Reklama

Motoryka, inaczej sprawność motoryczna, rozwija się u dziecka latami. Jest to proces skomplikowany i ma wiele etapów. Każde dziecko może zdobywać kolejne umiejętności ruchowe w swoim tempie, jednak istnieją pewne ramy czasowe, które pozwalają stwierdzić, czy motoryka dziecka rozwija się w prawidłowym tempie. To ważne, bo coraz większa sprawność umożliwia dziecku poznawanie świata i doświadczanie wielu różnych bodźców, od których zależy także rozwój intelektualny i emocjonalny malucha. W całym tym skomplikowanym procesie, jakim jest rozwój dziecka, dużą rolę odgrywa integracja sensoryczna. Jeśli kształtuje się prawidłowo, stymuluje zarówno rozwój motoryczny jak i intelektualny małego człowieka.

Reklama

Spis treści:
1. Motoryka

2. Motoryka duża

3. Motoryka mała

4. Zaburzenia motoryki małej i dużej

5. Jak ćwiczyć motorykę dziecka

Motoryka

Sprawność ruchowa to efekt działania układu nerwowego i mięśniowego. Jeśli działają poprawnie, są właściwie skoordynowane, dziecko porusza się prawidłowo do swojego wieku. Aby tak się stało, mózg oraz znajdujące się w nim ośrodki ruchowe, a także nerwy przewodzące impulsy z i do mięśni, muszą funkcjonować prawidłowo. To samo dotyczy mięśni – powinny prawidłowo reagować na impulsy nerwowe, czyli w odpowiednim momencie napinać się lub rozluźniać.

Jeśli weźmiemy pod uwagę, że właściwie każdy ruch ciała wymaga koordynacji pracy wielu mięśni jednocześnie (co najmniej kilku), to łatwiej jest zrozumieć, że prawidłowa motoryka zależy od mnóstwa elementów, a ostateczny ruch to wynik skoordynowanej pracy wielu struktur ciała.

Rozwój motoryki

Rozwój umiejętności motorycznych dziecka trwa u dziecka aż 4-5 lat, a zaczyna się już w czasie życia płodowego. Dopiero gdy maluch potrafi sprawnie biegać, skakać i chodzić, zaczyna się intensywny proces rozwoju motoryki małej, która polega na precyzyjnym używaniu mniejszych grup mięśniowych, np. dłoni. Jeśli wszystko przebiegnie prawidłowo, ok. 6 roku życia dziecko opanuje wszystkie sprawności motoryczne (i intelektualne), które pozwalają mu uczestniczyć w zajęciach szkolnych.

Motoryka dziecka rozwija się dwukierunkowo: dziecko zyskuje kontrolę nad ciałem etapami, sekwencyjnie. Pierwsza sekwencja to przejmowanie kontroli na częściami ciała w kierunku od głowy w dół ciała. Druga sekwencja to przejmowanie kontroli nad mięśniami w kierunku od części położonych bliżej środka ciała (kręgosłupa) do części położonych od niego najdalej (dłonie, stopy).

Motoryka duża

Początkowo motoryką dziecka kierują odruchy. Dopiero z czasem niemowlę zyskuje kontrolę nad swoim ciałem i może wykonywać ruchy dowolne, czyli takie, jakie chce wykonać. W pierwszym roku życia etapy rozwoju motoryki dużej nazywane są kamieniami milowymi. Dziecko powinno je osiągać na konkretnych etapach życia. Są to:

  • unoszenie głowy – powinno nastąpić ok. 3 miesiąca życia. Maluch zaczyna kontrolować ustawienie głowy w przestrzeni.
  • siadanie – dziecko powinno zacząć siadać samodzielnie ok. 8 miesiąca życia.
  • chodzenie – umiejętność tę dziecko powinno opanować ok. 12 miesiąca życia.

Oczywiście opanowanie wyżej wymienionych umiejętności motoryki dużej poprzedzone jest szeregiem innych aktywności ruchowych, mniej spektakularnych, ale niezbędnych dla osiągnięcia poszczególnych kamieni milowych w pierwszym roku życia.

Rozwój motoryki dużej

Poniżej lista umiejętności, jakie opanowuje dziecko na poszczególnych etapach życia w ramach motoryki dużej. Podany wiek to moment, kiedy dziecko najpóźniej powinno opanować dane umiejętności

  • noworodek – ma dodatni odruch Moro i odruch podparcia, jego ciało jest w pozycji zgięciowej, brak ruchów dowolnych
  • 2 miesiąc życia – w leżeniu na brzuchu niemowlę unosi głowę do ok. 45 stopni
  • 4 miesiąc życia – w leżeniu na brzuchu niemowlę unosi klatkę piersiową, występuje odruch toniczny szyjny asymetryczny (dziecko prostuje rączkę po stronie, w którą zwrócona zostaje jego głowa i zgina drugą)
  • 6 miesiąc życia – zanikają odruchy pierwotne, niemowlę podciąga się za rączki do siadu, siedzi podpierając się z tyłu rękami
  • 9 miesiąc życia – występują odruchy posturalne, niemowlę obraca się w obie strony, potrafi samodzielnie i stabilnie siedzieć
  • 12 miesiąc życia – dziecko siada, raczkuje (niektóre dzieci pomijają etap raczkowania, a mimo to rozwijają się prawidłowo), podciąga się do pozycji stojącej, chodzi trzymane za rękę, chwyta tocząca się piłkę
  • 18 miesiąc życia – dziecko wstaje, samodzielnie chodzi, wchodzi schodzi ze schodów trzymając się poręczy
  • 2 lata – dziecko biega, skacze, kopie i rzuca piłkę znad głowy, wchodzi po schodach krokiem dostawny nie trzymając się poręczy
  • 3 lata – dziecko schodzi ze schodów krokiem dostawnym nie trzymając się poręczy, jeździ na rowerku trójkołowym,
  • 4 lata – maluch umie podskakiwać, schodzić ze schodów krokiem naprzemiennym bez trzymania się poręczy, idzie do tyłu wzdłuż linii
  • 5 lat – dziecko umie stać na jednej nodze przez 10 sekund, chwyta lecącą piłkę, przeskakuje przedmioty, robi przysiady.

Jeśli dziecko nie opanuje umiejętności do podanego wyżej wieku, trzeba skonsultować się ze specjalistą, gdyż może to sugerować zaburzenia rozwoju dziecka.

Motoryka mała

Motoryka mała, a więc sprawność dłoni dziecka, rozwija się początkowo w oparciu o odruchy, a dopiero później maluch zaczyna świadomie posługiwać się rękami. Widać to, obserwując, jak dziecko na poszczególnych etapach rozwoju chwyta dłonią przedmioty i jak chwyt ten staje coraz bardziej precyzyjny.

Rozwój motoryki małej – etapy

Podobnie jak w przypadku motoryki dużej, tak i mała motoryka rozwija się pewnymi etapami. Poniżej podajemy je w odniesieniu do wieku, w jakim dziecko powinno opanować konkretne umiejętności z zakresu motoryki małej.

  • noworodek – ma odruch chwytny – uciśnięcie wnętrza dłoni (podeszwy stopy także) powoduje zamknięcie się dłoni i zgięcie paluszków
  • 2 miesiąc życia – niemowlę umie trzymać włożoną do dłoni grzechotkę
  • 4 miesiąc życia – w leżeniu na plecach dziecko składa dłonie w linii środkowej ciała, wyciąga proste ręce w kierunku zabawki, sięga po grzechotkę, chwyta ją i trzyma
  • 6 miesiąc życia – niemowlę umie potrząsać grzechotką, umie trzymać zabawkę w obu dłoniach, trzyma klocki w każdej ręce, występują dwa rodzaje chwytu: palcami 4 i 5 oraz 2 i 3, którym towarzyszy zgięcie dłoni w kierunku łokciowym lub promieniowym
  • 9 miesiąc życia – dziecko umie przenosić obiekty, występuje chwyt promieniowo-palcowy (kciuk, drugi i trzeci palec bez zgięcia dłoni) oraz zagarniający (2 i 3 palce zagarniają przedmiot do dłoni)
  • 12 miesiąc życia – dziecko opanowuje chwyt pęsetowy – między kciukiem a palcem wskazującym, potrafi zwolnić chwyt aby wrzucić przedmiot np. do kubeczka, umie trzymać butelkę
  • 18 miesiąc życia – dziecko umie wkładać obiekty do otworów pasujących kształtem, buduje wieżę z 2 lub 3 klocków, bazgrze trzymając pisak całą dłonią
  • 2 lata – buduje wieżę z 6 klocków, używa łyżeczki dla niemowlaka, pomaga się ubierać, kopiuje pionowe linie
  • 3 lata – dziecko buduje wieżę z 10 klocków, sprawnie używa łyżki i widelca, kopiuje linie poziome i koła, pije ze z kubeczka (zobacz: kubeczki do nauki picia), rozbiera się, zdejmuje buty i skarpetki (sygnalizuje potrzebę oddania moczu i stolca)
  • 4 lata – maluch potrafi kopiować krzyżyki, rysuje bardzo proste sylwetki ludzi, zakłada samodzielnie ubrania bez guzików
  • 5 lat – dziecko umie rysować ludzkie sylwetki złożone z 10 elementów, kopiuje kwadraty, koloruje między liniami, dokładnie myje i wyciera ręce, chwyta pisak trzema palcami (kciukiem, wskazującym i środkowym).

W sytuacji, gdy dziecko nie opanuje do podanego wyżej wieku wymienionych umiejętności, warto iść z dzieckiem do specjalisty, aby poznać przyczynę opóźnienia w rozwoju motorycznym i zacząć terapię.

Zaburzenia motoryki małej i dużej

Zaburzenia rozwoju ruchowego dziecka to zawsze sygnał do tego, aby skonsultować się ze specjalistą. Nie należy jednak wpadać w panikę, gdyż część opóźnień w rozwoju ruchowym dziecko nadrabia samoistnie. Jeśli jednak tego nie zrobi, zaburzenia ruchowe mogą się nasilać powodując utrwalenie się błędnych wzorców ruchu, co jest już trudne do skorygowania. Dlatego rodzice powinni pozwolić specjaliście ocenić, czy dziecko wymaga ćwiczeń stymulujących rozwój motoryczny, czy nie ma takiej potrzeby.

W pierwszym roku życia najsilniejszym bodźcem stymulującym rozwój motoryki dziecka jest jego ciekawość świata. Jeśli niemowlę ma uszkodzony centralny układ nerwowy, może to ograniczać ciekawość świata, a więc i zdobywanie kolejnych umiejętności ruchowych.

Objawy zaburzeń motoryki

Oceniając, czy dziecko rozwija się prawidłowo, zwraca się szczególna uwagę na jego głowę oraz oś długą ciała, a więc na kręgosłup. Stanowią one tzw. organ osiowy. Prawidłowa jego stabilizacja jest podstawą do rozwoju innych umiejętności, np. tworzenia punktów podparcia, osiągania pozycji pionowej, swobodnego poruszania rękami i nogami. Dlatego jako jedną z pierwszych rzeczy u niemowląt ocenia się symetrię ciała. Jeśli jest zachowana, miednica i głowa nie odchylają się do tyłu lub w bok albo nie są wiotkie, dziecko jest na dobrej drodze.

Zaburzenia motoryki często objawiają się kłopotami z zachowaniem równowagi. Powoduje to przetrwanie odruchu Moro (dziecko odruchowo odrzuca ręce na boki). Brak poczucia równowagi to brak poczucia bezpieczeństwa, dlatego jednym z objawów zaburzeń w rozwoju motoryki może być niepokój, płaczliwość, kłopoty z zasypianiem niemowlęcia.

Niepełne otwieranie dłoni lub zaciśnięte piąstki także mogą świadczyć o zaburzeniach motoryki. Z kolei w obrębie nóżek można wtedy zaobserwować wyprost kolan i bioder ze zgięciem podeszwowym stóp lub wyprost kolana i biodra z rotacją wewnętrzną i przywiedzeniem uda.

Kolejnym objawem zaburzeń w rozwoju motoryki są przetrwałe ponad 3 miesiąc życia odruchy noworodkowe, np. Moro. Uniemożliwiają one podejmowanie przez dziecko świadomej aktywności ruchowej.

Specjaliści wśród głównych objawów opóźnienia rozwoju motorycznego dziecka wymieniają zaburzenia napięcia mięśniowego:

Innymi objawami nieprawidłowo kształtującej się motoryki są:

  • nieprawidłowa koordynacja ruchów i ich płynność
  • brak precyzji ruchu
  • wolne tempo zdobywania nowych umiejętności
  • opóźniony rozwój mowy
  • zaburzenia odbierania bodźców wzrokowych i wynikające z tego kłopoty z ich analizą, kojarzeniem i łączeniem faktów
  • ogólna niezgrabność ruchów
  • zły stan psychiczny dziecka wynikający z napotykanych niepowodzeń.

Czynniki zaburzające rozwój motoryczny

Dzieli się je na czynniki wewnętrzne, np. genetyczne, uszkodzenia układu nerwowego) i zewnętrzne, np. nieprawidłowe warunki, w jakich wzrasta dziecko.

Czynnikami wewnętrznymi mogą być: wady i choroby genetyczne, uszkodzenia układu nerwowego powstałe w życiu płodowym, w czasie porodu lub już po narodzinach. Wiele zależy od tego, co uległo uszkodzeniu, w jakim stopniu i na jakim etapie życia. Czynniki zewnętrzne, które mogą zakłócać rozwój motoryki, np. to brak bodźców i choroby.

Co zaburza rozwój motoryki:

  • nieprawidłowe napięcie mięśniowe
  • uszkodzenia mózgu
  • niedojrzałość niektórych części mózgu, np. układu piramidowego
  • zaburzenia lateralizacji (kształtowania się jednej ze stron ciała jako dominującej)
  • zapalenie opon mózgowych u dzieci
  • uszkodzenia głowy
  • brak bodźców stymulujących dziecko
  • choroby i urazy ograniczające możliwość swobodnego poruszania się

Jak ćwiczyć motorykę dziecka

Przed wszystkim, jeśli dziecko jest zdrowe (nie ma uszkodzeń układu nerwowego), należy mu stworzyć odpowiednie warunki do rozwoju – bezpieczne miejsce do podejmowania aktywności ruchowej oraz bodźce stymulujące dziecko do jej podejmowania (np. mata edukacyjna dla niemowląt).

Ćwiczenia stymulujące motorykę dużą

Są to przede wszystkim najróżniejsze gry i zabawy ruchowe dla dzieci. Ich celem jest to, aby dziecko poznało swoje ciało – umiało je odczuwać i określać położenie jego części w przestrzeni. Do tego celu można wykorzystywać zabawy przed lustrem, np. dotykanie różnych części ciała, poruszanie nimi i obserwowanie, gdzie się znajdują.

Dobrym pomysłem są też zabawy muzyczno-ruchowe, zabawy w przemieszczanie różnych przedmiotów, rzucanie nimi do celu, łapanie ich, turlanie się po podłodze, pokonywanie torów przeszkód, naśladowanie sposobu poruszania się różnych zwierząt, zabawa w chowanego.

Ćwiczenia stymulujące motorykę małą

Tutaj także jest mnóstwo różnych możliwości – od bazgrania po kartkach po rysowanie szlaczków. Małą motorykę wspierają następujące ćwiczenia:

Celem takich ćwiczeń na małą motorykę jest poprawa kontroli nad napięciem mięśni w obrębie rąk i dłoni. Polega to na używaniu odpowiedniej siły, rozluźnianiu mięśni i napinaniu ich, kontrolowaniu mięśni od barku aż po końce palców oraz na nauce wykonywania płynnych i precyzyjnych ruchów cała ręką jak i palcami dłoni.

Sprawdź także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama