Odmiana przez przypadki: pytania, przykłady. Deklinacja może być prosta!

Jeśli uważasz, że siedem przypadków to zdecydowanie za dużo – pomyśl, że uczniowie na Węgrzech muszą opanować ich aż 20. W tej sytuacji naprawdę nie ma na co narzekać, prawda? Odmiana przez przypadki, nazywana również deklinacją, wcale nie jest taka trudna. Oswajamy się z nią od dziecka.

Spis treści:

Po co stosuje się odmianę przez przypadki?
Odmiana przez przypadki – pytania [plus przykłady]
Co się odmienia przez przypadki [plus przykłady]
Jak zapamiętać odmianę przez przypadki
Odmiana przez przypadki: ćwiczenia [plus odpowiedzi]

Po co stosuje się odmianę przez przypadki?

Zanim przejdziemy do odczarowania odmiany przez przypadki, kilka słów o tym, po co się ją stosuje. Zacznijmy od tego, że większość tajników deklinacji opanowujemy, jeszcze zanim zaczniemy naukę w szkole. Odmianę przez przypadki stosują już dzieci w wieku przedszkolnym. Robią to za każdym razem, kiedy mówią, że mają ochotę na pizzę, szarlotkę, pączka, itd. (a nie, że mają ochotę na: pizza, szarlotka, pączek, itd.). Nawet młodsze dzieci, kiedy zamiast „mama”, zaczynają mówić „mamo” – stosują już deklinację (używając formy wołacza).

Dzięki deklinacji język polski jest bogatszy. A opanowanie zasad odmiany przez przypadki sprawia, że nie brzmimy jak obcokrajowcy, którzy dopiero uczą się mówić po polsku. I jeszcze jedno – znajomość deklinacji pomaga odróżnić od siebie części zdania (np. dopełnienie od przydawki).

Odmiana przez przypadki – pytania (plus przykłady)

W języku polskim stosujemy odmianę przez 7 przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. Każdy z przypadków odpowiada na określone pytania.

Aby odmiana przez przypadki nie sprawiała kłopotu, wystarczy nauczyć się na pamięć 7 przypadków i pytań z nimi związanych. Jeśli sprawia ci to problem, na końcu tekstu podajemy podpowiedzi wierszyków ułatwiających zapamiętanie przypadków.

Przypadki w języku polskim i pytania, na które odpowiadają

Mianownik – kto? co?
Dopełniacz: – kogo? czego? (kogo/czego nie ma?)
Celownik – komu? czemu? (np. komu/czemu się przyglądam?)
Biernik – kogo? co? (kogo/co widzę?)
Narzędnik – (z) kim? (z) czym?
Miejscownik – (o) kim? (o) czym?
Wołacz – o!

Znając pytania poszczególnych przypadków, odmiana przez przypadki każdego rzeczownika nie powinna sprawiać kłopotu.

Dla przykładu: odmiana rzeczownika „gruszka” (w liczbie pojedynczej) i gruszki (w liczbie mnogiej).

Liczba pojedyncza:

Mianownik – kto? co? – gruszka
Dopełniacz: – kogo? czego? (kogo/czego nie ma?) – gruszki
Celownik – komu? czemu? (np. komu/czemu się przyglądam?) – gruszce
Biernik – kogo? co? (kogo/co widzę?) – gruszkę
Narzędnik – (z) kim? (z) czym? – gruszką
Miejscownik – (o) kim? (o) czym? – (o) gruszce
Wołacz – o! – (np. o przepyszna) gruszko!

Liczba mnoga:

Mianownik – kto? co? – gruszki
Dopełniacz: – kogo? czego? (kogo/czego nie ma?) – gruszek
Celownik – komu? czemu? (np. komu/czemu się przyglądam?) – gruszkom
Biernik – kogo? co? (np. kogo/co widzę?) – gruszki
Narzędnik – (z) kim? (z) czym? – (z) gruszkami
Miejscownik – (o) kim? (o) czym? – (o) gruszkach
Wołacz – o! – (np. o przepyszne) gruszki!

W ramach ćwiczenia można sobie teraz odmienić przez przypadki swój ulubiony owoc lub warzywo.

Opcja dla leniwych to deklinacja „awokado” lub „liczi” (te wyrazy są rzeczownikami, lecz nie odmieniają się przez przypadki). Zadanie dla ambitnych – to odmiana wyrazów borówka amerykańska lub topinambur.

Jakie części mowy odmienia się przez przypadki? [plus przykłady]

Rzeczowniki (zarówno te w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej)
Przymiotniki (np. ciepły, ciepła),
Liczebniki (np. jeden, tysiąc, milionowy),
Zaimki (np. ja, ty, my, on, ona, ono, wy),

Przez przypadki odmieniają się również imiesłowy (np. czarujący, upieczony).

Poniżej – przykłady odmienionych przez wszystkie przypadki przymiotników, liczebników, zaimków i imiesłowów.

Odmiana przez przypadki przymiotnika ciepły w liczbie pojedynczej i mnogiej:

Mianownik: ciepły (koc), ciepłe (kluchy)
Dopełniacz: ciepłego (koca), ciepłych (kluch)
Celownik: ciepłemu (kocu), ciepłym (kluchom)
Biernik: ciepły (koc), ciepłe (kluchy)
Narzędnik: (z) ciepłym (kocem), ciepłymi (kluchami)
Miejscownik: (o) ciepłym (kocu), (o) ciepłych (kluchach)
Wołacz: ciepły (kocu)! Ciepłe (kluchy)!

Odmiana przez przypadki liczebnika tysiąc w liczbie pojedynczej i mnogiej:

Mianownik: tysiąc (róż), tysiące (twarzy)
Dopełniacz: tysiąca (róż) , tysięcy (twarzy)
Celownik: tysiącu (róż), tysiącom (twarzy)
Biernik: tysiąc (róż), tysiące (twarzy)
Narzędnik: tysiącem (róż), tysiącami (twarzy)
Miejscownik: (o) tysiącu (róż), (o) tysiącach (twarzy)
Wołacz: tysiącu (róż)! tysiące (twarzy)!

Odmiana przez przypadki zaimka ja w liczbie pojedynczej i mnogiej:

Mianownik: ja
Dopełniacz: mnie
Celownik: mnie, mi
Biernik: mnie
Narzędnik: mną
Miejscownik: mnie
Wołacz: ja!

Odmiana przez przypadki imiesłowu czarujący w liczbie pojedynczej i mnogiej:

Mianownik: czarujący, czarujący
Dopełniacz: czarującego, czarujących
Celownik: czarującemu, czarującym,
Biernik: czarującego, czarujących,
Narzędnik: czarującym, czarującymi,
Miejscownik: czarującym, czarujących,
Wołacz: czarujący

Jak widać, deklinacja wcale nie jest taka trudna. Choć owszem, są wyrazy, których odmiana przez przypadki sprawia kłopot nawet niektórym nauczycielom (choć niekoniecznie nauczycielom języka polskiego). Przykłady takich wyrazów to: perfumy, kisiel, manna lub logo.

Jak zapamiętać odmianę przez przypadki?

Jak zapamiętać zasady odmiany przez przypadki? Przede wszystkim warto zawsze pamiętać, ile i jakie przypadki występują w języku polskim. W tym celu nauczyciele i rodzice uczniów szkoły podstawowej układają zabawne zdania, których wyrazy zaczynają się kolejno na literę M (jak mianownik), D (jak dopełniacz), C (jak celownik), N (jak narzędnik), M (jak miejscownik) i W (jak Wołacz), np.:

Mała Dorotka Cudownie Budziła Nasze Miłe Wydry.

Mała – M jak Mianownik
Dorotka – D jak Dopełniacz
Cudownie – C jak Celownik
Budziła – B jak Biernik
Nasze – N jak Narzędnik
Miłe – M jak Miejscownik
Wydry – W jak Wołacz

Inne przykłady takich zdań, ułatwiających zapamiętanie wszystkich przypadków i ich kolejności to:

Między Dużymi Cukiniami Brzęczały Niebieskie Młode Ważki.

Mama Dała Córce Budyń, Nie Mając Wyjścia.

