„Nie” z przymiotnikami: kiedy piszemy razem, a kiedy osobno?

Zanim przejdziemy do tego, jak prawidłowo pisać „nie” z przymiotnikami, warto przypomnieć sobie, co to jest przymiotnik. Wiedząc, czym charakteryzuje się ta odmienna część mowy, opanowanie zasad pisowni przymiotników z przeczeniem „nie” powinno pójść jak z płatka.

Spis treści:

Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem?
Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie?
Trzy kolejne zasady pisowni rozłącznej „nie" z przymiotnikami

Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem?

Aby wiedzieć, kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy razem, a kiedy osobno – wystarczy ustalić, w jakim stopniu występuje dany przymiotnik.

Zasady łącznej pisowni „nie” z przymiotnikiem dotyczą przymiotników w stopniu równym. Co to znaczy? Wszystko wyjaśni się, gdy przypomnimy sobie wiadomości dotyczące stopniowania przymiotników, które mogą występować w trzech stopniach: równym, wyższym i najwyższym. Na przykład przymiotnik ładny występuje w stopniu równym, podczas gdy ładniejszy to już stopień wyższy, a najładniejszy – stopień najwyższy. Inne przykłady to:

Dobry (stopień równy) – lepszy (stopień wyższy) – najlepszy (stopień najwyższy)
Jasny (stopień równy) – jaśniejszy (stopień wyższy) – najjaśniejszy (stopień najwyższy)
Wczesny (stopień równy) – wcześniejszy (stopień wyższy) – najwcześniejszy (stopień najwyższy)
Mały (stopień równy) – mniejszy (stopień wyższy) – najmniejszy (stopień najwyższy)
Ciekawy (stopień równy) – ciekawszy (stopień wyższy) – najciekawszy (stopień najwyższy)

Teraz z pewnością łatwiej będzie zrozumieć, dlaczego poniższe przymiotniki pisze się łącznie z przeczeniem „nie”:

Nieładny (bo: ładny to stopień równy przymiotnika, wyższy – ładniejszy, najwyższy: najładniejszy)
Niesmaczny (bo: smaczny to stopień równy przymiotnika, wyższy – smaczniejszy, najwyższy – najsmaczniejszy)
Niegrzeczny (bo: grzeczny to stopień równy przymiotnika, wyższy to – grzeczniejszy, a najwyższy – najgrzeczniejszy

Inne przykłady przymiotników, które piszemy łącznie z „nie” to: niebezpieczny, niedobry, niejasny, nieprzytomny, itp.

Kiedy „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie?

„Nie” z przymiotnikiem piszemy oddzielnie, gdy przymiotnik ten jest w stopniu wyższym lub najwyższym.

To był nie najlepszy wynik Tomka w biegach na orientację.
Magda okazała się nie najsprawniejszą kucharką.
Ta czerwona sukienka jest nie piękniejsza od tej białej.
A nie rozsądniejszym rozwiązaniem byłoby wynająć przewodnika?
Syn cioci był dziś wcale nie grzeczniejszy niż ostatnio.

Trzy kolejne zasady pisowni rozłącznej „nie” z przymiotnikami

To nie koniec zasad normujących oddzielną pisownię przeczenia „nie” i przymiotnika. Kiedy jeszcze „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie?

Po pierwsze – „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie wtedy, gdy w wypowiedzi wprowadzamy przeciwstawienie, oto przykłady:

Wyprawa w góry wymaga nie silnego, ale bardzo silnego charakteru.
Obraz tego artysty jest nie ładny, a piękny!
Szarlotka mamy jest nie dobra, a przepyszna…

Jak widać – w wypowiedziach, w których mamy do czynienia z przeciwstawieniem, zasada pisowni łącznej „nie” z przymiotnikiem w stopniu równym, w ogóle nie obowiązuje.

Po drugie – „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie wtedy, gdy przeczenie „nie” występuje pomiędzy identycznymi formami przymiotników (ze względu na przeciwstawny charakter drugiej części zdania) jak np.:

Obiad smaczny czy nie smaczny, ale zjeść trzeba.
A jakie to ma znaczenie: ładny czy nie ładny charakter pisma?
Nie mam pojęcia, czy te perfumy były kwiatowe czy nie kwiatowe, nie znam się.

Po trzecie – „nie” z przymiotnikami piszemy oddzielnie, gdy w wypowiedzi występuje spójnik „ani”, np.:

Ta zupa jest nie gorąca, ani nie zimna.
Kupmy prezent, która będzie ani nie drogi, ani nie tani.
Hotel był ani nie luksusowy, ani nie obskurny.

Teraz już wiesz, kiedy „nie” z przymiotnikami należy pisać razem, a kiedy osobno. Zawsze, gdy pojawiają się wątpliwości dotyczące pisowni „nie” z przymiotnikami, warto najpierw przypomnieć sobie zasady związane ze stopniowaniem przymiotników. W drugiej kolejności – dobrze upewnić się, czy w wypowiedzi nie mamy do czynienia z „haczykiem” w związku z występowaniem: przeciwstawienia, identycznych form przymiotników lub spójnika „ani”.

Zobacz także: