Szczepionka: monowalentna, poliwalentna, skojarzona – co znaczą te określenia?

Działanie szczepień zawsze jest takie same: szczepionka w strzykawce czy zawiesinie doustnej zawiera unieszkodliwione zarazki lub ich toksyny, które po wprowadzeniu do organizmu, prowokują go, aby się bronił (produkował przeciwciała, które potem zostają we krwi przez wiele lat). Szczepionki jednak różnią się składem i działaniem. Zobacz, co to jest szczepionka skojarzona, poliwalentna, żywa, zabita i acelularna.

Co to są szczepionki skojarzone?

Szczepionki wieloskładnikowe mają na celu uodpornić organizm jednocześnie przeciw kilku chorobom zakaźnym. Zawierają kilka drobnoustrojów i/ lub antygeny pochodzące od kilku drobnoustrojów. Dzięki nim za pomocą jednego ukłucia można uchronić dziecko jednocześnie przeciw kilku chorobom.

Niektóre szczepionki skojarzone są stosowane od wielu lat, np. szczepionki trzywalentne (3 w 1):

• szczepionka DTP – przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (może zawierać całokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca –DTaP/dTap);
• szczepionka MMR – przeciw odrze, śwince i różyczce (może występować również jako szczepionka czterowalentna, 4 w 1: przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej).

Są reż szczepionki czterowalentne (4 w 1):

• DTaP-IPV (4 w 1): przeciw przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis

W ostatnich latach produkowane są szczepionki pięcio- i sześciowalentne:

• szczepionki 5w1: DTaP-IPV+Hib: przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu B,
• szczepionki 6w1: DTaP-IPV+Hib+HBV: przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Tutaj jedno wkłucie chroni przed kilkoma chorobami jednocześnie, dzięki czemu można zmniejszyć ilość konserwantów w szczepionce i oszczędzić dziecku bólu. Do tego skraca się cały cykl nabywania odporności. W dodatku badania wykazały, że takie szczepionki są skuteczniejsze niż tradycyjne, ponieważ ich składniki wzajemnie wzmacniają swoje działanie. Jednak nie można zapominać o tym, że po ich podaniu mogą być silniejsze działania niepożądane, częściej obserwuje się zaczerwienienie czy obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, a także gorączkę. Dlatego przed podaniem szczepionki skojarzonej, trzeba mieć pewność że dziecko jest w pełni zdrowe.

Szczepionka poliwalentna zawiera kilka albo kilkanaście odmian tego samego wirusa albo bakterii. Jest to konieczne wtedy, gdy w naturze występuje wiele odmian tego samego wirusa np. polio, rota czy grypy. Dzięki takiej technologii jedna szczepionka chroni przed wieloma wariantami zarazka. Przykładem może być szczepionka poliwalentna przeciw pneumokokom, przeciw rotawirusom albo przeciw grypie.

Szczepionki pojedyncze czy skojarzone: które lepsze?

Narzędzia dla rodziców mamotoja.pl

Kalendarz szczepień Czytaj więcej

Szczepionki monowalentne (szczepionki pojedyncze) uodparniają przeciw jednej chorobie zakaźnej, gdyż zawierają w swym składzie szczepy jednego drobnoustroju lub antygeny uzyskane z jednego rodzaju drobnoustroju. Na pewno w przypadku, kiedy są tylko szczepionki pojedyncze (np. przeciw gruźlicy, grypie), warto korzystać ze szczepionek pojedynczych. W przypadku, gdy jest możliwość wyboru, eksperci zalecają podawanie szczepionek skojarzonych.
Korzyści ze stosowania szczepionek skojarzonych:

• mniejsza liczba zastrzyków dla dziecka. W przypadku realizowania obowiązkowego kalendarza szczepionką 5w1 pozwala zaoszczędzić dziecku 7 wstrzyknięć w ciągu 2 lat (o 1-2 zastrzyków mniej podczas każdej wizyty). W przypadku realizowania obowiązkowego kalendarza szczepień szczepionką 6w1 pozwala to pozwala zaoszczędzić dziecku 9 zastrzyków w ciągu 2 lat (o 2-3 mniej podczas każdej wizyty);
• mniejsza liczba miejscowych niepożądanych odczynów poszczepiennych – mniejsza liczba wkłuć oznacza mniejszą ilość potencjalnych zdarzeń niepożądanych.

Minusem jest to, że za szczepionki wysoko skojarzone (5w1, 6w1) trzeba zapłacić - szczepienia nimi nie są refundowane w obowiązkowym kalendarzu szczepień.

Część rodziców obawia się szczepionek wysoko skojarzonych. Uważa, że to zbyt wysoka technologia, że być może z tego powodu u dziecka po pewnym czasie pojawią się powikłania. Jest wręcz odwrotnie! Szczepionki wysoko skojarzone, np. 5w1, 6w1 – składają się z wcześniej wysoko oczyszczonych składników, jak białka, toksyny niektórych bakterii, albo niektóre antygeny – w odróżnieniu od wcześniej stosowanych szczepionek, w których skład wchodziły całe zabite bakterie. Ich bezpieczeństwo jest nieporównywalne.

Czy obawiać się żywej szczepionki?

Szczepionka taka zawiera żywe drobnoustroje, które na szczęście są tak przetworzone, żeby nie wywołać choroby, jednak po wprowadzeniu do organizmu namnażają się tak samo, jak „prawdziwe” zarazki. Z tego powodu po takim szczepieniu może pojawić się gorączka, osłabienie, brak apetytu albo gorszy humor. Przykładem takiej żywej szczepionki jest preparat BCG (przeciwko gruźlicy – to przykład szczepionki zawierającej żywe prątki gruźlicy), MMR (odra, świnka różyczka – zawiera żywe wirusy) lub szczepionkę OPV (przeciw polio – ma w składzie żywe wirusy).

Zdrowe dziecko z łatwością pokona wprowadzone w zastrzyku zarazki, dlatego dla nich żywe szczepionką są zupełnie bezpieczne. W przypadku dzieci, które mają wrodzone niedobory odporności istnieje jednak małe ryzyko, że wystąpią niepożądane reakcje poszczepienne, a nawet, że rozwinie się choroba przeciw której jest szczepienie. Takie dzieci muszą być szczepione szczepionkami inaktywowanymi (czyli mówiąc prościej „zabitymi”).

Czym jest szczepionka inaktywowana („zabita”)?

To szczepionka, która zawiera zabite zarazki lub ich fragmenty, dzięki czemu ryzyko niepożądanych reakcji poszczepiennych jest mniejsze, bo zarazki nie namnażają się w organizmie. Jednak z powodu takiego składu szczepionki trzeba podać więcej dawek, aby osiągnąć pełną odporność. Przykładem może być szczepionka przeciw WZW typu B, która zawiera jeden składnik otoczki wirusa, dzięki któremu po trzech dawkach szczepionki nabywamy odporności praktycznie na całe życie. Inny przykład to szczepionka przeciw polio inaktywowana czyli podawana w zastrzyku, która zawiera całe cząstki wirusów, ale martwych, niezdolnych do życia. Tę szczepionkę podajemy niemowlakom trzykrotnie, w 3/4., 5. i 18. miesiącu życia. Żywą szczepionkę OPV przeciw polio podaje się dopiero sześciolatkom, aby utrwalić odporność na całe życie.

Szczepionka acelularna

To szczepionka przeciw krztuścowi najnowszej generacji: zawiera wyodrębnione fragmenty komórek bakterii, dzięki czemu jest bardziej bezpieczna niż pełnokomórkowa, a efekt pobudzenia odporności jest zbliżony. Szczepionka pełnokomórkowa zawiera całe zabite komórki bakterii krztuśca, jest skuteczna, jednak może wywoływać częściej niepożądane reakcje w postaci gorączki czy odczynów neurologicznych, szczególnie u dzieci z problemami rozwojowymi. Dlatego szczepionka pełnokomórkowa (DTP ­ błonica, tężec, krztusiec) powinna być zastąpiona u dzieci z grupy ryzyka powikłań neurologicznych szczepionką acelularną. Takie zalecenie wydaje pediatra pierwszego kontaktu czy lekarz rodzinny po konsultacji z neurologiem. Wtedy za taką szczepionką nie trzeba dodatkowo płacić. Jeśli rodzice chcą aby ich dziecko było szczepione szczepionką acelularną, ale dziecko jest zdrowe i nie ma medycznych wskazań, będą musieli zapłacić za preparat.

To ciekawe: czemu niektóre zastrzyki sprawiają ból, inne nie? Wiele zależy od głębokości wkłucia. Szczepienia podskórne i śródskórne są nieco płytsze niż zastrzyk domięśniowy, dlatego najpewniej będą mniej odczuwalne przez dziecko. Niestety, niektóre szczepionki muszą być podane do mięśnia, zwykle w udo dziecka, dlatego należy liczyć się z tym, że maluch będzie płakał podczas szczepienia. Warto pamiętać, że podczas zastrzyku maluch nie powinien ssać piersi ani pić mleka z butelki. Płacząc i ssąc jednocześnie, mógłby się zakrztusić.