Szczepionka przeciw tężcowi - kiedy się ją podaje i jak długo chroni?
Szczepionka przeciw tężcowi to jedno z najważniejszych szczepień obowiązkowych. Dzięki temu udało się ograniczyć zachorowania wśród dzieci niemalże do zera. Szczepienia na tężec trzeba jednak powtarzać, by nie utracić odporności.
Szczepionka przeciw tężcowi praktycznie wyeliminowała zachorowania na tę chorobę u dzieci. U dorosłych jednak tężec nadal się zdarza: co roku choruje kilkanaście osób, ale są to najczęściej osoby po 60. roku życia, u których po skaleczeniu nie zastosowano właściwej profilaktyki antytężcowej. Tężec jest chorobą zakaźną układu nerwowego. W konsekwencji zakażenia laseczkami tężca może dojść do porażenia mięśni całego ciała, także mięśni oddechowych. Konsekwencją może być nawet śmierć, dlatego szczepienia przeciw tężcowi nie wolno pomijać.
Spis treści:
- Szczepionka przeciw tężcowi
- Szczepienie błonica, tężec, krztusiec - Szczepionka na tężec - skutki uboczne
- Jak można się zarazić tężcem?
- Profilaktyka tężca
- Jakie są objawy tężca?
- Zastrzyk przeciw tężcowi
Szczepionka przeciw tężcowi
Szczepionka przeciw tężcowi należy do szczepionek inaktywowanych, zawiera oczyszczoną nieaktywną toksynę (tzw. toksoid) tężcową. Obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie przeciw tężcowi obejmuje dzieci i młodzież do ukończenia 19 lat. Szczepionkę przeciw tężcowi podaje się dzieciom w zastrzyku, jako szczepionkę skojarzoną, chroniącą jednocześnie przed błonicą i krztuścem. W Polsce dostępne są następujące szczepionki na tężec:
- szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP)
- szczepionka DT (przeciw błonicy i tężcowi) - w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi
- szczepionka monowalentnej T (przeciw tężcowi).
Szczepionką pierwszego wyboru jest DTP. Podaje się ją w 3 dawkach w 1. roku życia dziecka (2, 3-4 i 5 miesiąc życia), następnie dziecko 16-18-miesięczne otrzymuje dawkę przypominającą szczepionki na tężec. Zgodnie z kalendarzem szczepień kolejny raz na tężec trzeba dziecko zaszczepić szczepionką DTaP w 6., dT lub DTaP w 14. i dT 19. roku życia.
Szczepienie błonica, tężec, krztusiec (DTP)
Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) dostępna jest w dwóch wariantach - z bezkomórkowym składnikiem krztuśca lub pełnokomórkowym. Toksyny błonicy i tężca są inaktywowane (nieaktywne) w obu typach szczepionek:
- DTPw - bezpłatna szczepionka podawana dzieciom w pierwszych 2 latach życia, całokomórkowa
- DTPa - bezkomórkowa, podawana dzieciom, które nie powinny przyjmować pełnokomórkowego składnika krztuśca.
Szczepionka na tężec - skutki uboczne
Sama szczepionka przeciw tężcowi (monowalentna) jest szczepionką bardzo bezpieczną. Przyczyną niepożądanych odczynów poszczepiennych częściej może być pełnokomórkowy komponent krztuścowy w szczepionce skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Skutki uboczne po szczepionce DTP to zazwyczaj obrzęk, ból i zaczerwienienie w miejscu wkłucia. Czasem mogą też wystąpić nudności i niewielka gorączka, która w bardzo rzadkich przypadkach przechodzi w wysoką.
Jak można się zarazić tężcem?
Laseczki tężca występują w ziemi, szczególnie nawożonej, gdyż są składnikiem flory jelitowej zwierząt. Skaleczenie nie musi być duże, wystarczy nawet prawie niewidoczne skaleczenie i otarcie naskórka. Jeśli ranka zostanie zanieczyszczona ziemią, brudem, kurzem, rdzą lub odchodami zwierząt, może dojść do zakażenia laseczkami tężca. Największe ryzyko istnieje w przypadku zakażenia ran zmiażdżonych, tłuczonych, kłutych oraz rozległych odmrożeń i oparzeń. Okres wylęgania choroby wynosi od 3 dni do 3 tygodni (średnio 8-10 dni). Osoba chora nie zakaża: zakażenie nie przechodzi z człowieka na człowieka.
Profilaktyka tężca
Odporność przeciw tężcowi zmniejsza się z upływem czasu, dlatego osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające szczepionki co 10 lat. Szczepienie przypominające może być wykonywane szczepionką przeciw tężcowi, szczepionką przeciw błonicy i tężcowi lub szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.
Aby zapobiec zakażeniu tężcem, oprócz szczepień obowiązkowych w dzieciństwie i przypominających w dorosłości, w ramach profilaktyki zachorowania na tężec należy:
- odpowiednio sortować odpady, dbać o drożność kanalizacji, zachowywać odstęp od miejsc składowania odpadów biologicznych i komunalnych,
- podczas pracy z ziemią należy nosić rękawiczki ochronne, długi rękaw i spodnie, dokładnie myć ręce po pracy,
- po skaleczeniu lub zranieniu się w czasie pracy na dworze, zdezynfekować, oczyścić i opatrzyć ranę,
- w przypadku głębokiej rany, powstałej wskutek kontaktu z potencjalnym źródłem zakażenia tężcem, należy udać się do chirurga na szycie, otrzymać zastrzyk antytężcowy i ewentualnie szczepionkę.
Zastrzyk przeciw tężcowi
Zastrzyk przeciw tężcowi (swoista ludzka immunoglobulina przeciwtężcowa LIT) podawany jest po kontakcie rany z potencjalnym źródłem zakażenia laseczkami tężca, np. zanieczyszczoną ziemią, jeśli lekarz oceni, że pacjent jest w grupie ryzyka, m.in.:
- nie ma aktualnych szczepień p/tężcowi
- rana jest głęboka, postrzałowa, miażdżona, zanieczyszczona ziemią, odchodami lub śliną zwierzęcą.
Do szpitala powinno się zgłosić jak najszybciej po kontakcie rany z potencjalnym źródłem zakażenia, wtedy lekarz określi stan i potrzebę podania zastrzyku przeciw tężcowi. Podaje się go domięśniowo, a jego dawka (250 lub 500 j.m.) dopasowywana jest do ryzyka zakażenia.
Objawy tężca
U ok. 80 proc. osób zarażonych tężcem występuje uogólniona postać choroby. Początkowe objawy zakażenia nie są charakterystyczne i przypominają objawy wielu innych chorób.
Początkowe objawy tężca to:
- uczucie rozbicia
- bezsenność
- bóle głowy
- zwiększone napięcie mięśniowe (nogi, brzuch)
- pocenie się
- niepokój
- ból rany (przeczulica)
- zaczerwienienie twarzy.
Późniejsze objawy tężca to:
- wzmożone napięcie mięśni twarzy, prowadzące do szczękościsku
- trudności w połykaniu
- wzrost napięcia mięśni mimicznych (charakterystyczny grymas).
Kolejne mięśnie, które ulegają porażeniu w przebiegu tężca, to mięśnie szyi, karku: dochodzi do wzmożenia ich napięcia i drgawek. Może dojść do porażenia mięśni oddechowych, co powoduje objawy duszenia się. Napady początkowo rzadkie, potem stają się coraz częstsze i silniejsze. Konieczne jest leczenie w szpitalu. Przebieg zakażenia jest ciężki, w ok. 30 proc. przypadków odnotowanych w Polsce kończy się śmiercią. Ozdrowieńcy cierpią na powikłania po przebytym tężcu.
Zobacz też:
- Wyrok sądu: zaszczepione dzieci z większą szansą na dostanie się do przedszkola
- Szczepionka DTP a koronawirus: co ma szczepienie dzieci do przechorowania COVID-19?
- Szczepić dziecko, czy nie szczepić – argumenty pediatry dla niezdecydowanych rodziców