Meningokoki – zakażenie śmiertelnie niebezpieczne dla małych dzieci

Meningokoki są najbardziej niebezpieczne dla dzieci w wieku od 3 miesięcy do 5 lat. Do zakażenia dochodzi często także wśród nastolatków, między 11. a 19. rokiem życia. Najwięcej zachorowań notuje się w pierwszych miesiącach roku. To podstępna choroba, gdyż z początku przypomina zwykłe przeziębienie. Zakażenie meningokokowe może mieć bardzo dramatyczny przebieg i w krótkim czasie doprowadzić do zagrożenia życia. Jak niebezpieczne dla dziecka są meningokoki i w jaki sposób chronić się przed nimi, wyjaśnia epidemiolog, dr n.med. Paweł Grzesiowski.

Spis treści:

• Co to są meningokoki?
• Objawy zakażenia meningokokami
• Wysypka meningokokowa
• Meningokoki – leczenie
• Meningokoki – powikłania po zakażeniu
• Zapobieganie zakażeniom meningokokami
• Szczepienia przeciw meningokokom
• Meningokoki szczepionka – skutki uboczne

Co to są meningokoki

Meningokoki to bakterie – dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (z łac. Neisseria meningitidis). Mogą być obecne w nosie i gardle osób zdrowych (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani choroby.

Ciężkie zakażenie meningokokami wywołuje inwazyjną chorobę meningokokową, która najczęściej przebiega jako:

• sepsa meningokokowa,
• meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Naukowcy wyodrębnili dwanaście grup serologicznych meningokoków (A, B, C, 29E, H, I, K, L, W135, X, Y i Z). W Polsce inwazyjną chorobę meningokokową wywołują meningokoki serogrup B i C.

Do zakażenia meningokokami dochodzi na skutek:

• kontaktu podatnej osoby z bezobjawowym nosicielem lub chorą osobą,
• drogą kropelkową – kichanie, kaszel, pocałunek, korzystanie z tych samych naczyń i sztućców.

Zachorowania spowodowane meningokokami nie zdarzają się często, gdyż bakterie te występują rzadko. Jeżeli jednak dojdzie do infekcji, może mieć ona bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia dziecka.

Wiele przypadków piorunującej sepsy (uogólnione zakażenie organizmu) jest spowodowanych zakażeniem właśnie meningokokami. W ciągu kilkunastu godzin od zakażenia może dojść do zgonu.

Objawy zakażenia meningokokami

U małych dzieci najczęściej pojawiają się:

• gorączka,
• zimne dłonie i stopy,
• brak apetytu,
• wymioty,
• biegunka,
• rozpaczliwy płacz lub kwilenie,
• senność lub drażliwość,
• odchylenie głowy do tyłu,
• osłupienie,
• pulsujące ciemiączko (jeżeli nie jest jeszcze zarośnięte),
• wybroczyny na skórze.

Wysypka meningokowa

Wysypka, a właściwie wybroczyny powstające wskutek zakażenia meningokokami, to plamki na skórze całego ciała. Drobne czerwone punkciki zlewają się z upływem czasu w duże plamy, które nie bledną pod uciskiem. Można to sprawdzić, przyciskając do wysypki wybroczynowej dno szklanki i zaobserwować, co się dzieje ze zmianami pod wpływem nacisku. Jeśli nie bledną, nie zmieniają się, istnieje prawdopodobieństwo, że jest to objaw infekcji wywołanej meningokokami.

Meningokoki – leczenie

W leczeniu zakażenia meningokokowego najważniejsze jest jak najszybsze postawienie diagnozy. W tym celu konieczne jest wyhodowanie bakterii z krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego lub z wymazu z nosogardła.

Infekcja meningokokowa wywołująca groźną inwazyjną chorobę meningokokową przebiega najczęściej jako:

• zapalenie płuc,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• sepsa,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie stawów,
• zapalenie szpiku kostnego.

W przypadku podejrzenia ciężkiego przebiegu zakażenia w postaci m.in. sepsy, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia płuc konieczna jest natychmiastowa hospitalizacja chorego dziecka, poddanie go intensywnej opiece medycznej i jak najszybsze włączenie do leczenia antybiotykoterapii dożylnej, głównie w postaci penicyliny.

Inwazyjną chorobę meningokokową, występującą w postaci sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych rozpoznaje się w Polsce u ok. 200 osób rocznie.

Meningokoki – powikłania po zakażeniu

Najgroźniejszym skutkiem powikłania po infekcji meningokokami jest sepsa, czyli uogólnione zakażenie organizmu. Może ona spowodować niewydolność wielonarządową organizmu i śmierć dziecka.

U części osób, które przebyły zakażenie meningokokowe, pozostają trwałe lub czasowe powikłania takie jak:

• różnego stopnia niedosłuch,
• uszkodzenia mózgu,
• ataki epileptyczne,
• amputacje palców,
• zaburzenia emocjonalne,
• zaburzenia pamięci.

Zapobieganie zakażeniom meningokokami

Najskuteczniejszą forma zapobiegania zakażeniu meningokokami jest:

• szczepienie,
• przestrzeganie zasad higieny osobistej, niedopuszczanie do używania wspólnych szklanek i sztućców, picia z tej samej butelki, dzielenia się jedzeniem.

Szczepienia przeciw meningokokom

Szczepionki przeciw meningokokom nie chronią przed wszystkimi serotypami meningokoków, ale przed tymi, którymi zakażenie może powodować najgroźniejsze powikłania i które najczęściej występują w Polsce.

Szczepionka przeciw meningokokom znajduje się w kalendarzu szczepień zalecanych, a nie obowiązkowych i w związku z tym jest płatna. Niektórymi preparatami szczepić można już niemowlęta od 2. miesiąca życia.

W Polsce są dostępne skojarzone szczepionki przeciw:

• meningokokom grupy C
• meningokokom grupy B
• meningokokom grup A, C, W-135, Y.

Szczepionkę przeciw meningokokom grupy B można podawać z innymi szczepieniami z kalendarza szczepień. Nie chroni ona jednak przed meningokokami typu C, przeciw którym można zaszczepić dzieci inną szczepionką.

O tym, czy zaszczepić dziecko przeciw meningokokom (oraz o tym, czy podać jedną, czy dwie szczepionki: przeciw meningokokom grupy B oraz przeciw meningokokom grupy C), najlepiej porozmawiać i zdecydować wspólnie z pediatrą.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepień przeciw meningokokom jest reakcja anafilaktyczna, występująca po wcześniejszej dawce szczepionki oraz nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu. Nie powinno się podawać szczepionki, jeżeli dziecko jest chore, gorączkuje.

Meningokoki szczepionka – skutki uboczne

Tak jak po każdej szczepionce, także po szczepionkach przeciw meningokokom, mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). O każdym NOP trzeba jak najszybciej powiedzieć lekarzowi. Najczęściej pojawiają się miejscowe odczyny poszczepienne, takie jak zaczerwienienie i bolesność w miejscu ukłucia.

Mogą też pojawić się odczyny ogólne w postaci: bólu głowy, płaczu i drażliwości, wymiotów, nudności, biegunki, utrata apetytu, wysypki, gorączki i bólów mięśni.

Są też możliwe poważniejsze NOP, ale występują niezwykle rzadko. Należą do nich: zaburzenia ze strony układu immunologicznego, reakcja anafilaktyczna, reakcje nadwrażliwości (skurcz oskrzeli, obrzęk twarzy, obrzęk naczynioruchowy), zawroty głowy, drgawki, w tym gorączkowe, omdlenia, zaburzenia czucia oraz hipotonia u niemowląt.

Zobacz także:

• Dlaczego menigokoki są najbardziej niebezpieczne w święta?
• Służby sanitarne: 5 przypadków meningokoków w Warszawie
• Dostępne szczepionki przeciw pneumokokom

Konsultacja merytoryczna

dr Paweł Grzesiowski

Pediatra, immunolog, prezes Fundacji „Instytut Profilaktyki Zakażeń”, ekspert Naczelnej Rady Lekarskiej ds. COVID-19, autor wielu publikacji na temat profilaktyki, immunologii i szczepień