Napięcie mięśniowe u niemowląt – czym jest, na czym polegają zaburzenia napięcia mięśniowego?
Napięcie mięśniowe u niemowląt umożliwia im przeciwstawianie się sile grawitacji i zdobywanie nowych umiejętności ruchowych. Gdy napięcie mięśniowe jest nieprawidłowe – obniżone albo wzmożone, rozwój dziecka zostaje zaburzony, a w przyszłości może skutkować m.in. poważnymi wadami postawy.
- Ewa Janczak-Cwil
Od właściwej pracy mięśni, czyli od prawidłowego napięcia mięśniowego, zależy prawidłowy rozwój ruchowy dziecka: siadanie, wstawanie, chodzenie. Zaburzenia pracy mięśni, czyli wzmożone napięcie mięśniowe lub obniżone napięcie mięśniowe często jest znakiem, że układ nerwowy dziecka nie działa jak należy.
Nieprawidłowe napięcie mięśniowe czasem może również świadczyć o groźnych chorobach genetycznych lub metabolicznych, które im wcześniej zostaną wykryte, tym szybciej mogą być wyleczone. Jeśli zbagatelizuje się zaburzenia napięcia mięśniowego, dziecko może w kolejnych latach gorzej się rozwijać fizycznie, umysłowo i mieć kłopoty z nauką.
Napięcie mięśniowe u niemowląt – co to jest?
Napięcie mięśniowe, zwane tonusem mięśniowym, to stan pobudzenia mięśni. Prawidłowo działający układ nerwowy utrzymuje mięśnie w odpowiednim napięciu – nie jest ono ani zbyt wysokie, ani zbyt niskie. To niezbędny warunek do utrzymywania pozycji i poruszania się.
Pojęcie „napięcie mięśniowe” nie oznacza niczego złego. O nieprawidłowym napięciu mięśniowym mówi się dopiero wtedy, gdy jest ono obniżone lub wzmożone.
Pierwsze badanie napięcia mięśniowego odbywa się tuż po porodzie, gdyż jego poziom wiele mówi o zdrowiu dziecka. To jedno z badań wpływających na wynik w skali Apgar (za prawidłowe napięcie mięśniowe noworodek otrzymuje 2 punkty). Ale nawet jeśli dziecko dostanie maksymalną liczbę punktów w skali Apgar, należy nadal je obserwować, ponieważ problemy z napięciem mięśniowym mogą ujawnić się później.
Problemy z napięciem mięśniowym, kto jest zagrożony:
- niemowlęta, które urodziły się przedwcześnie i miały niską wagę urodzeniową.
- niemowlęta, u których długo utrzymywała się żółtaczka
- dzieci niedotlenione podczas porodu.
- niemowlęta, u których mam podczas ciąży wystąpiły powikłania, np. skurcze, krwawienie albo nadciśnienie.
Zaburzenia napięcia mięśniowego u niemowląt
Mówi się dwóch rodzajach nieprawidłowego napięcia mięśniowego. Jeśli u dziecka stwierdza się zbyt niski tonus mięśniowy, mówi się o obniżonym napięciu mięśniowym, wiotkości mięśni lub o hipotonii. Podwyższone napięcie mięśni nazywane jest hipertonią, wzmożonym napięciem mięśniowym lub sztywnością mięśni.
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt zazwyczaj sprawia, że niemowlę jest niespokojne, płaczliwe, często pręży się, krzyżuje albo prostuje nóżki (niemowlęta powinny mieć nogi lekko ugięte). Niemowlęta ze wzmożonym napięciem mięśniowym często też odginają główkę do tyłu, tak jakby robiły mostek i układają się w niesymetrycznych pozycjach.
Zaciśnięte piąstki u noworodka nie są niczym niepokojącym. Ale jeśli 3-miesięczne dziecko nadal nie rozluźnia dłoni, może to świadczyć o problemach z nadmiernie napiętymi mięśniami.
Korekcja hipertonii powinna rozpocząć się jak najwcześniej, gdyż wtedy rehabilitacja trwa krócej i daje lepsze efekty. Leczenie polega na specjalnej pielęgnacji dziecka oraz wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń.
Obniżone napięcie mięśniowe u niemowląt
Zbyt słabe napięcie mięśniowe objawia się inaczej niż napięcie wzmożone. Dziecko jest ciche, „grzeczne”, prawie nie płacze, ani nie cieszy się na widok mamy. Położone na brzuszku, nie próbuje unieść główki. Później zaczyna siadać i wstawać.
Obniżone napięcie mięśniowe u niemowląt powoduje problemy z czworakowaniem i stabilnym utrzymywanie pozycji siedzącej podczas zabawy – niemowlę często nie sięga po oddalone od siebie zabawki, aby nie stracić równowagi. Pojawiają się też kłopoty z utrzymywaniem pozycji stojącej.
Jeśli dziecko z hipotonią zostanie wcześnie zdiagnozowane i poddane terapii, bardzo szybko dogania w rozwoju swoich rówieśników.
Nieprawidłowe napięcie mięśniowe u niemowląt – objawy
Objawy zaburzeń napięcia mięśniowego u niemowląt widać w zachowaniu dziecka. Niemowlę może być płaczliwe lub wyjątkowo spokojne, może krztusić się przy ssaniu piersi, prężyć lub „przelewać się” przez ręce.
Objawy zaburzeń napięcia mięśniowego:
- prężenie ciała i odchylanie główki w tył
- zaciskanie piąstek, nieotwieranie dłoni
- układanie się w pozycjach niesymetrycznych
- krzyżowanie nóżek, trzymanie ich w pozycji żaby
- trudności ze zginaniem i prostowaniem rąk i nóżek dziecka lub zbyt obszerne zakresy ruchów w stawach
- opóźnione zdobywanie umiejętności ruchowych
- kłopoty z unoszeniem głowy w leżeniu na brzuchu
- trudności z poruszaniem rękami w leżeniu na brzuchu, niełączenie rączek.
Skutki zaburzeń w napięciu mięśniowym u niemowląt
Do skutków nieleczonych zaburzeń w napięciu mięśniowym u dzieci zalicza się:
- spowolniony rozwój fizyczny
- powstawanie wad postawy – np. płaskostopie, skolioza
- trudności w opanowaniu umiejętności pisania
- kłopoty z wykonywaniem precyzyjnych ruchów
- obniżona ogólna sprawność fizyczna.
Jak leczyć nieprawidłowe napięcie mięśniowe u niemowląt?
Niemowlę, które ma kłopot z napięciem mięśniowym, uczy się poruszać w innym sposób niż zdrowe dziecko. Tak utrwalają się złe wzorce ruchu, które zaczynają się nawarstwiać. Dlatego tak ważne jest, aby jak najszybciej wykryć zaburzenia napięcia mięśniowego i rozpocząć terapię.
W leczeniu zaburzeń napięcia mięśniowego najczęściej stosuje się dwie metody: Vojty i NDT-Bobath.
Metoda Vojty
Przynosi szybkie efekty, ale może być powodować u dziecka dyskomfort (ale nie ból). Polega na uciskaniu określonych punktów na ciele, co pobudza mózg niemowlęcia do lepszej pracy. Aby przyniosła skutek, ćwiczenia powinny być wykonywane systematycznie co trzy, cztery godziny.
Metoda NDT-Bobath
Jest łagodniejsza niż metoda Vojty, ale jeśli dziecko nie współpracuje, może być mniej skuteczna. Polega na mobilizowaniu dziecka do wykonywania określonych ruchów. Zarówno ćwiczenia metodą Vojty, jak i metodą Bobathów mogą być wykonywane w domu przez rodziców.
Inne sposoby leczenia napięcia mięśniowego
Wiele problemów z napięciem mięśniowym można próbować rozwiązać za pomocą odpowiedniego dotyku lub zajęć na basenie. Łagodny masaż albo zwykłe głaskanie pomaga regulować napięcie mięśni dziecka. Kilkanaście minut delikatnego masażu rozluźni malucha, a do tego pomoże mu wyraźniej odczuwać granice własnego ciała – co jest niełatwe przy wzmożonym napięciu mięśniowym. Pamiętaj tylko, aby dotykać dziecko ciepłymi dłońmi. Zimno może sprawiać, że mięśnie będą mimowolnie się kurczyć.
Trochę inaczej niż masaż działają ćwiczenia w wodzie. Rozluźniają niemowlę, ale jednocześnie zmuszają jego mięśnie do pracy. Dzięki temu zajęcia na basenie są polecane zarówno dla dzieci ze wzmożonym, jak i obniżonym napięciem mięśni.
Konsultacja prof. dr hab. Paweł Januszewicz
Zobacz także: