Schemat żywienia niemowląt: aktualne zalecenia 2021

Aktualny schemat żywienia niemowląt oparty jest na jednej bardzo ważnej zasadzie – to dziecko decyduje, ile je, a rodzic – co, kiedy i w jakiej formie dziecko je. Co ta zasada oznacza? Osoby odpowiedzialne za żywienie niemowląt muszą wiedzieć, co i kiedy wprowadzać do diety dziecka. Muszą również być świadome, czego niemowlęta jeść nie powinny. Dziecko decyduje, ile posiłku ma ochotę zjeść. Nie można go zmuszać do jedzenia. Reguły zdrowego rozszerzania diety niemowlęcia pomógł nam wyjaśnić dr n. med. Bartłomiej M. Zalewski z Kliniki Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, współautor nowych zaleceń żywieniowych.

Aktualny schemat żywienia niemowląt:

• Co to jest schemat żywienia niemowląt?
• Nowy schemat żywienia niemowląt: zalecenia 2021

1. gluten
2. jaja kurze
3. orzeszki ziemne
4. ryż
5. soki owocowe
6. napoje roślinne
7. koper włoski
8. metoda BLW i BLISS
9. dieta wegetariańska i wegańska

• Schemat żywienia niemowląt: pozostałe zalecenia

1. Karmienie piersią wg schematu żywienia niemowląt
2. Karmienie mlekiem modyfikowanym a schemat żywienia niemowląt
3. Jak podawać nowe produkty wg schematu żywienia?
4. Warzywa czy owoce – od czego zacząć zgodnie ze schematem żywienia?
5. Kiedy podawać ryby wg schematu żywienia?
6. Wprowadzanie alergenów – nie należy opóźniać
7. Co powinno pić niemowlę wg schematu żywienia: woda, herbatki, soki?
8. Cukier i dosładzanie produktów
9. Sól i dodawanie soli do posiłków
10. Jakie gatunki mięsa dla niemowlaka wg schematu żywienia?
11. Kiedy podawać mleko krowie zgodnie ze schematem żywienia?

Co to jest schemat żywienia niemowląt?

Schemat żywienia niemowląt stanowi podpowiedź dla rodziców, jak żywić dziecko w pierwszym roku życia. Został przygotowany przez ekspertów reprezentujących różne dziedziny pediatrii. Stanowi zbiór zaleceń z wiodących instytucji i towarzystw naukowych (m.in. Światowej Organizacji Zdrowia czy Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, ESPGHAN) przystosowanych do polskich warunków. Zasady żywienia niemowląt wskazują, co, jak i kiedy podawać niemowlętom, aby się zdrowo rozwijały.

Nowy schemat żywienia niemowląt: zalecenia 2021

Aktualny schemat żywienia niemowląt powstał w styczniu 2021 r., przy czym wiele zaleceń dotyczących karmienia niemowląt (2014 r.), w tym karmienia piersią (2016 r.) jest nadal aktualnych. W najnowszym schemacie żywienia niemowląt podkreślana jest rola karmienia piersią, omówione są kolejność, jak i optymalny wiek wprowadzania poszczególnych produktów uzupełniających. Wprowadzono jednak kilka istotnych zmian: m.in. we wprowadzaniu do diety glutenu, ryżu, jajek kurzych i napojów roślinnych. Dieta dziecka zarówno karmionego piersią, jak i mlekiem modyfikowanym może być rozszerzana podobnie – nie wcześniej niż od 17. tygodnia, ale nie później niż w 26. tygodniu życia.

Gluten w diecie niemowlaka

Produkty zawierające gluten można wprowadzać do diety dziecka w tym samym czasie co inne pokarmy uzupełniające. Zgodnie z zaleceniami ESPGHAN gluten można wprowadzać od ukończenia 4. miesiąca do ukończenia 12. miesiąca życia. Na podstawie dostępnych danych w pierwszych miesiącach wprowadzania wskazane jest unikanie podawania dużych (arbitralnie ustalono pół kromki chleba) ilości glutenu. Z powodu braku wystarczających danych nie określono zasad wprowadzania glutenu w przypadku, gdy przynajmniej jeden krewny pierwszego stopnia ma rozpoznaną celiakię.

Jaja kurze w diecie niemowlaka

Według nowych zaleceń, w celu zmniejszenia ryzyka alergii na jajo, w ramach podawanych pokarmów uzupełniających należy podawać dobrze ugotowane jajo kurze dla niemowlaka (trzeba je gotować nawet 10-15 minut). Należy wprowadzać jedno małe jajko dwa razy w tygodniu (wliczając w to jajko ugotowane na twardo, dobrze ugotowany makaron jajeczny, pieczone produkty z jajem). Podczas wprowadzania jajka do diety niemowlęcia mama powinna kontynuować karmienie piersią.

Orzeszki ziemne w diecie niemowlaka

W grupach ryzyka wystąpienia alergii (np. u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo) orzeszki ziemne można podawać dziecku między 4. a 11. miesiącem życia po wcześniejszej konsultacji ze specjalistą. Eksperci zalecają, by w populacjach obarczonych dużym ryzykiem alergii na orzeszki ziemne (np. w Wielkiej Brytanii) produkty te wprowadzać do diety wszystkich niemowląt 1-3 razy w tygodniu po 1-2 łyżeczki (np. w postaci masła orzechowego lub mąki z orzeszków arachidowych). Brakuje danych naukowych, aby odnieść się do podawania orzeszków ziemnych w populacjach, w których ryzyko alergii na nie jest małe.

Ryż i produkty zawierające ryż w diecie niemowlaka

Od kilku lat monitoruje się ilość arsenu nieorganicznego w ryżu i produktach zawierających ryż ze względu na większe ryzyko ich zanieczyszczenia niż w przypadku innych zbóż. Jest to istotne ze względu na jego potencjalne działanie rakotwórcze. Aby zmniejszyć poziom narażenia na ten związek, zamiast ryżu dla dziecka najlepiej wybierać inne rodzaje zbóż, jak jęczmień, kukurydzę czy pszenicę. Dobra wiadomość: żywność przeznaczona dla niemowląt ma ściśle określone normy dotyczące dopuszczalnego poziomu arsenu nieorganicznego.

Soki owocowe w diecie niemowlaka

Zgodnie z nowym schematem żywienia głównym napojem w żywieniu niemowląt po 6. miesiącu życia jest woda. Nie zaleca się podawania soków owocowych dzieciom do ukończenia 1. roku życia, a w późniejszym wieku ich ilość powinna być ograniczona.

Napoje roślinne w diecie niemowlaka

Napoje roślinne (np. na bazie orzechów, ryżu, soi czy zbóż) nie pokrywają zapotrzebowania niemowlęcia na składniki odżywcze, dlatego nie mogą zastępować mleka matki, preparatów mleka modyfikowanego czy preparatów mlekozastępczych w 1. roku życia dziecka. Eksperci zwracają uwagę, że do napojów roślinnych dodawane są substancje słodzące, które nie są zalecane w tej grupie wiekowej.

Inne napoje, których unikamy w żywieniu dzieci:

• napoje zawierające glikozydy stewiolowe (ze stewii), słodziki naturalne (poliole) oraz tzw. słodziki intensywne (m.in. aspartam, acesulfam K, sacharyna)
• słodzone napoje, wody smakowe, napoje energetyzujące, napoje gazowane, napoje dla sportowców zawierające cukier
• napoje z dodatkiem kofeiny

Koper włoski w diecie niemowlaka

Dzieciom do ukończenia 4. roku życia nie powinno się podawać oleju czy herbaty z kopru włoskiego w związku z brakiem przekonujących danych na temat ich bezpieczeństwa.

Metoda BLW i BLISS w nowym schemacie żywienia

W kwestii sposobu wprowadzania podawania pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia eksperci zostawiają wybór rodzicom. Możliwe są m.in. następujące metody wprowadzania pokarmów uzupełniających:

• karmienie łyżeczką - przez opiekuna, rozpoczynając od pokarmów o konsystencji papki
• metoda BLW (baby-led-weaning) - sposób karmienia sterowany przez dziecko (z pominięciem etapu łyżeczki) np. poprzez podawanie pokarmów stałych w takich postaciach, aby dziecko mogło je chwycić ręką

Nie ma przekonujących argumentów przemawiających ani za, ani przeciw metodzie BLW i jej zmodyfikowanej wersji BLISS (baby-led-introduction-to-solids) w porównaniu do karmienia łyżeczką. Nie udowodniono, że metoda BLW zmniejsza ryzyko otyłości u dziecka w przyszłości, ale też nie stwierdzono, że karmienie łyżeczką jest bezpieczniejsze niż metoda BLW. Możliwe jest wprowadzanie pokarmów w sposób mieszany, tj. poprzez stosowanie łyżeczki i metody BLW .

Dieta wegetariańska i wegańska u niemowląt

Zgodnie z nowym schematem żywienia dieta wegańska i wegetariańska są dopuszczalne u niemowląt, ale tylko gdy:

• dziecko pozostaje pod stałą opieką specjalisty dietetyka
• dziecko przyjmuje właściwie dobrane suplementy
• rodzice zostali poinformowani, że zaniechanie stosowania zbilansowanej diety i suplementacji niesie poważne ryzyko dla zdrowia a nawet życia dziecka

Właściwe zbilansowanie diety wegańskiej u niemowlęcia może być bardzo trudne, wymaga dodatkowych pobrań krwi u dziecka, a ryzyko nieprzestrzegania zaleceń i potencjalnych konsekwencji zdrowotnych jest stosunkowo duże.

Schemat żywienia niemowląt: pozostałe zalecenia

Karmienie piersią to podstawa

Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. W tym czasie niemowlęta otrzymują wyłącznie mleko matki (witaminę D i ewentualnie leki). Część dzieci, np. z grup ryzyka niedoboru żelaza, może odnieść korzyść z wcześniejszego rozpoczęcia wprowadzania pokarmów uzupełniających - jeszcze przed ukończeniem 6. miesiąca życia (nie wcześniej jednak niż w 17. tygodniu życia). Pokarmy uzupełniające mają urozmaicić dietę niemowlęcia, dostarczyć dodatkową energię czy mikro/makro elementy. Ich wprowadzenie nie powinno wiązać się z przerywaniem karmienia piersią, które powinno być kontynuowane tak długo, jak pragną matka i dziecko.

Jeśli nie karmisz piersią, podawaj preparaty zastępujące mleko kobiece

Jeśli niemowlę nie jest karmione piersią, powinno otrzymywać mleko modyfikowane lub inne preparaty mlekozastępcze zalecone przez lekarza. Nie należy podawać napojów roślinnych zamiast mleka kobiecego. Wprowadzanie pokarmów uzupełniających przebiega podobnie jak u dzieci karmionych piersią - gdy dziecko wykazuje odpowiednie umiejętności rozwojowe, nie wcześniej niż po skończeniu 4 miesięcy (od 17. tygodnia życia) i nie później niż na początku 7. miesiąca życia (do 26. tygodnia życia). Warto omówić decyzję dotyczącą momentu rozszerzania diety z pediatrą i obserwować reakcje dziecka.
 

Jak podawać niemowlęciu nowe produkty?

Gdy rozszerzasz dietę niemowlęcia, to produkty uzupełniające podawaj łyżeczką lub/i zastosuj metodę BLW (sposób karmienia sterowany przez dziecko). Nowe produkty podawaj stopniowo, zaczynając od małych ilości i obserwując reakcję dziecka, wprowadzając kolejne pokarmy co 1-2 dni.

 Warzywa czy owoce w diecie niemowlaka – od czego zacząć?

Co podać dziecku jako pierwszy pokarm uzupełniający: brokuł, mięso, kaszkę, jabłko, ryby? Każde rozwiązanie jest dobre. Najlepiej zacząć od warzyw (zwłaszcza zielonych jak brokuł), a nie od słodkiego jabłka. Dziecko preferuje słodki smak – jeśli jako pierwsze dostanie owoce, to być może trudniej mu będzie zaakceptować smak warzyw (zwłaszcza zielonych). Jeśli dziecko początkowo niechętnie zjada warzywa, spróbuj innych i nie poprzestawaj na kilku próbach.

W praktyce można zacząć tak:

• Zacznij od pojedynczego warzywa zielonego, np. brokuła. Po 1-2 dniach obserwacji dziecka (pod kątem wymiotów, wysypki, biegunki) wprowadzaj kolejne warzywa pojedynczo, np. ziemniaka, marchewkę.
• Jak już wprowadzisz kilka warzyw do diety dziecka, to możesz je mieszać w potrawach, np. ugotować zupkę-papkę z 1-2 warzyw (np. ziemniaka i brokuła).
• Po ok. tygodniu dodaj do zupki osobno ugotowane chude mięso (np. indyk, kurczak, królik, cielęcina). Możesz dodatkowo, np. w porze śniadania, wprowadzić kaszę (początkowo bezglutenową, a następnie także glutenową).
• Po ok. 2 tygodniach od podania pierwszych warzyw zacznij wprowadzać do menu dziecka owoce, np. tarte jabłko jako dodatek do kaszy. Stopniowo można wprowadzać kolejne owoce i produkty.

 

Kiedy podawać niemowlakowi ryby?

Obecnie nie ma potwierdzenia w danych naukowych, aby opóźnianie wprowadzania produktów potencjalnie alergizujących (w tym ryb) było uzasadnione w celu zmniejszenia ryzyka alergii na pokarm. Zalecane jest podawanie tłustych ryb morskich: śledzia, łososia, szprota, flądry czy dorsza. To ważne, gdyż w takich rybach są cenne kwasy tłuszczowe z grupy omega-3, cenne m.in. dla prawidłowego rozwoju widzenia i pracy mózgu. Jeśli dziecko będzie dobrze tolerować ryby, podawaj je w małych porcjach, 1-2 razy w tygodniu.

Nie podawaj niemowlęciu ryb drapieżnych (mogą zawierać szkodliwe zanieczyszczenia), w tym:

• miecznika
• rekina
• makreli królewskiej
• tuńczyka
• płytecznika

Nie opóźniaj wprowadzania alergenów do diety niemowlaka!

Jeśli nie zaleci tego lekarz, nie opóźniaj wprowadzania do diety dziecka produktów, które mogą je potencjalnie uczulać. Niewielkie ilości produktów mlecznych (przeznaczonych dla niemowląt lub naturalnych, np. w formie jogurtu, twarożku) możesz zacząć podawać już w 7. miesiącu życia (jednak nie powinny one występować jako samodzielny posiłek). Podawaj produkty naturalne, niesłodzone. 

W razie wystąpienia objawów alergii pokarmowej trzeba dany produkt wycofać i skontaktować się lekarzem pediatrą lub alergologiem.

Co powinno pić niemowlę: wodę, herbatki, soki?

Do 6. miesiąca życia w większości sytuacji wystarczy karmienie piersią. Wraz z wprowadzaniem pokarmów uzupełniających wprowadzamy do picia wodę (bezsmakową, bez dosładzania). Dla niemowląt powinna to być naturalna woda mineralna - niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa lub woda źródlana. Nie należy podawać herbatek, soków ani innych napojów w 1. roku życia dziecka.

Cukier w diecie niemowlaka

Przyzwyczajaj dziecko od początku do naturalnego smaku potraw. Nie dosładzaj posiłków niemowlęcia. Nadmiar cukru zwiększa ryzyko próchnicy, a picie napojów z dodatkiem cukru w niemowlęctwie zwiększa ryzyko ich późniejszego samodzielnego spożywania.

Sól i dosalanie posiłków niemowlaka

W diecie niemowlęcia unikamy dodawania soli kuchennej i podawania bardzo słonych pokarmów. Może to być istotne w profilaktyce nadciśnienia tętniczego w wieku późniejszym.

Jakie mięso dla niemowlaka?

Ze względu na zawartość żelaza, cynku i innych ważnych składników zaleca się podawanie mięsa od początku rozszerzania diety. Należy zwrócić uwagę m.in. na pochodzenie mięsa. Polecane gatunki mięsa to: drób (indyk, gęś, kaczka, kurczak), ale także wołowina, jagnięcina czy królik. Można zacząć od dodania niewielkiej ilości ugotowanego mięsa do innego pokarmu , np. zupki, lub podać też jako oddzielny pokarm na talerzu dziecka.

Niemowlętom i małym dzieciom nie zaleca się podrobów i przetworów mięsnych (kiełbasy, konserwy czy parówki). Zamiast parówek ugotuj lub upiecz kawałek mięsa albo przygotuj np. domowy pasztet.

Kiedy podawać niemowlęciu mleko krowie?

Niemodyfikowanego mleka krowiego (koziego czy owczego) nie należy podawać jako głównego napoju dziecku w 1. roku życia dziecka. W małych ilościach można go jednak dodawać do przygotowywania posiłków, np. naleśników. Po 1. roku życia dziecko może otrzymywać nie więcej niż 500 ml mleka krowiego dziennie. Warto pamiętać, że mleko krowie jest ubogie w żelazo, ma duży potencjał alergiczny i może wiązać się z występowaniem mikrokrwawień z przewodu pokarmowego.
 
Źródło: Zasady żywienia zdrowych niemowląt 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci

Zobacz też:

• Dlaczego trzeba rozszerzać dietę niemowlaka
• Twoje dziecko to niejadek? Nie lekceważ tego!
• Gotowy jadłospis dla 6-miesięcznego dziecka (z przepisami)