Reklama

Z częściami mowy mamy do czynienia w wielu sytuacjach, kiedy mówimy, gdy piszemy (np. wypracowanie, post na Instagramie czy SMS-a), gdy słuchamy (np. tego, co mówią lub śpiewają inni ludzie) lub kiedy czytamy (np. książki, wiadomości, a nawet napisy na murach). Sprawdź, jakie wyróżniamy części mowy i co warto wiedzieć o każdej z nich. Przy okazji przekonasz się, że nie są ci tak zupełnie obce.

Reklama

Spis treści:

Części mowy: co to w ogóle jest?

Części mowy to nic innego jak wyrazy, których używamy na co dzień. W języku polskim mamy 10 części mowy, to:

  1. rzeczownik
  2. czasownik
  3. przymiotnik
  4. liczebnik
  5. zaimek
  6. przysłówek
  7. przyimek
  8. spójnik
  9. wykrzyknik
  10. partykuła.

Części mowy dzieli się na odmienne i odmienne. To jest najważniejszy podział dotyczący części mowy. Na wszystkich 10 części mowy: 5 jest odmiennych, 5 nieodmiennych.

Odmienne części mowy to:

  1. rzeczownik
  2. czasownik
  3. przymiotnik
  4. liczebnik
  5. zaimek.

Nieodmienne części mowy:

  1. przysłówek
  2. przyimek
  3. spójnik
  4. wykrzyknik
  5. partykuła.

Więcej o odmiennych i nieodmiennych częściach mowy piszemy w dalszej części tekstu.

Części mowy: charakterystyka (pytania plus przykłady)

Oto wszystkie części mowy, które występują w języku polskim:

Rzeczownik

  • odpowiada na pytania: kto? co?
  • oznacza: osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, cechy, czynności lub pojęcia
  • przykłady rzeczowników: dom, mama, Gdańsk, uspokojenie, szczerość, solidarność
  • rodzaje rzeczowników: pospolite (kot, szkoła, talerz), własne (Maria, Bambi, Wawel), żywotne (źrebię), nieżywotne (zabawka)
  • funkcje rzeczownika w zdaniu: jako podmiot (np. Mama poszła z nami.), przydawka (np. Kot Agnieszki jest przesympatyczny.), orzecznik (Karol to rozrabiaka), okolicznik (Bociany wrócą wiosną) lub dopełnienie (np. Nauczyciel robił mu trudności)

Czasownik

  • odpowiada na pytania: co robi? co się z nim/nią dzieje?
  • oznacza: czynności albo stany
  • przykłady czasowników: piszę, tęsknisz, czyta, jest, chodzimy, spacerują, wyzdrowieli
  • rodzaje czasowników: dokonane (napisałam), niedokonane (piszę)
  • funkcje czasownika w zdaniu: jako orzeczenie (np. Maciek lubi wędrować.,) podmiotu (np. Śpiewający popełnił gafę.), dopełnienie (Bardzo długo marzyłam o tym spotkaniu) lub okolicznik (Wywracając się, przedszkolak spotrącił talerz).

Przymiotnik

  • odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?
  • oznacza: cechy, właściwości ludzi, zwierząt, rzeczy i pojęć
  • przykłady przymiotników: mój, czerwona, jasne, ojca,
  • rodzaje przymiotników: męski (np. ładny, srebrny), żeński (np. ładna, srebrna) i nijaki (np. ładne, srebrne)
  • funkcje przymiotnika w zdaniu: podmiot (np. Chory skarżył się na ból gardła), przydawka (np. Fioletowa lawenda pachniała oszałamiająco), dopełnienie (np. Podczas spaceru spotkali kudłatego kundelka) lub orzecznik (np. Wcale nie jestem leniwa)

Zaimek

  • odpowiada na pytania: te same, na które odpowiadają części mowy, jakie zastępują
  • oznacza: inne części mowy, które pozwalają skrócić wypowiedź lub uniknąć powtórzeń,
  • przykłady zaimków: ja, ty, on, co, nic
  • rodzaje zaimków: osobowe (np. ty, my, oni), wskazujące (np. ten, tamta, tamto), pytające (np. co? jaki?), przeczące (np. nikt, żadna), względne (gdy łączą zdania podrzędne z nadrzędnymi, np. kto? co?), zwrotne (np. się)
  • funkcje zaimków w zdaniu: jako podmiot (np. Ona zrywała te kwiaty z myślą o mamie), dopełnienie (np. Mama ugotowała taki obiad, by mu smakował), przydawka (np. Nie wierzę w żadne duchy)

Liczebnik

  • odpowiada na pytania: ile? który z kolei?
  • oznacza: ilość, kolejność
  • przykłady liczebników: jeden, pierwszy, pięcioro
  • rodzaje liczebników: główne (np. jeden, dwa, trzy), porządkowe (np. pierwszy, piąty, setny), ułamkowe (np. półtora, ćwierć, pół), zbiorowe (np. troje, czworo, siedmioro), nieokreślone (np. kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt); inny podział dzieli liczebniki na proste (np. pięć, jedenaście, milion) i złożone (trzydzieści trzy, dwa tysiące jeden, tysiąc dwieście trzeci),
  • funkcje liczebnika w zdaniu: jako przydawka (np. Dzieci najbardziej lubiły się bawić we dwoje), orzecznik (np. Nie zamierzam być tą trzecią!)

Przysłówek

  • odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
  • oznacza: miejsce, czas lub sposób
  • przykłady przysłówków: spokojnie, wewnątrz, wieczorem
  • rodzaje przysłówków: sposobu (brzydko, sprawnie, sprytnie), miejsca (blisko, daleko, wszędzie), czasu (jutro, nigdy, zawsze)
  • funkcje przysłówka w zdaniu: jako okolicznik (np. Ania podczas lekcji zachowywała się dziwnie)

Przyimek

  • nie odpowiada na żadne pytania,
  • oznacza: część mowy, która dopiero wraz z innymi wyrazami może tworzyć pewną sensowną całość (tzw. wyrażenie przyimkowe)
  • przykłady przyimków: pod, z, w,
  • rodzaje przyimków: proste (np. ku, z, o) i złożone (pomimo, obok, zza)
  • funkcje przyimka w zdaniu: jako niesamodzielna część mowy może posiadać określoną funkcję wyłącznie w połączeniu z inną częścią mowy, (np. Dziewczynki poszły na spacer – jako okolicznik)

Spójnik

  • ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania
  • oznacza: połączenie wyrazów w zdaniu lub wypowiedzi
  • przykłady spójników: i, ale, albowiem
  • rodzaje spójników: współrzędne (np. oraz, zatem, dlatego) i podrzędne (gdyż, ponieważ, żeby),
  • funkcje spójnika w zdaniu: spaja elementy wypowiedzi, w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej

Wykrzyknik

  • ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania,
  • oznacza: emocje, zawołanie, wolę osoby mówiącej
  • przykłady wykrzykników: ach! hej! ha!
  • rodzaje wykrzykników: prócz wykrzykników wyważających uczucia (np. auć!) lub wolę (np. hej!) wyróżniamy również wykrzykniki dźwiękonaśladowcze (np. dzyń, biiip, łup) i apelatywne (np. hejże, dobra, ćśśś)
  • funkcje wykrzyknika: podkreślenie siły wypowiedzi, emocji, zaakcentowanie hałasu, w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej

Partykuła

  • ta część mowy również nie odpowiada na żadne pytania,
  • oznacza: wyrażenie lub podkreślenie emocji
  • przykłady partykuł: właśnie, czy, niech
  • rodzaje partykuł: twierdząca (np. tak), rozkazująca (np. niech), wątpiąca (np. bodaj), przypuszczająca (np. by), ograniczająca (np. tylko), przecząca (np. ani), mnożna (np. razy).
  • funkcje partykuł: w zdaniu nie pełni żadnej funkcji składniowej lecz akcentuje emocje towarzyszące wypowiedzi)

Odmienne i nieodmienne części mowy

Jak już wspomnieliśmy wyróżniamy odmienne i nieodmienne części mowy.

Odmienne części mowy:

Wśród odmiennych części mowy są te z nich, które odmieniają się przez przypadki, liczby, strony, osoby, rodzaje. Jak zaraz się przekonasz, poszczególne części mowy wcale nie muszą odmieniać się przez wszystkie te kategorie.

  • Rzeczowniki odmieniają się przez:

- przypadki (np. kolega, kolegi, koledze, kolegę, kolegą, koledze, kolego)
- liczby (np. kolega – koledzy)

  • Czasowniki odmieniają się przez:

- osoby (np. jem, jesz, je, jemy, jecie, jedzą)
- liczby (np. jem – jemy)
- czasy (np. jem – czas teraźniejszy, zjem – czas przyszły, zjadłem – czas przeszły)
- strony (jedząc – strona czynna, jedzony – strona bierna)
- tryby (jem – tryb oznajmujący, zjadłbym – tryb przypuszczający, jedz – tryb rozkazujący)

  • Przymiotniki odmieniają się przez:

- przypadki (np. mądry, mądrego, mądremu, mądrego, mądrym, mądrym, mądry)
- liczby (np. mądry– mądrzy)
- rodzaje (np. mądry, mądra, mądre)

  • Zaimki odmieniają się przez:

- przypadki (np. ja, mnie, mi, mnie, mną, mnie, ja)
- liczby (ja - my, ona - one)
- rodzaje (on, ona, ono)

  • Liczebniki odmieniają się przez:

- rodzaje - wyjątek to liczebniki ułamkowe (np. jeden, jedna, jedno)

Nieodmienne części mowy

Nieodmienne części mowy nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby, czasy, strony, osoby i rodzaje.

  • Spójniki
  • Przysłówki
  • Przyimki
  • Wykrzykniki
  • Partykuły

Jako ćwiczenie możesz przeczytać ostatnią otrzymaną wiadomość na portalu społecznościowym lub SMS i odpowiedzieć sobie, jakimi częściami mowy są składające się nań wyrazy. Trenować możesz też na wybranym zdaniu z książki lub dowolnego tekstu.

Jak jeszcze dzielimy części mowy?

Części mowy dzieli się również na takie, które mogą występować samodzielnie i na takie, które wymagają sąsiedztwa innych wyrazów.

Części mowy dzielimy również na:

  • Nazywające – rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki
  • Wskazujące – zaimki, zaimki dzierżawcze, zaimki przysłówkowe
  • Szeregujące – liczebniki główne, porządkowe i przysłówkowe

Części mowy możemy podzielić także na:

  • Prymarne – rzeczowniki, zaimki, liczebniki główne
  • Sekundarne – przymiotniki, dzierżawcze, liczebniki porządkowe
  • Tercjarne – przysłówki, zaimki przysłówkowe, liczebniki przysłówkowe.

Zobacz także:

Reklama
Reklama
Reklama
Reklama