Zniekształcona główka niemowlaka – rodzaje deformacji, przyczyny i leczenie

Główka noworodka może być nieco zniekształcona porodem. W pierwszych tygodniach życia to naturalne zjawisko. Jednak głowa niemowlaka powinna już mieć regularny owalny kształt. Niestety nie zawsze tak się dzieje. Zdarza się też, że u noworodków, które urodziły się z okrągłą główką, z czasem czaszka staje się zniekształcona. Wszystko dlatego, że czaszka noworodka i niemowlęcia jest plastyczna – jej kości nie są jeszcze zrośnięte, a pomiędzy nimi znajdują się nieskostniałe przestrzenie zwane ciemiączkami.

Spis treści:

• Budowa czaszki noworodka
• Do kiedy kształtuje się główka niemowlaka
• Przyczyny zniekształceń główki niemowlaka
• Plagiocefalia, czyli skośnogłowie
• Brachycefalia, czyli krótkogłowie
• Skafocefalia, czyli łódkogłowie

Budowa czaszki noworodka

Czaszka noworodka składa się z takich samych kości jak u dorosłego. Są to: kość czołowa, kość potyliczna, po dwie kości skroniowe i ciemieniowe, kość klinowa i kość sitowa. Liczba kości czaszki u człowieka jest taka sama przez całe życie, jednak u dziecka ich kształt i połączenia są nieco inne. U noworodka szwy czaszkowe nie są skostniałe, a w niektórych miejscach jest wyraźna przerwa między kośćmi, którą nazywa się ciemiączkiem. Wypełniona jest ona tkanką łączną, która przybiera postać błony. Na czaszce noworodka są dwa wyraźne ciemiączka: przednie i tylne. U wcześniaków można zaobserwować jeszcze ciemiączka boczne, które u dzieci urodzonych o czasie są już zarośnięte.

Ciemiączko przednie ma kształt rombu i znajduje się między kośćmi czołowymi a ciemieniowymi – na środku główki wysoko nad czołem dziecka. Ma wymiary od 2x2 cm do 3x5 cm. Ciemiączko tylne położone jest dalej w kierunku tyłu główki, między kością potyliczną a kośćmi ciemieniowymi. Ma kształt trójkąta i szerokość ok. 1 cm.

Do kiedy kształtuje się główka niemowlaka?

Główka niemowlaka kształtuje się przez cały okres noworodkowy, niemowlęcy i dziecięcy, przez okres dojrzewania, a nawet po nim. Wzrost czaszki dziecka jest najintensywniejszy w pierwszych trzech latach życia. Ciemiączka, czyli wolne przestrzenie pomiędzy kośćmi czaszki, zarastają: ciemiączko przednie między 9 a 18 miesiącem życia, tylne – dużo szybciej, w 6-8 tygodniu życia. Ale główka dziecka po zarośnięciu ciemiączek nadal rośnie. Mózg powiększa się aż do 7 roku życia, a wraz z nim rośnie czaszka. Jest to możliwe dzięki temu, że kości czaszki jeszcze długo nie zrastają się sztywnymi szwami.

Kości czaszki dziecka połączone są chrząstkozrostami, które w miarę wzrostu mózgu rozszerzają się, ale dzięki kostnieniu ich fragmentów położonych przy kościach, nie stają się coraz szersze, za to powiększają się kości. Proces ten zachodzi aż do dorosłości i może trwać nawet po zakończeniu okresu dojrzewania. Szwy zarastają w różnym czasie.

Przyczyny zniekształceń główki niemowlaka

Najwięcej zniekształceń główki niemowlaka powstaje już po narodzinach. Do powstania spłaszczenia główki po jednej stronie lub z tyłu głowy najczęściej przyczynia się długie przebywanie dziecka w tej samej pozycji. Czasami wynika to np. z kręczu szyi u niemowlaka, który wymusza na dziecku konkretne ułożeń główki. Czasami do zniekształcenia głowy niemowlęcia przyczyniają się rodzice – np. kładą dziecko zawsze na plecach, trzymają je zbyt długo i często w leżaczkach czy bujaczkach, które zmieniają układ sił działających na kości czaszki niemowlęcia.

Zniekształcenia główki niemowlaka mogą pojawić się również już w życiu płodowym. Często są wynikiem:

• zbyt małej ilości wód płodowych
• ciążą mnogą
• dużymi rozmiarami dziecka
• obniżoną elastycznością tkanek matki (np. sztywna blizna po cesarce).
  

Część zniekształceń powstaje w czasie porodu siłami natury, gdy główka przeciska się przez kanał rodny.

Plagiocefalia, czyli skośnogłowie

Powstaje w wyniku mechanicznego niesymetrycznego ucisku na główkę dziecka (plagicefalia ułożeniowa lub pozycyjna) albo wskutek przedwczesnego jednostronnego zarośnięcia szwów czaszkowych.

Cechą charakterystyczną plagicefalii jest niesymetryczne spłaszczenie główki niemowlęcia, do którego dochodzi w bocznej lub boczno-tylnej części głowy. Asymetria najlepiej widoczna jest od góry – główka ma skośny kształt.

Rodzice, którzy zauważą skośnogłowie u swojego dziecka, powinni pójść do pediatry. Lekarz postara się ustalić przyczyny, które leżą u podstaw deformacji, zleci też najpewniej konsultację z neurologiem, ortopedą i fizjoterapeutą lub osteopatą. Bardzo ważne jest podjęcie rehabilitacji, gdyż nieleczona plagiocefalia przyczynia się do powstania asymetrii twarzy, skoliozy, wad zgryzu.

W terapii wykorzystuje się ćwiczenia, specjalne poduszki, a w skrajnych przypadkach kaski ortopedyczne, które dziecko musi nosić przez 23 godziny na dobę. Gdy skośnogłowie jest wynikiem przedwczesnego zarośnięcia szwów czaszki, konieczna może być operacja. Podjęcie leczenia jak najwcześniej jest ważne, gdyż zaobserwowano, że dzieci z plagiocefalią mogą rozwijać się wolniej od rówieśników.

Brachycefalia, czyli krótkogłowie

Powstaje wskutek zbyt długiego leżenia na plecach lub wtedy, gdy przedwcześnie zarośnie szew strzałkowy. Cechą charakterystyczną krótkogłowia jest spłaszczenie i poszerzenie tylnej części czaszki. Deformację najlepiej widać z boku i od góry – tył czaszki jest płaski, a główka oglądana z góry ma kształt trapezu.

Leczenie brachycefalii polega na terapii u rehabilitanta, stosowaniu pozycji ułożeniowych oraz specjalnej poduszki, która odciąża spłaszczony tył głowy. Czasami stosuje się kask ortopedyczny – przez kilka tygodni lub miesięcy. Po jego zdjęciu główka dziecka ma skorygowany kształt. Gdy zawiodą zachowawcze metody leczenia, stosuje się operacyjną korekcję, czyli plastykę głowy.

Skafocefalia, czyli łódkogłowie

Deformację wywołuje przedwczesne zarośnięcie szwu strzałkowego. Głowa dziecka staje się wtedy wąska i wydłużona ku tyłowi, a na jej szczycie widoczne może być podłużne uwypuklenie. Deformacja najlepiej widoczna jest z boku.

Skafocefalia jest wadą wrodzoną, a nie ułożeniową. Najczęściej występuje u wcześniaków, ale zdarza się, że rozwija się u płodów, których główka utknie pod żebrami matki.

Ponieważ główka noworodka jest bardzo plastyczna, leczenie należy rozpocząć od razu. Stosuje się pozycje ułożeniowe i terapię u fizjoterapeuty. Czasami stosuje się kask ortopedyczny.

Ilustracje pochodzą z serwisu: Adobe Stock
Źródło: Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Mirosław Kulewicz, Klinika Chirurgii Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie

Przeczytaj też:

• Jak układać noworodka do snu
• Co robić, aby niemowlę nie miało płaskiej główki
• Obwód główki noworodka – pierwsze pomiary