Co to jest zdanie złożone

W języku polskim często używamy zdań złożonych. Korzystamy z nich najczęściej wtedy, gdy w jednym zdaniu chcemy zawrzeć możliwie dokładną informację. Zanim przejdziemy do wyjaśnień, czym dokładnie są zdania złożone i podania ich przykładów, warto przypomnieć, że zdanie pojedyncze to takie zdanie, w którym występuje jedno orzeczenie. Jak zatem rozpoznać zdanie złożone?

Spis treści:

Co to jest zdanie złożone?
Rodzaje zdań złożonych [plus przykłady]
Zdania złożone współrzędnie i podrzędnie: ćwiczenia [plus odpowiedzi]

Co to jest zdanie złożone?

Zdanie złożone to zdanie, w którym występuje więcej niż jedno orzeczenie. Przykłady zdań złożonych to:

Zobaczyłem cię, więc przybiegłem się przywitać.
(podmiot domyślny: ja, orzeczenia: zobaczyłem, przybiegłem)

Kasia poszła rano do lasu i nazbierała cały słoik jagód.
(podmiot: Kasia, orzeczenia: poszła, zobaczyła)

Wręczyli nam medale i szczerze pogratulowali.
(podmiot domyślny: oni, orzeczenia: wręczyli, pogratulowali.

Tomek uśmiechnął się i napisał coś na kartce.
(podmiot: Tomek, orzeczenia: uśmiechnął się, napisał)

Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała.
(podmiot: kózka, orzeczenia: nie skakała, nie złamała)

W języku polskim możemy spotkać się ze zdaniami wielokrotnie złożonymi — poznasz je po tym, że występują w nich więcej niż dwa orzeczenia, np.:

Zobaczyłem cię, więc przybiegłem się przywitać, ale nie mam czasu, bo spieszę się na pociąg.

Kasia poszła rano do lasu i nazbierała cały słoik jagód, więc postanowiła zrobić nam niespodziankę i upiekła pyszne jagodzianki.

Wręczyli nam medale i szczerze pogratulowali, ponieważ widzieli nasze zaangażowanie.

Tomek uśmiechnął się i napisał coś na kartce, a chwilę później klasnął w dłonie.

Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała i tak głośno nie płakała.

Rodzaje zdań złożonych [plus przykłady]

Wśród zdań złożonych wyróżniamy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie.

Zdania złożone współrzędnie

Zdania złożone współrzędnie poznamy po spójnikach, które łączą dwa człony zdania. Spójniki współrzędności to: i, oraz, a, ale, lecz, albo, jednak, zaś, natomiast, więc, bowiem, lub, czy.

Gdyby w miejscu tych spójników postawić kropkę – zdanie złożone zostałoby przekształcone w dwa zrozumiałe zdania pojedyncze. Na przykład:

Wszedłem do domu i umyłem ręce.
(Wszedłem do domu. Umyłem ręce.)

Zagotowała wodę i zaparzyła kawę.
(Zagotowała wodę. Zaparzyła kawę.)

Pojadę autobusem albo złapię jakiś tramwaj.
(Pojadę autobusem. Albo złapię jakiś tramwaj.)

Zdania złożone współrzędnie dzielą się na:

Łączne: występują w nich spójniki: i, oraz, także, a, ani, np.:
Ania wróci po południu (1) i zadzwoni do ciebie (2).
Nie wziął tornistra (1), ani nie zabrał stroju na wf (2).
W niedzielę napiszę wypracowanie (1) oraz nauczę się wiersza (2).

Wykres zdania złożonego współrzędnie łącznego:

−−−(1)−−− … −−−(2)−−−

Przeciwstawne: występują w nich spójniki: ale, jednak, lecz, zaś, a, natomiast, np.:
Kupiłem chleb, ale zapomniałem o maśle.
Kasia miała ładną sukienkę, lecz źle dobrała buty.
Jan ugotował smaczną zupę, natomiast przypalił pieczeń na drugie danie.

Wykres zdania złożonego współrzędnie przeciwwstawnego:

−−−(1)−−− >…

Rozłączne: występują w nich spójniki: albo, czy, lub, bądź, np.:
Zjem kanapkę albo kupię sobie drożdżówkę.
Magda wypożyczy książkę bądź kupi ją w księgarni.
Kotek wciąż się mył lub smacznie spał.

Wykres zdania złożonego współrzędnie rozłącznego:

−−−(1)−−− −−−(2)−−−

Wynikowe: występują w nich spójniki: więc, zatem, np.:
Chłopiec obudził się późno, więc nie zdążył na pierwszą lekcję.
Robert trenował kilka miesięcy, zatem czuł się mocnym zawodnikiem.
Jan lubi matematykę, więc bez trudu napisał sprawdzian.

Wykres zdania złożonego współrzędnie wynikowego:

−−−(1)−−− >…> −−−(2)−−−

Zdania złożone podrzędnie

W zdaniach złożonych podrzędnie mamy zdania składowe, które tworząc jedną całość uzupełniają się.

Zdania złożone podrzędnie poznasz po tzw. spójnikach podrzędności: dlatego, ponieważ, dlatego że, jeżeli, jeśli, bo, mimo że, mimo iż, choć, chociaż, choćby, aby, by, kiedy, gdzie, gdy.

Wyróżniamy takie zdania złożone podrzędnie jak:

podmiotowe: składowe zdanie odpowiada na pytanie: kto?. co?, np.:

Niech wstanie ten, (kto?) kto to powiedział.

orzecznikowe: składowe zdanie odpowiada na pytanie: jaki jest/był/będzie?, jaka jest, była, będzie? jakie jest/było/będzie?, np.

Ania już taka jest (jaka jest?), że nie przejdzie obojętnie obok żadnego psa.

przydawkowe: składowe zdanie odpowiada na pytanie: jaki?, jaki?, jakie?, czyj?, czyja? czyje?

Kupiłem jabłka (jakie?), które wszystkim smakowały.

okolicznikowe: składowe zdanie odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?

Znalazłem ją tam (gdzie?), gdzie zawsze chodziliśmy na spacery.

dopełnieniowe: składowe zdanie odpowiada na pytania przypadków zależnych (dopełniacza, celownika, narzędnika i miejscownika), np.:

Wydawało mi się, że (co?) gdzieś już go widziałam.

Zdania złożone współrzędnie i podrzędnie: ćwiczenia [plus odpowiedzi]

Ćwiczenie 1

Wskaż które ze zdań są zdaniami złożonymi.

Kasia chętnie chodziła nad rzekę.
Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Wiewiórka przeskoczyła z gałęzi na gałąź.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Jeśli masz chwilkę, to wpadnij do mnie wieczorem.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Abecadło z pieca spadło.
Jeśli zapomnę o nich, Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.

Ćwiczenie 2.

Które ze zdań złożonych z ćwiczenia 1 to zdania złożone współrzędnie, a które z nich to zdania złożone podrzędnie?

Ćwiczenie 3.

Jakimi rodzajami zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie są zdania z ćwiczenia 2.?

Ćwiczenie 4.
Ułóż po 3 przykłady:

Zdań złożonych współrzędnie
Zdań złożonych współrzędnie rozłącznych

Ćwiczenie 5

Ułóż po 3 przykłady:

Zdań złożonych podrzędnie
Zdań złożonych podrzędnie orzecznikowych

Ćwiczenie 6

Ułóż jedno zdanie złożone wielokrotnie (opowiadające np. o tym co dziś robiłaś/robiłeś). Podkreśl orzeczenia (pamiętaj, że musi być ich więcej niż dwa).

Odpowiedzi

Ćwicz. 1

Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Jeśli masz chwilkę, to wpadnij do mnie wieczorem.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Jeśli zapomnę o nich, to Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził.

Ćwicz.2

Zdania złożone współrzędne:

Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie.
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie.
Wlazł kotek na płotek i mruga.
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził.

Zdania złożone podrzędnie:

Kasia chętnie chodziła nad rzekę, w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba.
Jeśli zapomnę o nich, to Ty Boże zapomnij o mnie.
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu.

Ćwicz. 3

Pies szczekał i zachowywał się bardzo niespokojnie. (współrzędne łączne)
Odpuścił za szybko, więc przegrał pierwsze starcie. (współrzędne wynikowe)
Wlazł kotek na płotek i mruga. (współrzędne łączne)
Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma. (współrzędne łączne)
Czekał dwie godziny, ale dziadek nie przychodził. (współrzędne przeciwstawne)

Kasia chętnie chodziła nad rzekę, (gdzie?) w miejsce, gdzie rosła rozłożysta wierzba. (podrzędne okolicznikowe)
Jeśli zapomnę o nich to (co?) Ty Boże zapomnij o mnie. (podrzędne dopełnieniowe)
Tam, gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą (podrzędne okolicznikowe)
Dotarły paczki, które zamówiłem dwa dni temu. (podrzędne przydawkowe)

Ćwicz. 4.

Zdania złożone współrzędnie:

Paweł mieszkał na górze, a Gaweł mieszkał na dole.
Uczyłam się dokładnie, więc dostanę dobrą ocenę.
Michał poszedł do dentysty albo stchórzył i błąka się gdzieś.

Zdania złożone współrzędnie rozłączne:

Trafiłem bez problemu, ale podróż trwała dość długo.
Kasi podobała się ta bluza, lecz widziała ładniejszą.
Dołączę do was około południa, bądź dotrę do miasta dopiero wczesnym wieczorem.

Ćwicz. 5.

Zdania złożone podrzędnie:

Uciekaj (gdzie?), gdzie pieprz rośnie. (zdanie złożone podrzędnie, okolicznikowe)
Wybiorę perfumy (jakie?), których używam na specjalne okazje. (zdanie złożone podrzędnie, przydawkowe)
Wtedy usłyszała to (co?), co chciała. (zdanie złożone podrzędnie, podmiotowe)

Zdań złożonych podrzędnie orzecznikowych

Paweł już taki jest (jaki jest?), że zawsze zrobi wszystko jak najdokładniej.
To mój brat był tym (kim był?), który ruszył pierwszy na ratunek.
Będę tą (kim będę?), która pierwsza przemówi mu do rozumu.

Ćwiczenie 6.

Wróciłam ze szkoły zmęczona, więc usiadłam przed telewizorem i oglądałam ulubiony serial.

Zobacz także: