Czy wiesz, ile komórek jajowych wytwarzają kobiece jajniki przez całe życie? Kiedy się to kończy i czy można temu zapobiec? Czy tylko plemnik jest aktywną stroną w zapłodnieniu? Czy można zadbać o jakość naszych komórek jajowych i co im szkodzi? Na wszystkie te pytania odpowiada dr Wojciech Sierka, embriolog z Kliniki Leczenia Niepłodności i Diagnostyki Prenatalnej Gyncentrum w Katowicach.
Spis treści:
Komórka jajowa dojrzewa w jajnikach i jest uwalniana w procesie owulacji. Czas życia komórki jajowej to około 24 godziny. Jej podstawową funkcją jest udział w procesie zapłodnienia. Jeżeli do tego nie dojdzie – niezapłodniona komórka umiera i jest wydalana z organizmu kobiety. Z kolei, gdy dojdzie do zapłodnienia – komórka jajowa zagnieżdża się w macicy, gdzie dochodzi do rozwoju zarodka, a następnie płodu.
Oocyt, czyli żeńska komórka jajowa, w porównaniu z innymi komórkami organizmu człowieka to prawdziwy gigant. W rzeczywistości oocyt jest wielkości ziarenka piasku i może być obserwowany gołym okiem.
Komórka jajowa jest otoczona przez tzw. wieniec promienisty, utworzony z komórek wytwarzających macierz cytoplazmatyczną (zawierający glikozaminoglikany). Od wieńca promienistego rozciąga się wokół komórki jajowej osłonka przejrzysta, która zawiera receptory reagujące na obecność plemników. Osłonka przejrzysta działa również jako bariera ochronna, dzięki której do komórki jajowej może przedostać się tylko jeden plemnik.
Zobacz też: Jak dochodzi do zapłodnienia?
Poznaj 13 naukowych faktów o zapłodnieniu, które mogą ci się przydać jeśli chcesz doświadczyć cudu narodzin.
Organizm kobiety, a ściślej kobiece stadium zarodkowe zaczyna wytwarzać własne komórki jajowe w 9 tygodni od momentu swojego poczęcia. Gdy płód ma 5 miesięcy, posiada już około 7 mln pierwotnych komórek jajowych. Liczba tych nie w pełni jeszcze dojrzałych komórek jajowych, zamkniętych w pęcherzykach jajnikowych, ustala się w momencie urodzin dziewczynki - wynosi 2 miliony i są one podzielone równo pomiędzy dwa jajniki. W takiej formie pęcherzyki jajnikowe pozostają aż do osiągnięcia okresu dojrzałości płciowej oraz pierwszej miesiączki kobiety. Wtedy właśnie pierwszy, pierwotny pęcherzyk jajnikowy dojrzewa i owuluje, szykując się na przyjęcie plemnika, a po zapłodnieniu na ostateczny etap swojego rozwoju.
Zobacz też: Nie uwierzysz, że tak piękne może być powstawanie życia! Niesamowite zdjęcia!
Każdego miesiąca proces dojrzewania oocytów powtarza się cyklicznie – i tak aż do czasu menopauzy. Niektóre z nich czekają uśpione przez wiele lat, a nawet i dekad, zanim zaczną dojrzewać. Czynnikiem, który reguluje rozwój kolejnych oocytów jest tzw. inhibitor dojrzewania oocytów (OMI). Nie każdy oocyt dotrwa jednak do tego momentu i w dobrym stanie doczeka do swojej owulacji. Oocyty mają mniej więcej tyle lat, ile każda kobieta, dlatego też procesy degeneracyjne w ich wnętrzu przybierają na sile, a to odbija się na ich jakości.
