścia Jezusa przez mękę na krzyżu i zmartwychwstanie). Wielkanoc jest najstarszym świętem – i przez pierwsze trzy wieki chrześcijaństwa innych świąt właściwie nie obchodzono. Nic zatem dziwnego, że przygotowywano się do niej bardzo starannie. Zwłaszcza że właśnie podczas Wielkanocy wiele osób przystępowało do sakramentu chrztu, który włączał ich do chrześcijańskiej wspólnoty.

Początkowo Wielki Post trwał 40 godzin – czyli obejmował dwa dni poprzedzające Wielkanoc (Wielki Piątek i Wielką Sobotę), następnie wydłużono go do tygodnia, a od 325 roku (od Soboru Nicejskiego) ustanowiono, że Wielki Post trwa 40 dni.

Do dziś Wielki Post obchodzą nie tylko katolicy, ale również osoby wyznające prawosławie i protestantyzm (z tym że protestanci określają go jako Czas Pasyjny).

Od kiedy do kiedy trwa Wielki Post?

Czas Wielkiego Postu uzależniony jest od terminu Wielkanocy, która jest świętem ruchomym – oznacza to, że nie ma stałej daty. Od czego zależy data Wielkanocy? Od tego, kiedy będzie pierwsza, wiosenna pełnia księżyca. Wielkanoc obchodzimy zawsze w pierwszą niedzielę po takiej pełni i tak jest od IV wieku (zgodnie z postanowieniami soboru nicejskiego).

Wielkanoc w 2024 roku wypada w niedzielę 31 marca.

Oznacza to, że Wielki Post w 2024 roku rozpocznie się 40 dni wcześniej – dokładnie w środę 14 lutego (tak, w walentynki). I będzie trwał do czwartku, 28 marca.

Zgodnie z tradycją, Wielki Post rozpocznie się w Środę Popielcową i zakończy tuż przed Triduum Paschalnym.

Dawniej Wielki Post trwał do Wielkiej Soboty, obecnie czas jego zakończenia nie jest jednoznacznie określony – zgodnie z prawem kanonicznym, koniec Wielkiego Postu wynika z kalendarza liturgicznego. Dlatego często przyjmuje się, że Wielki Post kończy się wraz z rozpoczęciem Triduum Paschalnego – Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty.

Symbole Wielkiego Postu

Jakie są symbole Wielkiego Postu? To między innymi liczba 40. Rzeczywiście ma ona bardzo symboliczne znaczenie, bowiem pojawia się w Piśmie Świętym w różnych kontekstach, m.in.:

  • czasu, który Mojżesz spędził na górze Synaj – 40 dni,
  • biblijnego potopu – trwał 40 dni,
  • wędrówki Izraela do ziemi obiecanej – 40 lat.

Najważniejsze jednak, że według ewangelii św. Mateusza – 40 dni na pustyni spędził sam Chrystus, przygotowując się do swej Paschy. Dokładnie tyle dni, ile obecnie trwa Wielki Post poprzedzający Wielkanoc.

Kolejny symbol Wielkiego Postu to popiół (proch), którym w Środę Popielcową posypywane są głowy wiernych.

Jeszcze inne symbole to: nabożeństwa Gorzkich Żali i Drogi Krzyżowej, które odprawiane są wyłącznie w czasie Wielkiego Postu.

Prócz tego należy wymienić fioletowy kolor (m.in. szat liturgicznych) – oznacza on czerwień krwi zmieszaną z niebieską barwą nieba.

Wśród symboli, które kojarzą się z Wielkim Postem, znajdują się również: korona cierniowa, krzyż i gwoździe. A także: modlitwa, post, jałmużna, które powinny towarzyszyć wierzącym przez cały czas doskonalenia się przed Wielkanocą.

Jak obchodzono dawniej Wielki Post?

Według Ewangelii Jezus udał się na pustynię, by przez 40 dni w samotności modlić się i walczyć z szatanem. Jego zwycięstwo nad grzechem i śmiercią to przykład dla chrześcijan, którzy chcą przeżyć Wielki Post jak najlepiej.

Dawniej Wielki Post oznaczał dla katolików przede wszystkim powstrzymanie się od jedzenia pokarmów mięsnych. Nie jedzono mniej, wręcz przeciwnie – chodziło wyłącznie o to, by nie spożywać mięsa. Stoły możnych uginały się wówczas od rozmaitych potraw z ryb, biedni – musieli zadowolić się tym, co pozostało w ich spiżarniach na przednówku. Zwykle czas Wielkiego Postu nakładał się na tygodnie, gdzie najbiedniejsze rodziny zmagały się z problemem głodu w ciągu całego roku.

Wielki Post dawniej wyznaczał również czas, kiedy bogatsi nie spotykali się na karnawałowych balach, a raczej na kwestach dobroczynnych (opis takiej kwesty znajdziemy np. w Lalce B. Prusa). Zbierano wówczas pieniądze dla najbardziej potrzebujących (sierocińców, klasztorów opiekujących się biednymi).

Do dawnych tradycji wielkopostnych zalicza się tzw. śródpoście (półpoście) – w połowie Wielkiego Postu radowano się i urządzano huczne zabawy. Te praktyki wielkopostne nie przetrwały do naszych czasów, podobnie jak:

  • publiczne pokuty grzeszników (wzajemne biczowanie się podczas dróg krzyżowych czy picie cierpkich ziół),
  • podkreślanie ascetycznego charakteru Wielkiego Postu skromnym strojem w ciemnych kolorach,
  • zdejmowanie firanek z okien, chowanie serwetek, poduszek i innych dekoracji.

Jak obchodzi się Wielki Post w XXI wieku?

Wielki Post dla współczesnych katolików oznacza przede wszystkim:

  • posypanie głów popiołem w Środę Popielcową,
  • ścisły post w Środę Popielcową i Wielki Piątek (1 posiłek do syta i 2 posiłki nie do syta),
  • udział w nabożeństwach rekolekcyjnych i takich jak Gorzkie Żale i Droga Krzyżowa.

Wciąż też popularne są tzw. postanowienia wielkopostne, które mają pomóc pokonać pewną słabość, ćwiczyć się w doskonaleniu. Można nawet spotkać się z takim określeniem postanowień wielkopostnych jak „duchowa siłownia”. Wybór postanowień to kwestia indywidualna – może to być np.:

  • bezinteresowna pomoc komuś, kto tego potrzebuje (np. udział w zbiórce pieniędzy na określony cel),
  • rezygnacja z przyjemności (są osoby, które w Wielkim Poście nie piją alkoholu lub kawy, nie jedzą słodyczy, nie kupują kosmetyków lub ubrań, ograniczają czas spędzany w social media),
  • praca nad słabościami charakteru (takimi jak np. porywczość, zawiść, itd.).


Źródła:
Z. Mońka: Historia Wielkiego Postu, „Niedziela” 2005, nr 3,
Z. Kupisiński: Religijność ludowa okresu Wielkiego Postu w Opoczyńskim. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 1999, nr 3,
M. Lutomierski: Z dawnych tradycji wielkopostnych i wielkanocnych, „Głos Uczelni. Czasopismo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika” 2017, nr 4.

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama