Co to jest dopełnienie, na jakie pytania odpowiada, przykłady dopełnienia w zdaniu
Czym jest dopełnienie? Jak bezbłędnie rozpoznać je w zdaniu? Kiedy mówimy o dopełnieniu bliższym, a kiedy o dopełnieniu dalszym? Wystarczy kilka prostych wyjaśnień i przykładów dopełnienia, by zrozumieć i zapamiętać najważniejsze informacje o tej części zdania.
Mówiąc lub pisząc, z pewnością używasz dopełnienia bardzo często. Pełni ono dość istotną rolę w języku polskim, podobnie jak inne części zdania. Gdyby nie dopełnienie, zdania, które wypowiadamy, słyszymy, czytamy lub piszemy, tak naprawdę niewiele by nam mówiły.
Spis treści:
Co to jest dopełnienie?
Dopełnienie to jedna z części zdania. Przypomnijmy - wyróżniamy 5 części zdania, czyli podmiot, orzeczenie, przydawka, dopełnienie, okolicznik. Części zdania dzielą się na dwie grupy: grupę podmiotu i grupę orzeczenia. Dopełnienie należy do grupy orzeczenia. To znaczy, że określa orzeczenie (czynność lub stan, o których mowa w zdaniu). Z reguły dopełnienie wyrażone jest za pomocą rzeczownika.
Chcąc zapamiętać, na jakie pytania odpowiada dopełnienie, warto przypomnieć sobie odmianę przez przypadki. Orzeczenie odpowiada na pytania przypadków zależnych (czyli wszystkich z wyjątkiem mianownika i wołacza):
Dopełniacz (kogo?, czego?)
Celownik (komu? czemu?)
Biernik (kogo?, co?)
Narzędnik (z kim? z czym?)
Miejscownik (o kim?, o czym?)
Przykłady dopełnienia w zdaniach:
- Jaś zapomniał zeszytu.
(zapomniał — kogo?, czego? — zeszytu, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w dopełniaczu)
- Tata przyglądał się zabawce.
(przyglądał się — komu?, czemu? — zabawce, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w celowniku)
- Wczoraj wujek widział sarnę.
(widział — kogo? co? — sarnę, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku)
- Jacek sprawnie posługiwał się wędką.
(posługiwał się: kim?, czym? – wędką, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w narzędniku)
- Maja od rana myślała o prezencie na Dzień Kota.
(myślała – o kim?, o czym? – o prezencie, dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w miejscowniku)
Rodzaje dopełnienia: bliższe i dalsze
Wyróżniamy dwa rodzaje dopełnień: bliższe i dalsze
Dopełnienie bliższe
Najczęściej występuje w bierniku i da się „przerobić” na podmiot. Inaczej mówiąc, dopełnienie bliższe określa orzeczenie wyrażone przez czasowniki przechodnie (czyli takie, które mogą mieć formę czynną i bierną).
Przykłady dopełnienia bliższego w zdaniach:
Kasia piecze ciasto.
Strona czynna – piecze, strona bierna – jest pieczone
(Ciasto jest pieczone przez Kasię)
Przedszkolaki zbierały żołędzie.
Strona czynna – zbierały, strona bierna – były zbierane
(Żołędzie były zbierane przez przedszkolaki)
Rodzina zwiedzała muzeum.
Strona czynna – zwiedzała, strona bierna – było zwiedzane
(Muzeum było zwiedzane przez rodzinę)
Dopełnienie dalsze
Może występować w formie dowolnego przypadka i nie da się „przerobić” na podmiot.
Przykłady dopełnienia dalszego w zdaniu to:
Jaś spotkał się z kolegą.
spotkał się - (z) kim?, (z) czym – narzędnik
(Kolega był spotkany z Jasiem. Nie, z tego dopełnienia nie da się utworzyć podmiotu)
Lekarz zdenerwował się na pacjenta.
Zdenerwował się (na) – kogo?, czego? – dopełniacz
(Pacjent był zdenerwowany na lekarza. Nie, z tego dopełnienia nie da się utworzyć podmiotu, gdyż przerabiając to dopełnienie na podmiot zmieniamy sens zdania)
Kasia pięknie napisała o wakacjach nad morzem.
Napisała – (o) kim?, (o) czym? – miejscownik
Wakacje nad morzem były pięknie napisane przez Kasię. Nie, z tego dopełnienia nie da się utworzyć podmiotu
Dopełnienie: ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
Ułóż 5 zdań z dopełnieniem – jedno z dopełnieniem w formie dopełniacza, jedno z dopełnieniem w formie celownika, jedno z dopełnieniem w formie biernika, jedno z dopełnieniem w formie narzędnika i jedno z dopełnieniem w formie miejscownika.
Ćwiczenie 2.
W podanych zdaniach wskaż w zdaniach dopełnienia.
Henrykowi wciąż brakuje gwoździ.
Nauczyciel zapowiedział klasówkę.
Jesienne drzewa sypały liśćmi.
Kasjerka wydała resztę.
Poranek zaskoczył ulewą.
Dziecko zgubiło piłkę.
Cukiernia kusiła zapachem wypieków.
Ćwiczenie 3.
Wskaż, w których ze zdań z ćwiczenia 2 występuje dopełnienie bliższe a w których dopełnienie dalsze?
Odpowiedzi
Ćw. 1
Mamie zabrakło mąki. (zabrakło - kogo? czego? dopełniacz - mąki)
Staś długo przyglądał się półkom. (przyglądał się – komu?, czemu? celownik – półkom)
Basia odkryła sekret siostry. (odkryła – kogo? co? biernik – sekret)
Syn wyszedł z bratem. (wyszedł – z kim?, z czym? narzędnik – z bratem)
Dziadek opowiadał o wojnie. (opowiadał – o kim?, o czym? miejscownik – o wojnie)
Ćw. 2
Henrykowi wciąż brakuje (kogo?, czego?) gwoździ (dopełniacz).
Nauczyciel zapowiedział (kogo?, co?) klasówkę (biernik).
Jesienne drzewa sypały (kim?, czym?) liśćmi (narzędnik).
Kasjerka wydała (kogo?, co?) resztę (biernik).
Poranek zaskoczył rzęsistą (kim?, czym?) ulewą (narzędnik).
Dziecko zgubiło ulubioną (kogo?, co?) piłkę (biernik).
Cukiernia kusiła (kim?, czym?) zapachem wypieków (narzędnik).
Ćw. 3
Henrykowi wciąż brakuje gwoździ (dopełnienie dalsze).
Nauczyciel zapowiedział klasówkę (dopełnienie bliższe, bo: Klasówka została zapowiedziana przez nauczyciela).
Jesienne drzewa sypały liśćmi (dopełnienie dalsze).
Kasjerka wydała resztę (dopełnienie bliższe, bo: Reszta została wydana przez kasjerkę)
Poranek zaskoczył ulewą (dopełnienie dalsze).
Dziecko zgubiło piłkę (dopełnienie bliższe, bo: Piłka została zgubiona przez dziecko)
Cukiernia kusiła zapachem wypieków (dopełnienie dalsze).
Zobacz także: