Aktualny schemat żywienia niemowląt 2023 oparty jest na jednej bardzo ważnej zasadzie – to dziecko decyduje, ile je, a rodzic – co, kiedy i w jakiej formie dziecko je. Co ta zasada oznacza? Osoby odpowiedzialne za żywienie niemowląt muszą wiedzieć, co i kiedy wprowadzać do diety dziecka. Muszą również być świadome, czego niemowlęta jeść nie powinny. Dziecko decyduje, ile posiłku ma ochotę zjeść. Nie można go zmuszać do jedzenia. Reguły zdrowego rozszerzania diety niemowlęcia pomógł nam wyjaśnić dr n. med. Bartłomiej M. Zalewski z Kliniki Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, współautor nowych zaleceń żywieniowych.
Aktualny schemat żywienia niemowląt 2023:
Schemat żywienia niemowląt stanowi podpowiedź dla rodziców, jak żywić dziecko w pierwszym roku życia. Został przygotowany przez ekspertów reprezentujących różne dziedziny pediatrii. Stanowi zbiór zaleceń z wiodących instytucji i towarzystw naukowych (m.in. Światowej Organizacji Zdrowia czy Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, ESPGHAN) przystosowanych do polskich warunków. Zasady żywienia niemowląt wskazują, co, jak i kiedy podawać niemowlętom, aby się zdrowo rozwijały.
Aktualnie obowiązujący schemat żywienia niemowląt powstał w styczniu 2021 r., przy czym wiele zaleceń dotyczących karmienia niemowląt (2014 r.), w tym karmienia piersią (2016 r.) jest nadal aktualnych. W najnowszym schemacie żywienia niemowląt podkreślana jest rola karmienia piersią, omówione są kolejność, jak i optymalny wiek wprowadzania poszczególnych produktów uzupełniających. Wprowadzono jednak kilka istotnych zmian: m.in. we wprowadzaniu do diety glutenu, ryżu, jajek kurzych i napojów roślinnych. Dieta dziecka zarówno karmionego piersią, jak i mlekiem modyfikowanym może być rozszerzana podobnie – nie wcześniej niż od 17. tygodnia, ale nie później niż w 26. tygodniu życia.
Produkty zawierające gluten można wprowadzać do diety dziecka w tym samym czasie co inne pokarmy uzupełniające. Zgodnie z zaleceniami ESPGHAN gluten można wprowadzać od ukończenia 4. miesiąca do ukończenia 12. miesiąca życia. Na podstawie dostępnych danych w pierwszych miesiącach wprowadzania wskazane jest unikanie podawania dużych (arbitralnie ustalono pół kromki chleba) ilości glutenu. Z powodu braku wystarczających danych nie określono zasad wprowadzania glutenu w przypadku, gdy przynajmniej jeden krewny pierwszego stopnia ma rozpoznaną celiakię.
Według nowych zaleceń, w celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo, w ramach podawanych pokarmów uzupełniających należy podawać dobrze ugotowane jajo kurze dla niemowlaka (trzeba je gotować nawet 10-15 minut). Należy wprowadzać jedno małe jajko dwa razy w tygodniu (wliczając w to jajko ugotowane na twardo, dobrze ugotowany makaron jajeczny, pieczone produkty z jajem). Podczas wprowadzania jajka do diety niemowlęcia mama powinna kontynuować karmienie piersią.
W grupach ryzyka wystąpienia alergii (np. u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo) orzeszki ziemne można podawać dziecku między 4. a 11. miesiącem życia po wcześniejszej konsultacji ze specjalistą. Eksperci zalecają, by w populacjach obarczonych dużym ryzykiem alergii na orzeszki ziemne (np. w Wielkiej Brytanii) produkty te wprowadzać do diety wszystkich niemowląt 1-3 razy w tygodniu po 1-2 łyżeczki (np. w postaci masła orzechowego lub mąki z orzeszków arachidowych). Brakuje danych naukowych, aby odnieść się do podawania orzeszków ziemnych w populacjach, w których ryzyko alergii na nie jest małe.
