prawa człowieka
Adobe Stock
Prawo i finanse

Prawa człowieka – czym są, kiedy powstały, cechy praw i przykłady

Prawa człowieka są zespołem wolności i praw, które przysługują każdemu człowiekowi. Z ich uwzględnieniem konstruowane są akty prawne, np. konstytucje, ustawy, dyrektywy, konwencje czy traktaty. Prawa człowieka są wartościami uniwersalnymi.

Prawa człowieka powstały na bazie koncepcji, że każdy człowiek ma sferę wolności, w którą nie może ingerować żadna władza, i że każdy człowiek może wymagać od państwa ochrony tych praw. Prawa człowieka mogą w ściśle określonych sytuacjach zostać czasowo ograniczone, a okoliczności i cele ograniczania tych praw są definiowane w konstytucjach państwowych oraz umowach międzynarodowych dotyczących praw człowieka.

Prawa człowieka – czym są?

Prawa człowieka wynikają z godności, jaka przysługuje każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, status majątkowy, pochodzenie narodowe i społeczne i przekonania polityczne. Prawa człowieka określają pozycję człowieka w społeczeństwie i wobec władzy, a także uprawnienia wobec innych osób.

Prawa człowieka dzieli się na prawa i wolności.

  • Prawa określa się jako prawa pozytywne, co oznacza, że władza ma obowiązek podejmowania działań na rzecz jednostki, a jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw.
  • Wolności określane są mianem praw negatywnych, co oznacza, że władza ma obowiązek powstrzymywania się od działań w określonych obszarach naszego życia.


Ponieważ prawa te uznaje się za uniwersalne dla wszystkich ludzi, chroni się je jako cenne wartości dla całej ludzkości.

Cechy praw człowieka

Prawa człowieka są:

  • niezbywalne – nie można się ich zrzec,
  • nienaruszalne – w normalnych warunkach nie wolno ich naginać, ani tym bardziej łamać,
  • powszechne – przysługują każdemu człowiekowi i dla każdego z nich mają taką samą wartość,
  • uniwersalne – dotyczą wartości najcenniejszych dla każdego człowieka, m.in.: życie, godność, wolność, swobodny rozwój,
  • naturalne – każdy człowiek je posiada, nie są nadawane,
  • niepodzielne – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość.

Jakie są prawa człowieka?

Prawa człowieka zostały określone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która powstała w 1948 roku.

Najważniejsze prawa wymienione w Deklaracji:

  • prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa
  • prawo do uznawania wszędzie jego osobowości prawnej
  • wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony prawnej oraz do ochrony przed dyskryminacją
  • prawo do wysłuchania przez sprawiedliwy, niezależny i bezstronny sąd
  • prawo do bycia uznawanym za niewinnego dopóty, dopóki nie udowodni mu się winy
  • prawo do tego, aby nikt nie ingerował samowolnie w jego życie prywatne, rodzinne, domowe, ani w jego w korespondencję
  • prawo do posiadania obywatelstwa i jego zmiany
  • prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach państwa
  • prawo do opuszczenia kraju, włączając w to swój własny, i powrócić do swego kraju
  • prawo do ubiegania się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania
  • prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa (za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków) i założenia rodziny
  • prawo do posiadania własności
  • prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania oraz jego zmiany
  • prawo do wolności opinii i wyrażania jej
  • prawo do spokojnego zgromadzania i stowarzyszania się
  • prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli
  • prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju
  • prawo do ubezpieczeń społecznych
  • prawo do urzeczywistniania swych praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobodnego rozwoju jego osobowości
  • prawo do pracy, jej wyboru, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem
  • prawo do równej płacy za równą pracę
  • prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia
  • prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny
  • prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do nich dla ochrony swych interesów
  • prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy
  • prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw
  • prawo do nauki
  • prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z działalności naukowej, literackiej lub artystycznej
  • prawo do specjalnej opieki i pomocy przysługujące matce i dziecku
  • przysługujące rodzicom prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane dzieciom
W Deklaracji Praw Człowieka zapisano także, że nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający.

Historia praw człowieka

Choć Powszechna Deklaracja Praw Człowieka powstała dopiero w 1948 roku, to historia praw człowieka jest dłuższa. Początkowo prawa mieli tylko uprzywilejowani, ale z upływem czasu zaczęto je rozszerzać na coraz większe grupy społeczne. W końcu sformułowano wszystkie uniwersalne prawa człowieka i stwierdzono, że należą się one absolutnie wszystkim ludziom.

Pojęcie godności osobowej wiąże się z tradycją judeochrześcijańską i wizją człowieka jako powstałego „na obraz i podobieństwo Boga”. W 1215 roku powstała Wielka Karta Swobód wydana przez króla Jana bez Ziemi, w której zapisano, że „żaden wolny człowiek nie ma być pojmany albo uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, (…) ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie ruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego”.

W latach 1430-1433 za panowania Władysława Jagiełły wydano przywileje Neminem captivabimus gwarantujące nietykalność osobistą i majątkową szlachcie. W 1628 roku w Anglii zaakceptowano petycję do do króla, w której zabroniono więzienia kogokolwiek bez wyroku sądowego.

W roku 1776 roku powstała Deklaracja Niepodległości USA, która stwierdzała że wszyscy są równi i mają niezbywalne prawa do życia, wolności i dążenia do szczęścia. Podobne stwierdzenia pojawiły się w 1789 roku we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Na bazie tego dokumentu powstały kolejne ważne akty, do których między innymi należą:

  • Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
  • Konwencja o Prawach Dziecka
  • Konwencja w Sprawie Likwidacji Dyskryminacji Kobiet
  • Konwencja w Sprawie Likwidacji Dyskryminacji Rasowej.


Zobacz także:

Redakcja poleca

REKLAMA
Nasze akcje
częste oddawanie moczu u dziecka
Zakupy
Szukasz najlepszego nocnika dla dziecka? Sprawdź nasz ranking!
Współpraca reklamowa
Kobieta czyta książkę
Zakupy
Tej książce ufają miliony rodziców! Czy masz ją na półce?
Współpraca reklamowa
łojotokowe zapalenie skóry
Pielęgnacja
Test zakończony sukcesem! 99% osób poleca te kosmetyki
Współpraca reklamowa
Polecamy
Porady
Ile dać na Chrzest?
Święta i uroczystości
Ile dać na chrzest w 2024 roku? (ile od dziadków a ile od chrzestnej, chrzestnego i gości) 
Luiza Słuszniak
wierszyki o wiośnie
Gry i zabawy
Wiersze o wiośnie: piękne utwory znanych poetów i krótkie rymowanki dla dzieci
Ewa Janczak-Cwil
cytaty na komunię
Cytaty i przysłowia
Cytaty na komunię świętą: piękne i mądre, Jana Pawła ll, cytaty z Biblii
Joanna Biegaj
ospa u dziecka a wychodzenie na dwór
Zdrowie
Ospa u dziecka a wychodzenie na dwór: jak długo będziecie w domu? Czy podczas ospy można wychodzić?
Milena Oszczepalińska
chłopiec, dziecko, krzyk, złość
Wychowanie
Agresywne dziecko w przedszkolu: co robić, gdzie zgłosić?
Magdalena Drab
Cytaty na chrzest
Cytaty i przysłowia
Cytaty na chrzest: piękne sentencje i złote myśli z okazji chrzcin
Milena Oszczepalińska
Szkoła w Chmurze: kto może z niej skorzystać?
Edukacja
Szkoła w Chmurze: na czym polega, czy jest legalna i kto może z niej skorzystać?
Małgorzata Sztylińska-Kaczyńska
Przedszkolaki powinny się bawić, a nie ciągle uczyć
Edukacja
Przedszkolaki coraz częściej potrafią czytać i pisać, ale mają zaburzenia sensoryczne. Gdzie tkwi błąd?
Milena Oszczepalińska
dziecko ciągle choruje
Zdrowie
Dziecko ciągle choruje: nawracające zapalenie oskrzeli i infekcje gardła [CO ROBIĆ?]
Magdalena Drab
Pełne szpitale RSV
Aktualności
Lekarz mówi wprost: dziecko z RSV i z dusznością umrze, jeśli nie trafi do szpitala
Ewa Janczak-Cwil
wpływ telewizji na rozwój dziecka
Wychowanie
Wpływ telewizji na rozwój dziecka – negatywne i pozytywne skutki oglądania telewizji
Aneta Grinberg
morfologia u dzieci
Zdrowie
Morfologia u dzieci – jak czytać wyniki krwi [NORMY]
Ewa Janczak-Cwil
znieczulenie podpajęczynówkowe
Poród naturalny
Znieczulenie podpajęczynówkowe najczęściej stosowane podczas cesarskiego cięcia [zalety i wady]
Agnieszka Majchrzak
Urlop ojcowski
Prawo i finanse
Urlop ojcowski 2024: ile dni i ile płatny? Dokumenty i wniosek o urlop dla ojca
Magdalena Drab

Strefa okazji i inspiracji

REKLAMA