Krztusiec u dzieci: objawy, powikłania, szczepienie

Krztusiec u dzieci w ostatnich latach coraz częściej powraca. Jest to skutek działania rodziców, którzy unikają podawania szczepionek dzieciom. Szczególnie ciężki przebieg krztusiec ma u niemowląt i małych dzieci. U dorosłych często pozostaje nierozpoznany, gdyż bywa mylony z innymi chorobami (np. zapalenie płuc). Dziecko zakaża się krztuścem najczęściej od osoby dorosłej, ale zdarzają się też zakażenia w obrębie grup żłobkowych lub przedszkolnych.

Spis treści:

• Co to jest krztusiec?
• Krztusiec u dzieci – objawy
• Krztusiec u niemowlaka – objawy
• Krztusiec u dzieci szczepionych
• Powikłania po krztuścu
• Jak szczepić dziecko przeciw krztuścowi
• Przeciwwskazania do szczepienia na krztusiec
• NOP po szczepionce przeciw krztuścowi

Co to jest krztusiec?

Krztusiec (inaczej koklusz) to choroba zakaźna, a jej przyczyną są bakterie, tzw. pałeczki krztuśca. Choroba jest bardzo zaraźliwa: 90 proc. osób, które nie są uodpornione, zakaża się krztuścem w wyniku kontaktu z chorą osobą. Kokluszem można się zakazić w każdym wieku. 

Krztusiec u dzieci – objawy

Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 20 dni. Bakterie, po przedostaniu się do organizmu, wnikają do tkanek. Wydzielają toksynę, która niszczy nabłonek dróg oddechowych. Dostaje się też do układu nerwowego i może uszkodzić mózg. 

Początkowo objawy krztuśca przypominają zwykłą infekcję. Dziecko ma:

• katar,
• ból gardła,
• czasem gorączkę.
   

W tej fazie choroby krztusiec zwykle nie jest rozpoznawany (a jednocześnie jest to faza najbardziej zakaźna). Po ok. 7-14 dniach do objawów dołącza silny kaszel (często pojawia się w nocy). Jest on bardzo charakterystyczny, gdyż przypomina „pianie koguta’’. Napady kaszlu mogą trwać wiele minut, prowadząc do wymiotów i osłabienia dziecka. W kolejnych tygodniach napady kaszlu stopniowo ustępują. Choroba może trwać nawet trzy miesiące.

Krztusiec u niemowlaka – objawy

Objawy krztuśca u niemowląt są takie same jak u starszych dzieci. Jednak niemowlę nie powie, że boli je gardło i źle się czuje. Dlatego początkowo, zanim pojawi się uporczywy kaszel i jego niepohamowane napady, niemowlę jest marudne, ma zatkany nos, katar i podwyższoną temperaturę ciała lub gorączkę. Gdy pojawi się męczący kaszel, który często u niemowląt może wywoływać wymioty i ulewania, chorobę łatwiej już zdiagnozować. Uwaga! Dzieci poniżej 3. miesiąca życia nie mają przy krztuścu „piejącego’’ kaszlu, a noworodki wcale nie potrafią kasłać.

Czasami zamiast kaszlu u niemowlęcia pojawiają się:

• kichanie,
• łzawienie,
• gwałtowne ruchy rączkami i nóżkami,
• napady utrudnionego oddechu albo bezdech.

Bezdech u niemowlęcia może być jedynym objawem krztuśca i jednocześnie przyczyną zgonu.

Krztusiec u dzieci szczepionych

Zdarza się, że mimo szczepienia dziecko zachoruje na koklusz. Badania opublikowane w 2017 roku pokazały, że choć szczepionka nie chroni w 100 proc. przed zachorowaniem, to jednak łagodzi przebieg choroby:

• ryzyko wystąpienia wymiotów po napadzie kaszlu w przypadku krztuśca u dzieci szczepionych spada o 30 proc.,
• ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i hospitalizacji spada aż o 60 proc.

Powikłania po krztuścu u dzieci

U 6 na 100 chorych dzieci występują powikłania po krztuścu (zwykle u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia).
Najczęstsze powikłania to:

• bezdech,
• niedotlenienie,
• sinica,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• drgawki,
• powstawanie przepuklin, np. przepukliny pępkowej,
• pękanie naczyń krwionośnych w oku i na twarzy,
• wyniszczenie organizmu (wskutek wymiotów).
   

Powikłana powstają w wyniku nadmiernego wysiłku mięśni zaangażowanych w kaszel. Może też dojść do powikłań zagrażających życiu i wymagających hospitalizacji: zapalenia płuc, uszkodzenia mózgu spowodowanego niedotlenieniem (do tego typu powikłań dochodzi u 8-80 na 100 000 chorych dzieci w czasie napadowego kaszlu).

Jak szczepić dziecko przeciw krztuścowi?

Szczepionka przeciw krztuścowi zawsze jest podawana w jednym wstrzyknięciu jako szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP). Szczepionka DTP zawiera pełnokomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (tzw. DTaP). Szczepionka przeciw krztuścowi należy do kalendarza szczepień obowiązkowych dla dzieci i nastolatków.

Odporność na krztusiec po szczepieniu maleje z czasem, dlatego szczepienie trzeba powtarzać. Szczepionkę przeciw krztuścowi podaje się dzieciom w wieku:
2, 3-4 i 5 miesięcy (DTP lub DTaP)
16-18 miesięcy (DTP lub DTaP) 
 6 lat (DTaP)
14 lat (DTaP).

Zaleca się także ponowne szczepienie w 19. roku życia, a później (u dorosłych) co 10 lat. Wcześniaki szczepione są bezkomórkową szczepionką na krztusiec, wysoko skojarzoną 5 w 1: przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu B.

Przeciwwskazania do szczepienia na krztusiec

Nie można szczepić przeciw krztuścowi dzieci, które miały reakcję wstrząsową po poprzedniej dawce szczepionki lub mają uczulenie na którykolwiek składnik szczepionki. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów niepożądanych po poprzedniej dawce szczepionki, o podaniu kolejnej dawki szczepionki powinien każdorazowo zdecydować lekarz lub specjalista poradni konsultacyjnej ds. szczepień.

Nie można szczepić przeciw krztuścowi dzieci chorych (infekcja, zwłaszcza z gorączką), mających zaburzenia neurologiczne (nawet przemijające). Lekarz może zadecydować o odłożeniu szczepienia lub o zaszczepieniu dziecka szczepionką bezkomórkową.

NOP po szczepionce przeciwko krztuścowi

Najczęstsze niepożądane odczyny poszczepienne po szczepionce przeciwko krztuścowi to:

• odczyny miejscowe (ból, świąd, obrzęk w miejscu ukłucia),
• odczyny ogólne: gorączka, brak łaknienia, nadmierna senność lub znaczne skrócenie czasu snu, płacz, rozdrażnienie.
   

Po szczepionce pełnokomórkowej mogą też wystąpić NOP: przedłużający się, niedający się utulić płacz dziecka, gorączka, wymioty, bladość, drgawki z gorączką lub bez, słaba reakcja dziecka na bodźce zewnętrzne, obniżone napięcie mięśniowe. Bardzo rzadko zdarzają się też reakcje anafilaktyczne, neurologiczne oraz encefalopatie. Po szczepionce bezkomórkowej przeciw krztuścowi powyższe ciężkie reakcje występują znacznie rzadziej niż po szczepionce pełnokomórkowej.

Źródło: euroimmun.pl, szczepienia.pzh.gov.pl

Bibliografia: 
McNamara LA i in., Reduced Severity of Pertussis in Persons With Age-Appropriate Pertussis Vaccination. United States, 2010-2012. Clin Infect Dis. 2017 Sep 1;65(5):811-818. dostęp online (01.12.2020): https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29017283

Sprawdź też:

• O czym świadczy przewlekły kaszel u dziecka
• Leczenie dziecka chorego na krztusiec
• Objawy krztuśca u dorosłych