Od kilku lat monitoruje się ilość arsenu nieorganicznego w ryżu i produktach zawierających ryż ze względu na większe ryzyko ich zanieczyszczenia niż w przypadku innych zbóż. Jest to istotne ze względu na jego potencjalne działanie rakotwórcze. Aby zmniejszyć poziom narażenia na ten związek, zamiast ryżu dla dziecka najlepiej wybierać inne rodzaje zbóż, jak jęczmień, kukurydzę czy pszenicę. Dobra wiadomość: żywność przeznaczona dla niemowląt ma ściśle określone normy dotyczące dopuszczalnego poziomu arsenu nieorganicznego.
Zgodnie z nowym schematem żywienia głównym napojem w żywieniu niemowląt po 6. miesiącu życia jest woda. Nie zaleca się podawania soków owocowych dzieciom do ukończenia 1. roku życia, a w późniejszym wieku ich ilość powinna być ograniczona.
Napoje roślinne (np. na bazie orzechów, ryżu, soi czy zbóż) nie pokrywają zapotrzebowania niemowlęcia na składniki odżywcze, dlatego nie mogą zastępować mleka matki, preparatów mleka modyfikowanego czy preparatów mlekozastępczych w 1. roku życia dziecka. Eksperci zwracają uwagę, że do napojów roślinnych dodawane są substancje słodzące, które nie są zalecane w tej grupie wiekowej.
Inne napoje, których unikamy w żywieniu dzieci:
Dzieciom do ukończenia 4. roku życia nie powinno się podawać oleju czy herbaty z kopru włoskiego w związku z brakiem przekonujących danych na temat ich bezpieczeństwa.
W kwestii sposobu wprowadzania podawania pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia eksperci zostawiają wybór rodzicom. Możliwe są m.in. następujące metody wprowadzania pokarmów uzupełniających:
Nie ma przekonujących argumentów przemawiających ani za, ani przeciw metodzie BLW i jej zmodyfikowanej wersji BLISS (baby-led-introduction-to-solids) w porównaniu do karmienia łyżeczką. Nie udowodniono, że metoda BLW zmniejsza ryzyko otyłości u dziecka w przyszłości, ale też nie stwierdzono, że karmienie łyżeczką jest bezpieczniejsze niż metoda BLW. Możliwe jest wprowadzanie pokarmów w sposób mieszany, tj. poprzez stosowanie łyżeczki i metody BLW.
Zgodnie z nowym schematem żywienia dieta wegańska i wegetariańska są dopuszczalne u niemowląt, ale tylko gdy:
Właściwe zbilansowanie diety wegańskiej u niemowlęcia może być bardzo trudne, wymaga dodatkowych pobrań krwi u dziecka, a ryzyko nieprzestrzegania zaleceń i potencjalnych konsekwencji zdrowotnych jest stosunkowo duże.
Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. W tym czasie niemowlęta otrzymują wyłącznie mleko matki (witaminę D i ewentualnie leki). Część dzieci, np. z grup ryzyka niedoboru żelaza, może odnieść korzyść z wcześniejszego rozpoczęcia wprowadzania pokarmów uzupełniających – jeszcze przed ukończeniem 6. miesiąca życia (nie wcześniej jednak niż w 17. tygodniu życia). Pokarmy uzupełniające mają urozmaicić dietę niemowlęcia, dostarczyć dodatkową energię czy mikro/makro elementy. Ich wprowadzenie nie powinno wiązać się z przerywaniem karmienia piersią, które powinno być kontynuowane tak długo, jak pragną tego matka i dziecko.
Jeśli niemowlę nie jest karmione piersią, powinno otrzymywać mleko modyfikowane lub inne preparaty mlekozastępcze zalecone przez lekarza. Nie należy podawać napojów roślinnych zamiast mleka kobiecego. Wprowadzanie pokarmów uzupełniających przebiega podobnie jak u dzieci karmionych piersią – gdy dziecko wykazuje odpowiednie umiejętności rozwojowe, nie wcześniej niż po skończeniu 4 miesięcy (od 17. tygodnia życia) i nie później niż na początku 7. miesiąca życia (do 26. tygodnia życia). Warto omówić decyzję dotyczącą momentu rozszerzania diety z pediatrą i obserwować reakcje dziecka.
Gdy rozszerzasz dietę niemowlęcia, to produkty uzupełniające podawaj łyżeczką lub/i zastosuj metodę BLW (sposób karmienia sterowany przez dziecko). Nowe produkty podawaj stopniowo, zaczynając od małych ilości i obserwując reakcję dziecka, wprowadzając kolejne pokarmy co 1-2 dni.
Co podać dziecku jako pierwszy pokarm uzupełniający: brokuł, mięso, kaszkę, jabłko, ryby? Każde rozwiązanie jest dobre. Najlepiej zacząć od warzyw (zwłaszcza zielonych jak brokuł), a nie od słodkiego jabłka. Dziecko preferuje słodki smak – jeśli jako pierwsze dostanie owoce, to być może trudniej mu będzie zaakceptować smak warzyw (zwłaszcza zielonych). Jeśli dziecko początkowo niechętnie zjada warzywa, spróbuj innych i nie poprzestawaj na kilku próbach.
W praktyce można zacząć tak:
Obecnie nie ma potwierdzenia w danych naukowych, aby opóźnianie wprowadzania produktów potencjalnie alergizujących (w tym ryb) było uzasadnione w celu zmniejszenia ryzyka alergii na pokarm. Zalecane jest podawanie tłustych ryb morskich: śledzia, łososia, szprota, flądry czy dorsza. To ważne, gdyż w takich rybach są kwasy tłuszczowe z grupy omega-3, cenne m.in. dla prawidłowego rozwoju widzenia i pracy mózgu. Jeśli dziecko będzie dobrze tolerować ryby, podawaj je w małych porcjach, 1-2 razy w tygodniu.
Nie podawaj niemowlęciu ryb drapieżnych (mogą zawierać szkodliwe zanieczyszczenia), w tym:
Jeśli nie zaleci tego lekarz, nie opóźniaj wprowadzania do diety dziecka produktów, które mogą je potencjalnie uczulać. Niewielkie ilości produktów mlecznych (przeznaczonych dla niemowląt lub naturalnych, np. w formie jogurtu, twarożku) możesz zacząć podawać już w 7. miesiącu życia (jednak nie powinny one występować jako samodzielny posiłek). Podawaj produkty naturalne, niesłodzone.
W razie wystąpienia objawów alergii pokarmowej trzeba dany produkt wycofać i skontaktować się lekarzem pediatrą lub alergologiem.
Do 6. miesiąca życia w większości sytuacji wystarczy karmienie piersią. Wraz z wprowadzaniem pokarmów uzupełniających wprowadzamy do picia wodę (bezsmakową, bez dosładzania). Dla niemowląt powinna to być naturalna woda mineralna – niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa lub woda źródlana. Nie należy podawać herbatek, soków ani innych napojów w 1. roku życia dziecka.
Przyzwyczajaj dziecko od początku do naturalnego smaku potraw. Nie dosładzaj posiłków niemowlęcia. Nadmiar cukru zwiększa ryzyko próchnicy, a picie napojów z dodatkiem cukru w niemowlęctwie zwiększa ryzyko ich późniejszego samodzielnego spożywania.
W diecie niemowlęcia unikamy dodawania soli kuchennej i podawania bardzo słonych pokarmów. Może to być istotne w profilaktyce nadciśnienia tętniczego w wieku późniejszym.
Ze względu na zawartość żelaza, cynku i innych ważnych składników zaleca się podawanie mięsa od początku rozszerzania diety. Należy zwrócić uwagę m.in. na pochodzenie mięsa. Polecane gatunki mięsa to: drób (indyk, gęś, kaczka, kurczak), ale także wołowina, jagnięcina czy królik. Można zacząć od dodania niewielkiej ilości ugotowanego mięsa do innego pokarmu, np. zupki, lub podać też jako oddzielny pokarm na talerzu dziecka.
Niemowlętom i małym dzieciom nie zaleca się podrobów i przetworów mięsnych (kiełbasy, konserw czy parówek). Zamiast parówek ugotuj lub upiecz kawałek mięsa albo przygotuj np. domowy pasztet.
Niemodyfikowanego mleka krowiego (koziego czy owczego) nie należy podawać jako głównego napoju dziecku w 1. roku życia. W małych ilościach można go jednak dodawać do przygotowywania posiłków, np. naleśników. Po 1. roku życia dziecko może otrzymywać nie więcej niż 500 ml mleka krowiego dziennie. Warto pamiętać, że mleko krowie jest ubogie w żelazo, ma duży potencjał alergiczny i może wiązać się z występowaniem mikrokrwawień z przewodu pokarmowego.
Źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci
Zobacz też:
Jadłospis 7-miesięcznego dziecka to poważna sprawa. Jeśli do tej pory niemowlę ssało wyłącznie pierś lub piło tylko mleko modyfikowane, przechodzi teraz bardzo ważny moment: zaczyna próbować nowych dań. Nadal jeszcze powinno pić mleko mamy, ale jego dieta musi być już urozmaicana. Nie znaczy to oczywiście, że 7-miesięczne dziecko może jeść wszystko. Przygotowałyśmy dla niego przykładowe menu. Jadłospis 7-miesięcznego dziecka karmionego piersią Jeśli karmisz piersią i dopiero rozpoczynasz rozszerzanie diety dziecka, jako pierwszą zaproponuj dziecku zupę jarzynową, początkowo jedno- lub dwuskładnikową, np. z ziemniaka i marchwi. Dodaj do niej łyżeczkę oleju rzepakowego, oliwy z oliwek lub masła (jeśli dziecko nie jest alergikiem) i pół łyżeczki kleiku ryżowego. W kolejnych dniach dodawaj do zupki następne warzywa, np. dynię, pietruszkę, selera, pora, fasolkę szparagową, brokuła, kalafiora. Kolejnym nowym daniem może być kaszka kukurydziana z dodatkiem owoców, najlepiej jabłek. Możesz skorzystać z gotowego przetworu ze słoiczka lub sama dodać utarte jabłko. Najlepiej je wcześniej ugotować (będzie lżej strawne i łatwiej przyswajalne). Nowe dania podawaj niemowlęciu początkowo w niewielkich ilościach: 2-3 łyżeczki. Najpierw możesz na chwilę przystawić dziecko do piersi, a ponownie zrobić to zakończonym posiłku. Uważnie obserwuj zachowanie dziecka. Jeśli nie dzieje się nic niepokojącego (niemowlę nie ma bólów brzuszka, wysypki, biegunki), następnego dnia możesz mu podać więcej nowego dania. Gdy zauważysz niepokojące objawy, które mogłyby wskazywać na alergię lub nietolerancję, wycofaj podejrzany produkt. Przepisy : jarzynowy przysmak z kaszką ryżową budyń z jabłkiem kaszka z bananem pieczone jabłuszko Dieta 7-miesięcznego dziecka: czas na mięso i rybę Żywienie 7-miesięcznego dziecka to coraz...
Jadłospis 5-miesięcznego dziecka nie musi się zmieniać: po skończeniu 4 miesięcy dietę dziecka możesz wzbogacać, ale nic się nie stanie, jeśli niemowlę nadal będzie dostawać tylko mleko – twoje lub modyfikowane. Zasady rozszerzania diety są teraz bowiem dość liberalne. Zgodnie z aktualnym schematem żywienia oraz wytycznymi WHO wprowadzanie pokarmów uzupełniających można rozpocząć w 17. tygodniu życia (początek 5. miesiąca) i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek 7. miesiąca). Jeśli karmisz wyłącznie piersią, możesz nadal to robić do 6. miesiąca życia dziecka. Poniżej przykładowy jadłospis 5-miesięcznego dziecka. Jadłospis 5-miesięcznego dziecka karmionego piersią Dziecko karmione piersią w 5. miesiącu życia może pić tylko mleko z piersi. To najlepszy sposób odżywiania niemowlęcia, nie ma konieczności wprowadzania do jego diety nowych potraw: zupek, kaszek, warzyw czy owoców. Ważniejsze dla zdrowia i prawidłowego rozwoju dziecka jest to, by dostawało pokarm mamy. Dodatkowo podawaj dziecku tylko witaminę D (400 IU na dobę w pierwszych 6 miesiącach życia i 400-600 IU na dobę do 12. miesiąca). Lekarz może jednak zalecić (np. z powodów zdrowotnych), by maluch dostał już teraz jakieś dodatkowe produkty do jedzenia. Jadłospis 5-miesięcznego dziecka karmionego butelką Jeśli karmisz dziecko butelką, po skończeniu 4 miesięcy możesz zacząć rozszerzać mu dietę. Po kolei wprowadzaj do jego jadłospisu nowe produkty. Uwaga! Wszelkie witaminy podawaj tylko wtedy, gdy zaleci je pediatra. Co może jeść 5-miesięczne dziecko: Zacznij od zupki: papki z warzyw. Początkowo z 1 lub 2 warzyw, np. ziemniaka i marchewki. Warzywa obierz, ugotuj w małej ilości wody. Zmiksuj. Możesz zagęścić kleikiem ryżowym i dodać łyżeczkę oleju (rzepakowego) lub oliwy z oliwek albo masła. Podaj dziecku 2-3 łyżeczki nowego dania. Jeśli...
Karmienie mieszane budzi wiele wątpliwości wśród młodych mam. Dopóki nie ma wskazań medycznych, nie trzeba przechodzić na karmienie mieszane i dokarmiać dziecka mlekiem modyfikowanym. Jeśli niemowlę ssie regularnie, w piersi mamy będzie tyle mleka, ile potrzebuje. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy karmienie mieszane jest dobrym rozwiązaniem: np. gdy mimo wszystko mleka jest za mało lub gdy wracasz do pracy, a nie chcesz rezygnować z podawania piersi. Skąd zatem wiedzieć, ile mleka modyfikowanego przygotować dla dziecka, i jak go nie przekarmić? I co z dopajaniem niemowlaka podczas karmienia mieszanego? Spis treści: Czy karmienie mieszane szkodzi, bo picie przez smoczek jest łatwiejsze? Czy karmienie mieszane można stosować już u noworodka? Karmienie mieszane – jakie mleko modyfikowane wybrać? Jak podawać mleko butelką przy karmieniu mieszanym? Karmienie mieszane: czy można podawać mleko inaczej niż butelką? Karmienie mieszane: co ile godzin podawać mleko? Karmienie mieszane a dopajanie Czy da się utrzymać laktację, dokarmiając dziecko mlekiem modyfikowanym? Czy z karmienia mieszanego można przejść na karmienie wyłącznie naturalne? Czy karmienie mieszane szkodzi, bo picie przez smoczek jest łatwiejsze? Karmienie mieszane może zaburzyć naukę ssania piersi, a więc utrudnić karmienie naturalne. Aby sprawić, że mleko wypłynie z piersi, dziecko musi popracować 30–60 sekund. Nic dziwnego, że niemowlę, które nie nauczyło się jeszcze skutecznego ssania piersi, a dostaje od razu mleko modyfikowane, może ją odrzucić. Na szczęście to nie reguła. Bywa, że dziecko dokarmiane w szpitalu butelką, w domu ssie już tylko pierś. Jeśli planujesz karmienie piersią , nie wprowadzaj butelki wcześniej niż po 6 tygodniach od porodu, by mechanizm prawidłowego ssania się utrwalił....
