Ojczym: kto to jest? Prawa, zmiana nazwiska dziecka, alimenty

Ojczym, zgodnie z definicją ze Słownika Języka Polskiego PWN, to mąż matki w stosunku do jej dzieci z poprzedniego małżeństwa. Innymi słowy – ojczym jest niespokrewnionym z dzieckiem przybranym ojcem. Jak tę relację definiuje prawo?
1. Definicja
2. Zmiana nazwiska dziecka na nazwisko ojczyma
3. Przysposobienie przez ojczyma
4. Czy ojczym to opiekun prawny?
5. Prawa ojczyma
6. Alimenty na pasierba
7. Dziedziczenie po ojczymie
8. Relacje ojczyma z dzieckiem

Ojczym: kto to? Definicja prawna

W świetle prawa ojczymem jest nowy mąż matki. Dziecko staje się wtedy pasierbem/pasierbicą. Prawo wyróżnia różne stopnie bliskości między dzieckiem a nowym partnerem mamy. W zależności od tego, czy matka i mężczyzna są małżeństwem, prawny stopień bliskości to:

obcy ludzie – kiedy mama nie ma ślubu z partnerem (żyje w związku partnerskim, konkubinacie)
powinowaci – jeśli mama zawrze ślub z ojczymem dziecka, mężczyzna staje się w świetle prawa rodziną (powinowactwo). Ojczym nie ma jednak władzy rodzicielskiej.

Zmiana nazwiska dziecka na nazwisko ojczyma

Dziecko nie może przyjąć nazwiska ojczyma, jeśli nosi nazwisko swojego biologicznego ojca. Jeśli jednak ma nazwisko mamy, może zmienić je na nazwisko ojczyma, pod warunkiem jednak, że mężczyzna jest mężem matki, czyli powinowatym dziecka. Jeśli dziecko ma skończone 13 lat, musi osobiście wyrazić zgodę na zmianę nazwiska. Aby przyjąć nazwisko ojczyma, małżonkowie (i dziecko, które skończyło 13 lat) muszą wspólnie złożyć stosowne oświadczenie w urzędzie stanu cywilnego.

Przysposobienie dziecka przez ojczyma

Adopcja dziecka przez ojczyma jest możliwa tylko wtedy, gdy biologiczny ojciec pozbawiony jest władzy rodzicielskiej lub nie żyje. Ojczym i pasierb muszą być powinowatymi, czyli mężczyzna musi być mężem matki dziecka. Adopcja jest możliwa do 18 urodzin dziecka.

Czy ojczym jest opiekunem prawnym?

Sytuacja jest jasna, kiedy dziecko zostało przysposobione przez ojczyma (adoptowane). Nabywa wtedy takie sama prawa jak rodzic biologiczny. W przeciwnym razie tylko mama jest przedstawicielem ustawowym dziecka.

Prawa ojczyma do dziecka

Czy oznacza to, że ojczym nie ma żadnych praw do dziecka? To zależy od prawnego stopnia bliskości:

Jeśli nie jest w związku małżeńskim z mamą dziecka, jest traktowany przez prawo jak obca osoba i nie przysługują mu żadne prawa. Może oczywiście pomagać swojej partnerce w opiece nad dzieckiem, ale nie może decydować o jego zdrowiu, edukacji itd.
Po ślubie z matką dziecka między ojczymem a pasierbem występuje stosunek powinowactwa, który daje ojczymowi pewne prawa (np. do kontaktów z dzieckiem i do alimentów).

A jak wyglądają prawa ojczyma do dziecka w praktyce? Nawet jeśli nie jest on mężem mamy, zazwyczaj może odbierać dziecko z przedszkola lub szkoły, jeśli rodzic upoważni go do tego na piśmie, ale już zgoda na udział w wycieczce, opiekę lekarską itp. musi być wyrażona przez opiekuna ustawowego (biologiczny rodzic z pełnią władzy rodzicielskiej lub ojczym, który adoptował pasierba). Mama może jednak udzielić pisemnego pełnomocnictwa swojemu partnerowi do decydowania w takich sprawach (po 16 urodzinach zgodę na to musi wyrazić także dziecko). Można również wyrazić zgodę do przekazywania informacji o stanie zdrowia innym osobom (w tym ojczymowi) podczas zapisywania dziecka do przychodni, przyjęcia do szpitala itp.

Alimenty od ojczyma

W sytuacji powinowactwa między pasierbem i ojczymem istnieje obowiązek alimentacyjny. Oznacza to, że dziecko może domagać się alimentów od męża swojej matki, ale także ojczym może domagać się alimentów od swojego pasierba, jeśli brał udział w jego wychowaniu i utrzymaniu.

Spadek i dziedziczenie po ojczymie

Zarówno dziedziczenie, jak i darowizny między pasierbem i ojczymem są zwolnione od podatku, ponieważ powinowactwo jest w tym przypadku traktowane na tej samej zasadzie co w przypadku najbliższej rodziny. W praktyce jednak nieczęsto zdarza się otrzymać spadek po ojczymie, ponieważ, aby zostać spadkobiercą ustawowym w tym przypadku, muszą być spełnione następujące warunki: ojczym nie pozostawił po sobie żadnego innego spadkobiercy, a rodzice biologiczni pasierba nie żyją.

Relacje ojczyma z dzieckiem

- Internet to nieocenione źródło wiedzy odnośnie funkcjonowania rodziny - mówi socjolożka, dr Marta Bierca z Uniwersytetu SWPS. - Wyobrażam sobie, że świat online może oferować mnóstwo wskazówek i porad, jak budować relacje w rodzinie patchworkowej, niekiedy niestety sprzecznych lub nieprzystających do danej sytuacji. Wyzwaniem może być zatem to, jak skorzystać z dostępnych na wyciągnięcie ręki porad i stworzyć rodzinę zrekonstruowaną, której charakter zadowoli w pełni jej członków - zauważa.

Rada dla ojczyma: Bądź wspierającym mężem i pomagaj żonie/partnerce rozwiązywać problemy, ale rób to dyskretnie i tylko wtedy, kiedy ona cię o to poprosi. Jeśli nie natrafisz na wrogość i opór materii, i dopisze ci szczęście, będziesz działać cierpliwie i powoli, może uda ci się stworzyć silną emocjonalną więź z przybranymi dziećmi. Wysoce prawdopodobne jest, że po jakimś czasie stworzysz relacje na wzór rodzicielskich, jeśli dziecko jest jeszcze małe i masz dużo czasu na wypracowanie silnej więzi. W przypadku nastolatków, jeśli uda ci się to osiągnąć, należy ci się medal. Nie możesz jednak dobrej relacji z pasierbem, czy pasierbicą uznawać za pewnik. Istnieją większe szanse na zdobycie statusu rodzica, jeśli uznasz to za bonus, a nie coś, czego się spodziewasz i na co zasługujesz. (Źródło: " 100 zasad udanego związku" Harriet Lerner).

Zobacz też: