Sepsa pneumokokowa: objawy i leczenie posocznicy pneumokokowej u dzieci

Sepsa pneumokokowa może dotknąć osobę w każdym wieku. Jest ona jednak szczególnie niebezpieczna dla dzieci do 2. roku życia, które mają niedojrzały system odpornościowy i nie są w stanie na tym etapie życia wytworzyć przeciwciał chroniących przed bakterią. Podobnie groźna jest dla naszych dziadków i babć, których układ immunologiczny już się starzeje i staje się niewydolny.

Sepsa pneumokokowa najczęściej nie ma tak szybkiego i gwałtownego przebiegu jak sepsa meningokokowa, rzadziej też kończy się zgonem. Jednak występuje ona w Polsce częściej i w sumie odpowiada za większą liczbę śmierci niż inwazyjna choroba meningokokowa. Szacuje się, że z powodu sepsy pneumokokowej co roku umiera w Polsce około 500 do 1 tys. ludzi.

Sepsa pneumokokowa:

na czym polega
objawy
przyczyny
diagnoza
leczenie
zapobieganie
powikłania

Co to jest sepsa pneumokokowa?

Sepsa pneumokokowa (posocznica) to jedna z najcięższych postaci tzw. inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP). Dochodzi do niej w efekcie zakażenia się bakteriami pneumokokowymi.

Jeżeli choroba nie zostanie wykryta odpowiednio wcześnie, bakterie przedostaną się do krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego, jamy opłucnowej czy innych tkanek i mogą doprowadzić do rozwoju bardzo ciężkiej postaci zakażenia pneumokokowego tzw. inwazyjnej choroby pneumokokowej, mogącej przybrać postać sepsy. Posocznica pneumokokowa postępuje bardzo szybko i może prowadzić do groźnych i trwałych powikłań, a nawet do śmierci.

Pneumokok to gram-dodatnia bakteria (z łac. Streptococcus pneumoniae) nazywany dwoinką zapalenia płuc, należący do grupy paciorkowców. Wyodrębniamy obecnie już ponad 100 rodzajów tych bakterii. Najczęściej za zakażenia inwazyjne odpowiadają odpowiadają pneumokoki należące do typów serologicznych 3, 4, 8, 19A. Bakterie te mogą doprowadzić do zapalenia ucha środkowego, zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub rozwoju sepsy pneumokokowej, która może grozić śmiercią.

Objawy sepsy pneumokokowej

Objawy sepsy pneumokokowej pojawiają się nagle. Należą do nich:

wysoka gorączka, około 40 stopni Celsjusza,
dreszcze,
drgawki,
blada skóra,
przyspieszone bicie serca,
płytki i szybki oddech,
senność,
brak zainteresowania otoczeniem,
brak apetytu,
biegunka,
wymioty,
ból kończyn,
obniżenie napięcia mięśniowego,
wybroczyny na skórze (mogą nie mieć ciemnoczerwonego koloru, ale nigdy nie bledną pod naciskiem),
wysypka.

Stan dziecka może ulec szybkiemu pogorszeniu i mogą pojawić się także inne objawy jak zatrzymanie oddawania moczu, spadek ciśnienia krwi, chłodne dłonie i stopy oraz utrata przytomności.

Sepsa pneumokokowa najczęściej rozwija się stopniowo. Jej objawy na początku mogą przypominać infekcję dróg oddechowych. W miarę rozchodzenia się drobnoustrojów we krwi dochodzi do nagłego pogorszenia stanu zdrowia dziecka. Szczególnie alarmujące dla rodziców powinny być zaburzenia świadomości dziecka oraz ciemnoczerwone wybroczyny skórne. W ciężkiej sepsie jej przebieg może być bardzo gwałtowny i doprowadzić do śmierci w ciągu kilku-kilkunastu godzin.

Przyczyny sepsy pneumokokowej

Za powstanie sepsy odpowiadają pneumokoki, bakterie, których nosicielami mogą być niemal wszyscy ludzie, ale najczęściej są to dzieci poniżej 2. roku życia. Badania pokazują, że w niektórych grupach przedszkolnych czy żłobkowych 60 proc. dzieci jest nosicielami pneumokoka.

Do zakażenia pneumokokami dochodzi:

drogą kropelkową (kichanie, kaszel, używanie wspólnych sztućców)
przez bezpośredni kontakt z zarażoną osobą.

Pneumokok przebywa na błonach śluzowych nosa i gardła dziecka, nie wywołując żadnych objawów. Wynika to z faktu, że organizm jest na nie odporny, poprzez wytworzone przeciwciała. Jednak takie „własne" pneumokoki mogą stać się groźne w okresie spadku odporności lub ciężkiej choroby. Wówczas drobnoustroje mogą przemieścić się z błon śluzowych nosogardła i wywołać zapalenie ucha środkowego, zatok lub płuc, a w najcięższych przypadkach – sepsę pneumokokową.

Posocznica pneumokokowa – diagnoza

Aby potwierdzić zakażenie, konieczne jest wykonanie posiewu krwi i wyhodowanie z niego bakterii pneumokoka (trwa to do trzech dni). Niestety, nie zawsze jest to możliwe. Często dzieci, zanim trafią do szpitala, są leczone antybiotykami w domu, a wówczas, mimo wielokrotnie pobieranego posiewu krwi, nie udaje się wyhodować pneumokoka i sepsę pneumokokową rozpoznaje się na podstawie przebiegu zakażenia i objawów klinicznych.

Chory na sepsę ma na ogół:

podwyższone OB,
CRP,
wysoką leukocytozę lub leukopenię,
obniżoną lub podwyższoną liczbę płytek,
może mieć upośledzoną funkcję serca oraz nerek.

Leczenie sepsy pneumokokowej

Leczenie sepsy wymaga przewiezienia dziecka do szpitala i podanie mu jak najszybciej antybiotyków (dożylnie). Na samym początku leczenia stosuje się antybiotyki podawane przy zakażeniu szczepem pneumokoków najczęściej występującym na danym terytorium.

Równolegle trzeba wykonać antybiogram i ustalić optymalny antybiotyk na wyizolowane pneumokoki (w przypadku około 30 proc. zakażeń pneumokoki są oporne na działanie podstawowych antybiotyków). Jeżeli bakterie są wrażliwe na wprowadzony wcześniej antybiotyk i stan dziecka się poprawia, terapii nie trzeba zmieniać. Jeżeli jednak są oporne na dotychczas stosowane leki, trzeba zastosować leczenie celowane, antybiotykiem, na który wyizolowane pneumokoki są wrażliwe.

Zapobieganie sepsie pneumokokowej

Szczepienia są najskuteczniejszą obroną przed inwazyjną chorobą pneumokokową. Od trzech lat szczepienia przeciw pneumokokom są w Polsce obowiązkowe dla dzieci i bezpłatne. Szczepienia dostępne są dla wszystkich osób urodzonych po 31 grudnia 2016 roku oraz dzieci należących do grupy podwyższonego ryzyka, urodzonych przed 31 grudnia 2016 do ukończenia przez nie 5. roku życia.

Dzieci otrzymują:

szczepionką skoniugowaną 10-walentną (refundowaną przez Narodowy Fundusz Zdrowia) – chroni przed 10 serotypami pneumokoków,
lub skoniugowaną szczepionkę 13-walentną, którą rodzice mogą kupić we własnym zakresie (ok. 220-270 złotych).

Szczepionkę 10-walentną można stosować u dzieci w przedziale wiekowym od 6. tygodnia do ukończenia 5. roku życia. Zgodnie z naszym polskim kalendarzem szczepień podaje się ją w trzech dawkach – w 2. miesiącu życia dziecka, następnie w 4. i 13. miesiącu. Szczepionka 13-walentna jest zarejestrowana od 6. tygodnia życia do 100 lat, czyli bez górnej granicy wiekowej.

Jest także szczepionka polisacharydowa, zawierająca aż 23 serotypy pneumokoków. Można ją stosować u dzieci po ukończeniu 2. roku życia. Jest to szczepionka starszej generacji, która nie wywołuje takiej odpowiedzi immunologicznej jak szczepionki skoniugowane, dlatego też raczej nie zaleca się stosowania jej u dzieci.

Szczepienia szczepionkami skoniugowanymi redukują także nosicielstwo bakterii w nosogardle i tym samym obniżają ryzyko zachorowania na zakażenia pneumokokowe. Przy czym szczepionka 13-walentna wykazuje to działanie w zdecydowanie większym stopniu niż szczepionka 10-walentna.

Po szczepionkach przeciw pneumokokom, jak po wszystkich innych szczepionkach, mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Najczęściej są to zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk i bolesność tego miejsca. Może także wystąpić pogorszenie samopoczucia, płaczliwość, utrata apetytu oraz wymioty i luźniejsze stolce. Większość objawów ma charakter łagodny i przemija po 2-3 dniach od szczepienia.

Powikłania po posocznicy pneumokokowej

Powikłania po sepsie pneumokokowej mogą być przejściowe i trwałe.

Do trwałych powikłań należą:

niedosłuch, głuchota (najczęściej)
padaczka,
zaburzenia widzenia,
nieprawidłowy rozwój psychiczny dziecka – zaburzenia mowy, trudności w nauce,
porażenia ruchowe kończyn,
zaburzenia pamięci,
zaburzenia emocjonalne.

Zobacz także:

Konsultacja merytoryczna

dr Aneta Górska-Kot

Pediatra, ordynatorka Oddziału Pediatrycznego im. prof. dr med. Jana Bogdanowicza