Takie zdanie możesz też spróbować ułożyć samemu.

Dobrze również utrwalić sobie, że tak naprawdę wystarczy zapamiętać pytania przypadków zależnych: dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika. Mianownik i wołacz są proste – pierwszy to po prostu miano (nazwa) kogoś lub czegoś a drugi to wołanie kogoś, lub czegoś.

Dobrym sposobem na zapamiętanie wiadomości o przypadkach jest zawarcie ze sobą umowy w brzmieniu:

W ciągu tygodnia nauczę się wszystkich przypadków.

Następnie, w ciągu kolejnych siedmiu dni poświęcić pięć minut na odmienianie wyrazów przez kolejny przypadek. Aby zapamiętywanie to było możliwie przyjemne – odmieniaj przez przypadki imiona ukochanych osób, nazwy ulubionych potraw lub miejsc, w które najbardziej lubisz wracać.

Odmiana przez przypadki: ćwiczenia [plus odpowiedzi]

By sprawdzić, jak dobrze radzisz sobie z odmianą przez przypadki, spróbuj wykonać poniższe ćwiczenia.

1. Odmień przez przypadki:

to jabłko
ładna sukienka
mój przyjaciel
moi przyjaciele
nowe książki
zielone lasy
wesołe kocięta

2. Wskaż prawidłową formę przypadku w zdaniach. Podaj nazwy i pytania tych przypadków.

Przykład:
Mama nazbierała cały dzbanuszek (maliny) i zrobiła niespodziankę (córka).
Mama nazbierała cały dzbanuszek malin (kogo?, co? Biernik) i zrobiła niespodziankę córce (komu?, czemu? Celownik)

Pies bawił się (piłka).
Woda w (jezioro) była lodowata.
Joanna dostała (piątka).

3. W jakich przypadkach występują podane formy rzeczowników? By mieć pewność co do dobrej odpowiedzi, odmień je przez wszystkie przypadki.

coca-colą
trzcin
parasolko
piasku
wędrowców

Odpowiedzi

M. to jabłko
D. tego jabłka
C. temu jabłku
B. to jabłko
N. (z) tym jabłkiem
Ms. (o) tym jabłku
W. to jabłko!

M. ładna sukienka
D. ładnej sukienki
C. ładnej sukience
B. ładną sukienkę
N. (z) ładną sukienką
Ms. (o) ładnej sukience
W. ładna sukienko!

M. mój przyjaciel
D. mojego przyjaciela
C. mojemu przyjacielowi
B. mojego przyjaciela
N. (z) moim przyjacielem
Ms. (o) moim przyjacielu
W. mój przyjacielu!

M. moi przyjaciele
D. moich przyjaciół
C. moim przyjaciołom
B. moich przyjaciół
N. (z) moimi przyjaciółmi
Ms. (o) moich przyjaciołach
W. moi przyjaciele!

M. nowe książki
D. nowych książek
C. nowym książkom
B. nowe książki
N. (z) nowymi książkami
Ms. (o) nowych książkach
W. nowe książki!

M. zielone lasy
D. zielonych lasów
C. zielonym lasom
B. zielone lasy
N. (z) zielonymi lasami
Ms. (o) zielonych lasach
W. zielone lasy!

M. wesołe kocięta
D. wesołych kociąt
C. wesołym kociętom
B. wesołe kocięta
N. (z) wesołymi kociętami
Ms. (o) wesołych kociętach
W. wesołe kocięta

Pies bawił się (piłka).
Pies bawił się piłką (kim?, czym? Narzędnik)

Woda w (jezioro) była lodowata.
Woda w jeziorze (kim?, czym? Miejscownik)

Joanna dostała (piątka).
Joanna dostała piątkę (kogo?, co? Biernik).

coca-colą — kim?, czym? Narzędnik
trzcin — kogo?, czego? (nie ma) Dopełniacz
parasolko — Wołacz (o!)
piasku — kogo?, czego? (nie ma) Dopełniacz
wędrowcach — (o) kim?, (o) czym? Miejscownik
ulicom — komu?, czemu? (się przyglądam) Celownik

Zobacz także: