Orzeczenie w zdaniu: co to, jak rozpoznać [przykłady i ćwiczenia]
Co to jest orzeczenie? Jak je rozpoznać w zdaniu? Jakie rodzaje orzeczenia warto znać, by nie dać się zaskoczyć na sprawdzianie lub egzaminie? Proste wyjaśnienie i przykłady pozwolą zrozumieć i zapamiętać najważniejsze wiadomości o orzeczeniu.
Rozpoznanie orzeczenia w zdaniu nie jest tak skomplikowane, jak mogłoby się wydawać. Z pomocą przychodzi tu znajomość podstawowych części mowy.
Spis treści:
Co to jest orzeczenie?
Zgodnie z definicją, orzeczenie to najważniejsza z części zdania. Wyrażone jest czasownikiem w formie osobowej (czyli częścią mowy, odpowiadającą na pytania: co robi?, co się z nim/nią/nimi dzieje?). Ilustrują to poniższe przykłady:
- Pies szczeka.
- Kasia lubi herbatę malinową.
- Bielutki śnieg padał przez cały poranek.
Jak widać, orzeczenie wiąże się z podmiotem (pies — podmiot, orzeczenie — szczeka; Kasia — podmiot, lubi — orzeczenie; śnieg — podmiot, padał — orzeczenie). O ile jednak możliwe jest zdanie bez podmiotu, to zdanie bez orzeczenia – nie. W przypadku braku orzeczenia w zdaniu mówimy o równoważniku zdania.
Jeśli w zdaniu występuje jedno orzeczenie – mamy do czynienia ze zdaniem pojedynczym (np. Słońce mocno przygrzewało). Jeśli w zdaniu występują np. dwa orzeczenia – jest to zdanie wielokrotnie złożone (np. Słońce mocno przygrzewało i raziło w oczy).
Zobacz także
Rodzaje orzeczeń w zdaniach
Najczęściej występujące rodzaje orzeczeń to:
- Czasownikowe (proste)
- Imienne (złożone)
Sprawdźmy, czym charakteryzują się orzeczenia i jak łatwo rozpoznać je w zdaniach.
Orzeczenie czasownikowe (zwane też prostym) – jest wyrażane za pomocą czasownika w formie osobowej, np. Staś przybiegł do szkoły uśmiechnięty.
Orzeczenie imienne – składa się z łącznika i orzecznika. Łącznik to osobowa forma czasowników: być, stać się, zostać. Orzecznik wyrażony jest za pomocą: rzeczownika przymiotnika, przysłówka, liczebnika lub zaimka. Przykłady orzeczenia imiennego w zdaniu to:
Basia została nauczycielką. (została – łącznik, nauczycielką – orzecznik)
Staś był pierwszy (był – łącznik, pierwszy – orzecznik)
Wygrywać jest przyjemnie. (jest – łącznik, przyjemnie – orzecznik)
Była gotowa na wszystko. (była — łącznik, gotowa — orzecznik)
Inne rodzaje orzeczeń to: modalne, wykrzyknikowe, eliptyczne, peryfrastyczne.
Orzeczenie w zdaniu: ćwiczenia
1. Wskaż orzeczenie w poniższych zdaniach.
Mirka z zachwytem patrzyła na morskie fale.
Mały piesek wskoczył tacie na kolana.
Widziałam dziś klucz odlatujących żurawi.
Rodzice byli spóźnieni.
Zapach gorącej czekolady wypełniał całą kuchnię.
2. Wskaż, w których zdaniach występuje orzeczenie czasownikowe.
Bluszcz wił się po murze starej kamienicy.
Hani było miło.
Nauczycielka wczoraj wystawiła oceny.
Ekran telefonu stłukł się na kawałki.
Jabłka ostatnio podrożały.
3. Wskaż, w których zdaniach występuje orzeczenie imienne.
Paweł jest przystojny.
Dziadek był odważny.
On dawno temu walczył w powstaniu.
Siostra zaprojektowała piękną sukienkę.
Jesteś gotowy?
Prawidłowe odpowiedzi:
Ćwiczenie nr 1.
Mirka z zachwytem patrzyła na morskie fale.
Mały piesek wskoczył tacie na kolana.
Widziałam dziś klucz odlatujących żurawi.
Rodzice byli spóźnieni.
Zapach gorącej czekolady wypełniał całą kuchnię.
Ćwiczenie nr 2.
Bluszcz wił się po murze starej kamienicy.
Nauczycielka wczoraj wystawiła oceny.
Ekran telefonu stłukł się na kawałki.
Jabłka ostatnio podrożały.
Ćwiczenie nr 3.
Paweł jest przystojny.
Dziadek był odważny.
Jesteś gotowy?
Zobacz także: