Spółgłoski twarde: co to, jakie są? Czym różnią się od spółgłosek miękkich?
Jak odróżnić spółgłoski twarde od miękkich? Których z nich w języku polskim jest więcej? Co jeszcze warto wiedzieć na temat spółgłosek twardych? Jedno jest pewne: gdybyśmy wymawiali spółgłoski miękkie jako twarde, a twarde jako miękkie – czasem niełatwo byłoby zrozumieć o co chodzi...
W języku polskim piszemy litery, a wymawiamy głoski. Wśród głosek wyróżniamy spółgłoski i samogłoski. A wśród spółgłosek – spółgłoski twarde i miękkie.
Spis treści:
Spółgłoski twarde – co to jest?
Spółgłoski twarde to takie spółgłoski, podczas wymawiania których środek języka nie unosi się w kierunku podniebienia twardego. Najlepiej przekonać się o tym, wymawiając spółgłoski twarde na przemian z miękkimi, np. p – ń, b – ś, c – ć.
Jak wiemy, w języku polskim słowa często wymawia się inaczej niż pisze. Spółgłoski twarde to takie, których fonetyczny zapis pozbawiony jest kreseczki (znaku miękkości).
Spójrzmy na poniższe przykłady:
- wyraz leśniczówka składa się z 10 liter (l e ś n i c z ó w k a) i 8 głosek ( l e ś n’ i cz ó w k a), mamy tu 4 samogłoski (e, i, ó, a) i 6 spółgłosek (l, ś, n’ ,w, k), z czego 3 spółgłoski są twarde (l, w, k) a 2 miękkie (ś, n’)
- misiaczek: 8 liter (m i s i a c z e k), 6 głosek (m’ i s’ a cz e k), 3 samogłoski (i, a, e) i 4 spółgłoski (m’, s’, cz, k), z czego 2 miękkie (m’, s’) i 2 twarde (cz, k)
- zima: 4 litery (z i m a ), 4 głoski (z’ i m a), 2 samogłoski (i, a), 2 spółgłoski (z’ ,m), z czego 1 spółgłoska jest miękka (z’) a 1 twarda (m)
Jakie są spółgłoski twarde?
Spółgłoski twarde to: b, c, cz, d, dz, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ż.
Dzięki tym 22 głoskom możemy powiedzieć naprawdę dużo wyrazów, których brzmienie jest nam tak doskonale znane.
- Codziennie wymawiamy i słyszymy mnóstwo słów, które składają się wyłącznie z samogłosek i spółgłosek twardych, np.: bunt (spółgłoski twarde: b, n, t),
- krok (k, r, k),
- marsz (m, r, sz),
- dom (d, m),
- róża (r, ż),
- kura (k, r),
- smok (s, m, k),
- klasa (k, l, s),
- krokus (k, r, k, s),
- broda (b, r, d),
- włosy (w, ł, s),
- bluzka (b, l, z, k),
- pączek (p, cz, k),
- drzewo (d, rz, w),
- krzew (k, rz, w),
- spacer (s, p, c, r),
- zakupy (z, k, p, y).
Spółgłoski twarde występują również wspólnie z twardymi – np. w wyrazach takich jak:
- dzieciątko (spółgłoski miękkie: dz’, c’, twarde: t, k),
- pasikonik (spółgłoski miękkie: s’, n’, twarde: p, k, k),
- balonik (spółgłoska miękka: n’, twarde: b, l, k),
- kurnik (spółgłoski miękkie: n, spółgłoski twarde: k, r, k),
- malowanie (spółgłoska miękka: n’, spółgłoski twarde: m, l, w),
- poszybować (spółgłoska miękka: ć, spółgłoski twarde: p, sz, b, w).
Są też wyrazy, w których – jeśli chodzi o spółgłoski, występują wyłącznie te miękkie, jak np.
- dziadzio (dz’, dz’),
- niunia (n’, n’),
- sianie (s’, n’).
Gdyby nie spółgłoski twarde, nasz język brzmiałby zupełnie inaczej. Przypominałby mowę dziecka lub tzw. język niań, w którym wyrazy wypowiadane są zdrabnianie a głoski – często zdrabniane (np. zamiast psiak – psiunio, zamiast kotek – koteciek, obiad – obiadzik).
Spółgłoski twarde – ćwiczenia
Wiedząc już, jakie są spółgłoski twarde, i czym różnią się od spółgłosek miękkich, wykonanie poniższych ćwiczeń nie powinno sprawić większego problemu. W przypadku wątpliwości – wystarczy zerknąć na klucz odpowiedzi)
Ćwiczenie 1.
Z jakich spółgłosek twardych składają się poniższe wyrazy?
- kość
- życie
- narcyz
- rodzina
- święto
- herbata
- ciastko
Ćwiczenie 2.
Spróbuj podać wyrazy, w których występują wyłącznie twarde spółgłoski. Poszukaj ich wśród nazw owoców i warzyw. Postaraj się, by w nazwach nie występowały nie tylko głoski ś, ń, ć, dź, ź, ale i spółgłoski zmiękczone przez „i” (np. w słowie kalafior – głoską zmiękczoną przez i jest f).
Ćwiczenie 3.
W poniższych wyrazach zamień jedną spółgłoskę twardą na miękką, tak by powstało słowo o zupełnie innym znaczeniu (np. bały – biały).
Pana –
Była –
Pasek –
Bada
Sad –
Kosy –
Żaby –
Odpowiedzi:
Ćwiczenie 1.
- Kość – k
- Życie – ż
- Narcyz – n, r, c, z
- Rodzina – r, n
- Skakanka – s, k, k, n, k
- Herbata – h, r, b, t
- Ciastko – s, t, k
Ćwiczenie 2.
Warzywa: marchewka, brokuł, seler, por, groch, fasola, ogórek,
Owoce: gruszka, morela, jagoda, truskawka, porzeczka, ananas, banan, mango,
Ćwiczenie 3
pana – piana
była – biła
basek – piasek
bada – biada (dawniej okrzyk oznaczający nieszczęście)
sad – sadź (lub: siad)
kosy – kosi (np. łąkę)
żaby – żabi (np. koncert)
Zobacz także: