Reklama

Czy wiesz, jakie są symbole wielkanocne i co oznaczają? To nie tylko jajka, kurczaczki i baranki. Potrawy, które spożywamy w Wielkanoc, także są pełne znaczeń. Swoją symbolikę mają nawet kolory, na jakie barwimy jajka. Wielkanocne dekoracje, pokarmy, ot choćby chleb i jajko wielkanocne, a także przyprawy niosą konkretne przesłanie. Poznaj chrześcijańskie symbole wielkanocne i spójrz inaczej na wielkanocny koszyczek i świąteczny stół. Przekonasz się, że poza przypomnieniem męki Jezusa Wielkanoc obfituje w wiele bardzo optymistycznych symboli.

Reklama

Spis treści:

Symbole wielkanocne w koszyku

Jeśli przyjrzymy się zawartości koszyczków wielkanocnych, zauważymy, że zgodnie z tradycją ich zawartość jest podobna. Wszystko dlatego, że każdy ze święconych pokarmów ma swoje symboliczne znaczenie.

Jajka wielkanocne

Jajka w skorupkach lub bez oraz pisanki – symbolizują nowe życie, a także płodność. Jajo już od czasów starożytnych to też symbol zmartwychwstania, powrotu do życia, wiosny. Znaczenie to przejęło chrześcijaństwo - Chrystus wstaje z grobu tak jak pisklę wykluwa się z jaja.

Chleb wielkanocny

Chleb jest religijnym symbolem ciała Chrystusa, symbolizuje też dostatek, gościnność i sytość. Chlebem dzielimy się przy stole, co stanowi też znak pojednania. Już od czasów przedhistorycznych chleb też stanowi podstawowe pożywienie człowieka. Wraz z solą w czasach słowiańskich spożywano chleb podczas przysięgi.

Sól

Sól w święconce to symbol prostoty życia, ale i dostatku, oczyszczenia, nieśmiertelności i prawdy. Sól chroni żywność przed zepsuciem, a na wielkanocnym stole jest symbolem ochrony przed zepsuciem moralnym. Spożywanie soli w Biblii pojawia się w znaczeniu wiernej służby i lojalności wobec władcy. Od zarania dziejów sól pozostawała w związku z takimi pojęciami jak: honor, szacunek, dobrość i gościnność.

Symbolem dostatku jest też masło, które czasem również jest wkładane do święconki.

Kiełbasa wielkanocna

Kiełbasa i inne rodzaje mięsa wkładane do koszyczka wielkanocnego, to symbol baranka paschalnego oraz dostatku i końca Wielkiego Postu, który kiedyś polegał właśnie na rezygnacji z jedzenia dań mięsnych. Dawniej w święconce znajdowały się również inne produkty pochodzenia zwierzęcego – słonina i żeberka.

Przyprawy wielkanocne

Najpopularniejsze przyprawy wielkanocne chrzan i pieprz mają symbolizować gorycz męki Chrystusa. Jednocześnie – pieprz i chrzan mają zapewniać zdrowie i siłę fizyczną. Od wieków stosowano je jako naturalne środki przeciw infekcjom.

Babka wielkanocna

To obok mazurków najbardziej popularne ciasto wielkanocne. Babka wielkanocna jest symbolem wzrastania wiary, nadziei i miłości, ale też związku człowieka z przyrodą. Dawniej gospodynie wkładały do koszyczka wielkanocnego najpiękniej wyrośniętą babkę – dlatego możemy spotkać się również ze znaczeniem tego ciasta jako symbolu doskonałości. Wielkanocne mazurki nie mają swojej symboliki.

Zielone gałązki wielkanocne

Zielone gałązki zdobiące koszyk ze święconką, są nie tylko znakiem odradzającego się życia przyrody, ale też symbolem zmartwychwstania, odrodzenia i życia wiecznego. Zieleń to również kolor nadziei, że wszystko będzie dobrze. Jako kolor liturgiczny symbolizuje zbawienie, czystość i walkę ze złem.

Baranek wielkanocny

Postać baranka jest symbolem zmartwychwstałego Chrystusa. Czasami barankom dodaje się chorągiew lub wstążeczkę w czerwonym kolorze. Baranek wielkanocny z chorągwią symbolizuje mękę na krzyżu uwieńczoną zwycięstwem nad śmiercią. Baranek jest także symbolem łagodności, czystości (niewinności), ofiary i niezasłużonego cierpienia.

Koszyk z wikliny

Nie bez powodu pokarmy nosi się w wiklinowym koszyczku. Wiklina jest symbolem zdolności do odradzania się, wytrwałości i nieśmiertelnej duszy.

Symbole wielkanocne w kościele

W kościele w okresie wielkanocnym też znaleźć można wiele symboli Wielkanocy. Swoje znaczenie mają tu kolory i przedmioty znajdujące się w otoczeniu ołtarza, a także te przynoszone na uroczystości przez wiernych. Znasz je wszystkie?

Paschał

Paschał, czyli świeca. Płomień paschału ma symbolizować nadzieję, wskazywać wiernym drogę, tak jak Chrystus wskazywał ją swoim uczniom. Paschał zapala się podczas Wigilii Paschalnej (późnowieczornego nabożeństwa w Wielką Sobotę).

Ogień

Zgodnie z tradycją w Wielką Sobotę krzesze się ogień, a następnie się go święci. Krzesanie ognia symbolizuje Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał. Najpierw krzesane są iskry, z nich wznieca się płomień, od którego rozpala się paschał – czyli światło wiary. Od paschału wierni rozpalają świece, które potem zabierają do swoich domów. To symbol rozchodzenia się po świecie światła Chrystusa.

Kult ognia u dawnych ludów miał zapewnić ciepło i światło oraz moc oczyszczającą i niszczącą zło. Kult ten przetrwał do dziś w świętojańskich ogniskach, fajerwerkach czy światełkach na choince bożonarodzeniowej. Wraz z wodą, ogień stanowił żywioły tyleż niebezpieczne co niezbędne do życia. W Wielką Sobotę w kościołach święci się ogień i wodę.

Woda święcona

Ksiądz skrapia wodą święconą koszyczki wielkanocne, święcąc w ten sposób znajdujące się w nich pokarmy. Woda święcona symbolizuje oczyszczenie ducha i ciała oraz źródło życia. Dla wiernych źródłem życia wiecznego jest Chrystus.

Woda poświęcona w Wigilię Zmartwychwstania to niezbędny element chrztu świętego – obrzędu wprowadzającego we wspólnotę chrześcijańską.

Kolory w okresie wielkanocnym

Kolory, które pojawiają się w kościele w czasie Wielkanocy, również nie są przypadkowe i mają swoje znaczenie. W okresie Wielkiego Postu, który poprzedza Wielkanoc, oraz w okresie wielkanocnym księża celebrujący msze święte zakładają ornaty w jednym z trzech kolorów:

  • Kolor fioletowy – to kolor Wielkiego Postu. Symbolizuje zadumę i umartwienie (połączenie czerwonego symbolizującego mękę i niebieskiego - symbolizującego duchowość, Królestwo Niebieskie).
  • Kolor czerwony – symbolizuje krew i mękę Chrystusa, ale też jego miłość do ludzi. Ornat w tym kolorze księża noszą w Niedzielę Palmową i Wielki Piątek,
  • Kolor biały, a czasami kremowy lub żółty, widać w kościele w Niedzielę Wielkanocną. Biel to symbol boskiego zwycięstwa, zwycięstwa życia nad śmiercią i światła nad ciemnością.

Palma wielkanocna

Palma wielkanocna symbolizuje tryumf dobra nad złem i nieśmiertelność. Wierni przynoszą palmy do kościoła w niedzielę palmową, jako symbol wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Poświęcone w Niedzielę Palmową palemki stanowią nie tylko dekorację wielkanocnego stołu – zgodnie z dawnymi wierzeniami - chroni domowników przez chorobami i nieszczęściami.

Bazie

Palmy wielkanocne często zawierają bazie, czyli kwitnące gałązki wierzby. Symbol ten pochodzi jeszcze z czasów pogańskich – wierzono, że wierzby rosną na granicy świata żywych ze światem umarłych. Zatem kwitnienie wierzby, a więc bazie, mogą symbolizować powrót ze świata umarłych do świata żywych. Wierzono, że wierzba pomaga kobietom, które walczą z niepłodnością oraz tym, którym umierają dzieci. Wierzbowe kotki łykano, by zapobiec problemom z gardłem.

Proszek z kory wierzby traktowano jak... aspirynę, przypisując mu magiczne działanie uzdrawiające. Kult wierzby w krajach pogańskich był tak silny, że Kościół postanowił umiejscowić wierzbowe gałązki w tradycji chrześcijańskiej. Dlatego też wierzba jest symbolem prawa bożego i zmartwychwstania.

Symbole wielkanocne na świątecznym stole

Symbole wielkanocne znajdziemy też na wielkanocnym stole. Zgodnie z tradycją nie powinno zabraknąć na nim kilku elementów, z których każdy ma określone znacznie i przesłanie.

Biały obrus

Stół nakrywa się białym obrusem, a jego biel, tak jak biel ornatu w Niedzielę Wielkanocną, symbolizuje tryumf boży oraz czystość.

Młoda pszenica / owies / rzeżucha

Rzeżucha i pędy zboża są symbolem życia, odrodzenia, zmartwychwstania. Zwyczajowo w centralnym miejscu stołu na młodej pszenicy lub owsie stawiało się figurkę baranka.

Kurczaczek wielkanocny

Kurczaczek wielkanocny symbolizuje nowe życie, odrodzenie i radość. Pojawia się na stole wielkanocnym jako element dekoracyjny. O ile jajo jest właściwie symbolem wyczekiwania na nowe życie, to kurczaczek wielkanocny oznacza, że to wszystko się już naprawdę dokonuje.

Zając wielkanocny

Zajączek wielkanocny oznacza przemijanie, ale też zmartwychwstanie. Jest również symbolem płodności i pokory. Mówi się, że zając śpi z otwartymi oczyma, więc pierwszy zobaczył zmartwychwstałego Jezusa.

Nie każdy wie, że kolory pisanek także mają swoją symbolikę:
– żółty, zielony i różowy – symbolizują odrodzenie
– czerwony – symbolizuje mękę Chrystusa,
– brązowy – symbolizuje ziemię,
– czarny z bielą – symbolizuje szacunek i pamięć o zmarłych,
– niebieski – symbolizuje zdrowie i czystość,
– fioletowy – symbolizuje wielki post.
Oczywiście najpiękniejsze są pisanki robione w domu, np. tradycyjne kraszanki.

Zwyczaje wielkanocne w Polsce

O wielu na pewno słyszeliście, ale kilka z nich może was zaskoczyć. Zacznijmy od Niedzieli Palmowej. Tego dnia należało iść do kościoła z palemką zrobioną z nadrzecznych roślin, które zdążyły już zacząć budzić się do życia – stąd tradycja robienia palemek z wierzby (bazie) i traw. Poświęconymi palemkami okładano się nawzajem i klepano nimi zwierzęta gospodarskie, aby zapewnić im zdrowie. Wniesioną do domu palemkę zatykano za obraz, co miało chronić dom przed gromami, a jego mieszkańców przed złymi mocami i chorobami. Podobno połknięcie jednej bazi z palemki wyjątkowo skutecznie zapewniało zdrowie. W niektórych regionach kraju zakopywano pod progiem domu poświęcone pisanki, które miały bronić domostwa przed nieczystymi siłami.

W Wielki Czwartek chłopcy wyganiali Wielki Post, biegając po wsiach i kołacząc kołatkami. W Wielki Piątek w kościołach zjawiali się grzesznicy odziani w worki. Kładli się krzyżem na podłodze świątyni i błagali o wybaczenie grzechów. W Wielką Sobotę w kościołach święcono ogień, wodę i ciernie. Ludzie spalali tego dnia leszczynę, a uzyskany z niej popiół rozsypywali na polach w dniu pierwszej orki, co miało zapewniać szczęście, dostatek i urodzaj. Poświęconą wodą opryskiwano dom, aby przez cały rok panował w nim spokój. Tego dnia święcono też w ozdobionych koszyczkach pokarmy, które zjadano w Niedzielę Wielkanocną przy stole nakrytym białym obrusem.

Z kolei w Poniedziałek Wielkanocny, zwany śmigusem-dyngusem okładano witkami łydki dziewczyn (śmigus), a śpiewami i życzeniami pomyślności wykupowali (dyngus) pisanki, słodycze, pieniądze. Noszono przy tym po wsiach koguta, który symbolizował siły witalne i urodzaj. Tego dnia święcono też pola, skrapiając je wodą z nasączonych nią palm wielkanocnych.

Dzisiaj wiele z tych tradycji nie jest już podtrzymywanych. Przetrwały głównie zwyczaje związane z zabawami dla dzieci: szukanie jajek albo słodyczy ukrytych w domu lub ogrodzie, obdarowywanie dzieci słodkościami od zajączka, stukanie się jajkami (czyja skorupka nie pęknie, ten będzie miał szczęśliwy rok), polewanie się wodą w śmigus-dyngus.

Źródła:
J. E. Cirlot: Słownik symboli. Kraków 2006
W. Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa 2001
M. Ziółkowska: Gawędy o drzewach. Warszawa 1988

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama