Wiele polskich przysłów ludowych dotyczących lutego wiąże się ze świętem Matki Boskiej Gromnicznej (przypada 2 lutego). Okazuje się, że pogoda tego dnia to bardzo ważny prognostyk. Nie tylko pomaga przewidzieć, jak długo trzeba będzie jeszcze czekać na wiosnę, ale również – jak udane będą plony. Wśród przysłów o lutym są także takie, które dotyczą innych „lutowych” świętych i lutowej przyrody.
Przysłowia o lutym na dzień Matki Boskiej Gromnicznej
Dzień Matki Boskiej Gromnicznej odgrywał niegdyś bardzo ważną rolę w kalendarzu – 2 lutego nie tylko święcono gromnice, ale też bacznie przyglądano się zjawiskom atmosferycznym. Na podstawie tych obserwacji powstał cały szereg przysłów ludowych na temat tego, co może przynieść luty w ciągu całego roku.
Nawiasem mówiąc, dawna nazwa lutego brzmi: gromnicznik (od święta Matki Boskiej Gromnicznej), mięsopustnik lub strzępiec. Wzięła się od tego, że w tym miesiącu mróz miał „strzępić”, czyli ścinać lód na rzekach. Luty to również bardzo stara nazwa, która oznaczała niegdyś tyle co: srogi, okrutny – ze względu na silne mrozy, wiatry i wilki, które atakowały podróżnych lub nawet podchodziły do chat. Z przysłów ludowych o lutym wiemy jednak, że również w tym mroźnym miesiącu zdarzały się deszcze i wyższe temperatury.
Gdy w Gromniczną śnieg mocno się trzyma, niedługa już będzie zima.
Na Gromniczną Pan Bóg daje, czasem mróz, czasem roztaje.
Na Gromnicę – masz zimy połowicę.
Gdy w Gromnicę z dachu ciecze, zima jeszcze się powlecze.
Jaka pogoda na Gromniczną, taka i wiosna będzie.
Gromniczna pogodna, będzie jesień dorodna.
Maria pogodna, będzie jesień dorodna.
Jasna Gromnica – zła orędownica.
Jak na Gromnicę jasno, w stodołach ciasno.
Kiedy Gromniczna zimę traci, to Święty Maciej (24.02) ją wzbogaci.
Jaka Gromniczna bracie, taki Święty Maciej (24.02).
Jak na Matkę Gromniczną, tak na Święty Józef (19.03).
Kiedy w Gromniczną gęś chodzi po wodzie, to będzie na Wielkanoc chodzić po lodzie.
Gdy w Gromnicę z dachów ciecze, zima jeszcze się przewlecze.
Gromnice wśniegu, wiosna jest w biegu, lecz gdy pogoda, dla wiosny zawoda.
Jak suche i jasne Gromnice, przyjdą jeszcze śnieżyce.
Kiedy na Gromniczną mróz, zładuj sanie, szykuj wóz.
Na Oczyszczenie Marii Panny, zbliża się koniec sanny.
Przysłowia ludowe na luty (co przepowiada św. Agata i inni lutowi święci?)
Nie brakuje też przysłów lutowych na dni, w których przypada wspomnienie takich świętych jak: św. Agata (5 lutego), święci Walenty, Cyryl i Metody (14 lutego), św. Małgorzata (22 lutego) czy św. Maciej (24 lutego).
Gdy św. Agata (5 lutego) po błocie brodzi, człek w Zmartwychwstanie po lodzie chodzi.
Święty Walenty (14 lutego) gdy odmrozi pięty, na wyżywienie sprzedaj sprzęty.
Deszcz w Cyryla, Metodego (14 lutego) – dla rolnika nic dobrego.
Lepsza na Konrada (19 lutego) głodnych wilków zgraja niźli chłop w koszuli.
Gdy święta Małgorzata (22 lutego) w szacie białej po polu spaceruje, już w marcu jej łaskawość gospodarz odczuje.
Jeżeli ciepło w dzień świętego Piotra (24 lutego), to zima do Wielkiej Nocy potrwa.
Maciej (24 lutego) zimę traci, albo ją bogaci.
Święty Maciej (24 lutego), gdy nie zastaje zimy, to ją czyni, gdy zastaje – gubi.
Jak na święty Maciej ciepło, to się będzie długo wlekło.
Przysłowia ludowe – co „mówi” przyroda w lutym?
Prócz przysłów poświęconych konkretnym dniom w lutym – są również takie, które dotyczą tego miesiąca jako pewnej całości. Również w nich znajdziemy przede wszystkim informacje dotyczące pogody. Okazuje się, że lutowe deszcze, mrozy lub wichry mogą nieść cenne informacje.
W lutym wody wiele, w lecie głodne ciele.
Lutek bywa różnie zmienny: pół zimowy, pół wiosenny.
Gdy luty mrozy daje, wróży urodzaje.
Gdy na początku lutego słońce świeci, wiosna tak szybko nie przyleci.
Gdy mróz w lutym ostro trzyma, wtedy już niedługo zima.
Gdy bez wiatrów luty chodzi, w kwietniu wicher nie zawodzi.
Gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, długo potrwa zima, rzecz to niewątpliwa.
Jeśli ci jeszcze nie dokuczył luty, to pal dobrze w kominie i miej kożuch suty.
Gdy luty z burzami, prędko wiosna przed nami.
Kiedy kot w lutym w słonku się grzeje, musi w marcu zajść na przypiecek.
Bibliografia:
S. Adalberg: Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1894,
D. Masłowska, W. Masłowski: Przysłowia polskie i obce, Warszawa 2003,
Przysłowia są… na wszystko, opr. D. Świerczyńska, Warszawa 2000,
Staropolskie nazwy miesięcy i ich związek z dziedzictwem kulturowym wsi. Opr. A. Stanisławska. Poznań 2019
Zobacz także: