Zapłodnienie to wcale nie początek ciąży. Co musi się stać, żeby powstało życie?

Zapłodnienie u ludzi to efekt współżycia płciowego lub procedury in vitro. Sam biologiczny proces zapłodnienia w obu przypadkach polega na tym samym – jest to połączenie się materiału genetycznego plemnika i komórki jajowej. Jedyna różnica to miejsce, w którym do tego dochodzi – albo w jajowodzie lub macicy kobiety, albo w probówce laboratoryjnej. Wyjaśniamy, na czym dokładnie polega zapłodnienie.

Spis treści:

Co to jest zapłodnienie?
Zapłodnienie – objawy
Jak dochodzi do zapłodnienia?
Kiedy dochodzi do zapłodnienia?
Gdzie dochodzi do zapłodnienia?
Ile trwa zapłodnienie?
Co się dzieje po zapłodnieniu?
Kiedy po zapłodnieniu zrobić test ciążowy?
Dlaczego nie zawsze dochodzi do zapłodnienia?
Zapłodnienie in vitro

Co to jest zapłodnienie?

Zapłodnienie to skomplikowany proces polegający na połączeniu jajeczka z plemnikiem, czyli komórek rozrodczych zwanych inaczej gametami. W trakcie zapłodnienia dochodzi do scalenia jąder komórkowych i cytoplazmy zawartej w komórkach rozrodczych. Jednocześnie dochodzi do połączenia się 23 chromosomów z gamety żeńskiej z taka samą liczbą chromosomów z gamety męskiej – tak wygląda przekazanie genów. W ten sposób z dwóch gamet powstaje jedna komórka – zygota, która poprzez dalszy podział komórek przekształci się w zarodek, a następnie w płód.

Zgodnie ze współczesnymi standardami nauki uważa się, że zapłodnienie to proces ciągły i może trwać nawet do 24 godzin, dlatego też niemożliwe jest wskazanie dokładnego momentu połączenia się gamet.

Zapłodnienie – objawy

Objawy zapłodnienia zwykle nie są odczuwane i zauważane przez kobietę. Podczas zagnieżdżania się zapłodnionego jajeczka w błonie śluzowej macicy (czyli implantacji zarodka) może pojawić się krwawienie implantacyjne. Występuje ono między 7. a 12. dniem zapłodnienia i bywa mylone z krwawieniem miesięcznym.

Plamieniu implantacyjnemu mogą towarzyszyć inne objawy zapłodnienia:

skurcze – słabsze niż w trakcie miesiączki,
ból w dole brzucha – może świadczyć o zagnieżdżeniu się zarodka, ale także o komplikacjach, takich jak ciąża pozamaciczna czy innych dolegliwościach, jak np. zapalenie pęcherza moczowego.

Czasem kobiety odczuwają lub obserwują również:

poranne mdłości,
nadwrażliwość na zapachy,
obrzęk i tkliwość piersi,
przyciemnienie sutków,
specyficzny śluz po zapłodnieniu.

Jak dochodzi do zapłodnienia?

Do zapłodnienia dochodzi wskutek połączenia się komórki jajowej (gamety żeńskiej) z plemnikiem (gametą męską). Powstaje wtedy tzw. zygota, która daje początek nowemu organizmowi. Aby zapłodnienie było możliwe, zazwyczaj musi dojść do współżycia i wytrysku męskiego nasienia do pochwy. Ale możliwe jest również zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro), które odbywa się poza organizmem kobiety.

Zapłodnienie poprzedzone jest wędrówką milionów plemników w górę narządów rodnych kobiety – z pochwy do macicy, a z macicy do jajowodów, gdzie najczęściej dochodzi do zapłodnienia. Wokół dojrzałej komórki jajowej gromadzą się teoretycznie najsilniejsze i najsprawniejsze plemniki, które zaczynają „dobijać się” do komórki jajowej. Do jej wnętrza wpuszczony zostaje tylko jeden. Od tego momentu komórka jajowa jest już niedostępna dla pozostałych plemników. Wnikanie plemnika do komórki jajowej, czyli zapłodnienie, nie jest bolesne.

Na poniższym filmie widać, jak wygląda zapłodnienie.

W ciągu doby materiały genetyczne obu gamet (męskiej i żeńskiej) łączą się, tworząc zygotę. Na tym właśnie polega sam akt zapłodnienia. O początku ciąży możemy mówić, gdy zarodek dostanie się do macicy i zagnieździ w jej błonie śluzowej. Trwa to mniej więcej 72 godziny od połączenia gamet.

Kiedy dochodzi do zapłodnienia?

Do zapłodnienia dochodzi pomiędzy 10. a 18. dniem cyklu miesiączkowego (czas przyjęty dla 28-dniowego cyklu menstruacyjnego). To tzw. faza płodna, w której ma miejsce owulacja (jajeczkowanie). Podczas owulacji, nazywanej szczytem płodności, następuje uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graffa. Dostaje się ona do jajowodu i tam przez około dobę jest gotowa do zapłodnienia. Pęcherzyk Graffa, czyli wypełniony płynem woreczek, w którym komórka dojrzewała, przekształca się w ciałko żółte i produkuje progesteron – hormon odgrywający ważną rolę w przygotowaniu organizmu do ciąży oraz – jeżeli nastąpi zapłodnienie – we wczesnym rozwoju zarodka.

Do zapłodnienia może dojść tylko wtedy, gdy aktywne plemniki spotkają dojrzałą komórkę jajową. Ponieważ środowisko dróg rodnych nie jest przyjazne dla plemników, giną one najczęściej po 2-3 dniach pobytu w ciele kobiety. Czasami wyjątkowo odporne plemniki potrafią przeżyć do 5 dni. Z kolei jajeczko pozostaje zdolne do zapłodnienia przez ok. 24 godziny od owulacji. Zapłodnieniem może zakończyć się stosunek, do którego doszło w ciągu 3 dni przed owulacją, w jej dniu oraz 2 dni po niej.

Jeśli po uwolnieniu komórki jajowej w drogach rodnych kobiety obecne są plemniki, jest wysokie prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Ponieważ owulacja ma miejsce około 14. dnia cyklu, brak miesiączki po 2 kolejnych tygodniach sygnalizuje, że mogło dojść do zapłodnienia.

Czytaj też: Kiedy dochodzi do zapłodnienia po stosunku i inseminacji

Gdzie dochodzi do zapłodnienia?

Gdzie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej? Proces ten zazwyczaj odbywa się w drogach rodnych kobiety. Plemniki przedostają się do macicy, a później do jajowodów. Do zapłodnienia komórki jajowej dochodzi w bańce jajowodu. W przypadku zapłodnienia in vitro dzieje się to w naczyniu laboratoryjnym.

Ile trwa zapłodnienie?

Wiele osób zastanawia się, ile trwa zapłodnienie. Czy jest to chwila, a może długotrwały proces? Samo zapłodnienie, czyli wniknięcie plemnika do jajeczka może trwać od 12 do 24 godzin. Natomiast od tej chwili do momentu zagnieżdżenia się zarodka mija zwykle 7-12 dni. Tyle czasu wędruje zarodek do macicy i zakotwicza się w jej błonie śluzowej, zapoczątkowując tym samym ciążę.

Nie każde zapłodnienie kończy się zagnieżdżeniem zarodka. Część zarodków obumiera i nie dochodzi do ciąży. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy zarodek obarczony jest poważnymi wadami i nie rozwija się prawidłowo. W ten sposób natura eliminuje wadliwe zarodki. Nie zawsze jednak ten system działa, co powoduje, że powstają tzw. wady letalne płodów i noworodków.

Co się dzieje po zapłodnieniu?

Bezpośrednio po zapłodnieniu:

dochodzi do szybkich podziałów komórkowych i powstania blastocysty – kuli składającej się z ok. 100 komórek i otoczonej trofoblastem, ma to miejsce 4-5 dni po zapłodnieniu;
w 7. dniu pojawiają się wypustki (tzw. kosmówka) wnikające w błonę wyściełającą jamę macicy i umożliwiające zagnieżdżenie zarodka.

Jeżeli powiedzie się proces zagnieżdżenia zarodka, a nie jest on łatwy – 40 proc. zapłodnień kończy się niepowodzeniem na tym właśnie etapie – kobieta dowie się wkrótce, że zaszła w ciążę – pojawią się pierwsze objawy ciąży.

Kiedy po zapłodnieniu zrobić test ciążowy?

Aby sprawdzić, czy doszło do zapłodnienia, można wykonać test ciążowy z moczu (99 proc. wiarygodności) nie wcześniej niż 2 dni po terminie spodziewanej miesiączki. Wykonany tuż po zbliżeniu lub kilka dni po nim, może nie być wiarygodny. Bardziej dokładne i przez to miarodajne są testy laboratoryjne. Ciążę wykrywa się przez oznaczenie stężenia w pobranej krwi hormonu ciążowego – gonadotropiny kosmówkowej (hCG). Najlepiej wykonać je 10 dni po dacie spodziewanej miesiączki.

Dlaczego nie zawsze dochodzi do zapłodnienia?

Aby plemnik mógł wniknąć do komórki jajowej, musi nie tylko pokonać inne plemniki, ale również wiele innych przeszkód:

przeżyć w niekorzystnym dla plemników kwaśnym środowisku pochwy,
przedostać się przez barierę śluzu, blokującego ujście szyjki do pochwy – tylko przez ok. 2 dni płodne śluz staje się wystarczająco rzadki, aby plemniki przez niego przeniknęły,
pokonać dużą odległość – jedynie około 100 najsilniejszych plemników jest w stanie odbyć mniej więcej 15-centymetrową podróż od tylnego sklepienia pochwy, poprzez szyjkę macicy aż do jajowodu; trwa ona kilka godzin.

Aby doszło do zapłodnienia, organizm mężczyzny musi wytwarzać odpowiednio dużo prawidłowo zbudowanych plemników. W 1 ml ejakulatu (spermy) może być ich aż 100 milionów (zazwyczaj jest ich „tylko” 60-80 milionów). Kiedy mężczyzna osiąga orgazm, ok. 250 milionów plemników zostaje wyrzuconych do pochwy kobiety z prędkością ok. 5 m/s, czyli 18 km/h. Rozpoczyna się wówczas wyścig, którego zwycięzcą zostanie jeden plemnik.

Niebagatelną rolę w procesie zapłodnienia odgrywa jakość plemników. Tylko jeden plemnik jest w stanie przeniknąć przez błonę komórki jajowej. Na szczycie jego główki znajduje się torebka z enzymami, zwana akrosomem. Pęka ona po kontakcie z powierzchnią komórki jajowej, uwalniając substancje rozpuszczające ochronną powłokę. W komórce jajowej powstaje otwór na tyle duży, aby wniknął do niego zwycięski plemnik pomagający sobie gwałtownymi ruchami. To on zapładnia komórkę jajową.

Zapłodnienie in vitro

Zapłodnienie in vitro to technika zapłodnienia wspomagana medycznie. Decydują się na nią pary, które z różnych przyczyn nie mogą począć dziecka w sposób naturalny. In vitro jest zabiegiem polegającym na połączeniu komórki jajowej i plemnika poza organizmem kobiety. Zarodki dojrzewają kilka dni, a następnie umieszcza się je w macicy, gdzie dochodzi do ich zagnieżdżenia. W Polsce z zapłodnienia in vitro mogą korzystać pary heteroseksualne, które są w związku małżeńskim lub nieformalnym.

Zobacz też:

Konsultacja merytoryczna

dr Marzenna Padzik-Moczydłowska

Ginekolog-położnik