Zobacz też: 8 faktów o plemnikach
W jakim celu powstaje komórka jajowa? Oczywiście, aby dobierając się w parę z plemnikiem umożliwić powstanie nowego życia. Owulacja (łac. ovum – jajo) jest procesem, nad którym czuwa bardzo skomplikowany system biologiczny zwany osią podwzgórze – przysadka – jajnik. Pod wpływem wydzielanych hormonów regulujących, które ze sobą współgrają, następuje jajeczkowanie. Pęka tzw. pęcherzyk Graafa, a przez jajowód zostaje wyłapana komórka jajowa. Czekając na taką możliwość, musi się ona wykazać nie lada cierpliwością. Cały proces mobilizacji komórki jajowej przed owulacją rozpoczyna się bowiem już prawie pół roku wcześniej. Comiesięczna porcja pęcherzyków jajnikowych to około 12 - 20 komórek jajowych, które w pełnej gotowości czekają, aż spośród nich tylko jedna – zdolna do zapłodnienia – owuluje.
Kobiety żyjące na całym świecie – kiedyś, dzisiaj (i w przyszłości) uwalniają podczas swojego życia średnio 400-500 komórek jajowych – to niewiele w porównaniu do setek milionów plemników uwalnianych podczas jednego wytrysku nasienia. Jak widać, natura gospodaruje niezwykle oszczędnie tym cennym darem po stronie kobiety.
Bazując na tym fakcie, współczesna medycyna oferuje aktualnie możliwość krioprezerwacji, czyli zabezpieczenia swojej płodności, a dokładnie zabezpieczenia komórek jajowych już za młodu, aby można je było wykorzystać w przyszłości. Odpowiednio przygotowane i zamrożone (a raczej zwitryfikowane, czyli zeszklone) w ciekłym azocie gamety żeńskie lub już wytworzone zarodki zachowują swoje funkcje biologiczne i nie podlegają wpływowi czasu. Metoda krioprezerwacji może stanowić pomoc dla kobiet odkładających macierzyństwo na okres późniejszy lub pacjentek z problemami onkologicznymi.
Gdy komórka jajowa kobiety w pełni dojrzeje, trafia do jajowodów, gdzie może oczekiwać przez 24 godziny na ewentualne zapłodnienie przez plemnik. Z milionów plemników uwalnianych podczas stosunku płciowego, do oocytu dociera więcej niż 3000 pływaków w czasie około pół godziny - może się to zdarzyć dopiero po wcześniejszej kapacytacji plemników – czyli po osiągnięciu pełnej zdolności do zapłodnienia. Jeśli plemnik trafi do jajowodu za wcześnie lub za późno, lub też jeśli w jajowodzie, do którego dotrze nie będzie oocytu, to do spotkania gamet w ogóle nie dojdzie i poczęcie dziecka będzie niemożliwe. W tym optymistycznym scenariuszu, gdy do spotkania dojdzie, zapłodnione jajo z jajowodu wprowadzane jest ruchami rzęsek do macicy, gdzie zagnieżdża się około 6-10 dni później.
Myśląc o akcie zapłodnienia, uważamy, że plemnik jest tą aktywną stroną, która dąży do spotkania, a komórka jajowa jest przedstawiana jako struktura bierna - "leży, pachnie i czeka na swojego wybranka". Jednak badania wykazały, że to nie do końca prawda. Okazuje się, że to właśnie jajo ostatecznie decyduje, czy do zapłodnienia dojdzie. Oocyt jest dość wybredny w tym względzie i dokonując selekcji zalotników, decyduje komu pozwoli na zapłodnienie, a którego odeśle z kwitkiem. Który plemnik ma największe szanse? Jeden z kilkuset milionów.
Jak komórka jajowa wabi do siebie plemnik? Kluczową rolę biologicznego „feromonu” pełni tutaj progesteron, żeński hormon płciowy, które powstaje w okalających jajo komórkach pęcherzykowych. Hormon ten pobudza różne funkcje plemników i usprawnia ich wędrówkę ku żeńskiej gamecie. Według naukowców z Center for Advanced European Studies and Research progesteron łączy się ze specjalnym receptorem zwanym CatSper i zapewnia ruch jonów wapnia w plemniku, które nadają przyśpieszenia i nadają odpowiednią ruchliwość jego witce. Dzięki obecności CatSper jajo nawiguje plemnik i zachęca go do penetracji. Gdy receptor nie funkcjonuje prawidłowo, do zapłodnienia nie dojdzie.
Wnętrze pochwy potrafi być dla plemnika „Ziemią Obiecaną”, ale i prawdziwym piekłem. Droga obfituje w niebezpieczeństwa. Plemnik musi przetrwać m.in. nieprzyjazne dla siebie kwaśne środowisko pochwy czy też atak leukocytów. Z drugiej jednak strony warunki, które plemnik spotyka w drogach rodnych kobiety umożliwiają mu jego dojrzewanie, czyli nabywanie zdolności do zapłodnienia. Tej „mocy” plemnik po wydostaniu się z męskich jąder jeszcze nie posiada.
Kiedy misja się kończy? Gdy plemnik przedostanie się do komórki jajowej i z nią połączy to stają się prawdziwą jednością. Wtedy dochodzi również do intensywnych reakcji chemicznych. Kolejno, chromosomy, które są nośnikiem informacji genetycznej łączą się ze sobą i odtwarzają jądro komórkowe o pełnej, 46-chromosomowej liczbie. W ciągu kilku kolejnych godzin zygota rozpoczyna podziały i po ok. 7 dniach wytwarza stadium zarodkowe zwane blastocystą. Blastocysta po wykluciu z osłon zagnieżdża się w macicy rozpoczynając ciążę, którą po 9 miesiącach wieńczy poród. Wszystkie te skomplikowane procesy biologiczne pozwalają cieszyć się później potomstwem i rodzicielstwem.
Wbrew pozorom proces zapłodnienia wcale nie jest taki prosty. Nie ogranicza się on wyłącznie do aktu płciowego. Dopiero po nim rozpoczyna się bardzo złożona kaskada zdarzeń. Zaistnieć musi tu szereg sprzyjających okoliczności, aby do szczęśliwego rodzicielstwa mogło dojść. Czasami procesy te nie układają się po naszej myśli, a starania o dziecko przeciągają się w czasie. Mowa tu o szeroko pojętej niepłodności. Wynikać może ona z m.in. nieprawidłowości hormonalnych i zaburzeń jajeczkowania np. zespołu policystycznych jajników, w którym komórka jajowa nie przedostaje się do jajowodu, zaś liczne pęcherzyki obumierają i tworzą torbiele. Przyczyną niepłodności u kobiet może być także: endometrioza, zapalenie macicy, wady macicy oraz jej szyjki, mięśniaki macicy, zaburzenia tarczycy, choroby przenoszone drogą płciową, zaburzenia genetyczne np. zespół Turnera, nadwaga lub niedowaga, zaburzenia autoimmunologiczne, gdzie układ odpornościowy traktuje plemniki jak swoistych „intruzów” i niszczy je lub uniemożliwia zapłodnienie komórki jajowej.
Zobacz też: Jak obliczyć dni płodne przy nieregularnym okresie?
Nie jest odkryciem, że częsty seks zwiększa szansę na poczęcie potomka. Ale okazuje się, że może on również usprawniać kobiecą płodność, nawet poza dniami płodnymi. Naukowcy odkryli, że u bardziej aktywnych seksualnie kobiet ich układ odpornościowy wyzwala specyficzne mechanizmy w tym zakresie. Dużą rolę odgrywa tu specjalny rodzaj białych krwinek – tzw. limfocytów T, wspierających komórki, które w innej sytuacji, organizm może identyfikować jako potencjalnie wrogie. Może dochodzić do sytuacji, że partnerka potraktuje np. plemniki partnera, a nawet wytworzony już zarodek jako obce i zacznie je zwalczać. W takim przypadku limfocyty T będą chroniły plemniki podczas zapładniania komórki jajowej oraz płód przed odrzuceniem przez układ odpornościowy matki. Zgodnie z wnioskami badań, kobiety, które często uprawiają seks w związku, mają wyższy poziom tych wspierających komórek, co może być szczególną pomocą dla par z niepłodnością na tle immunologicznym.
Kobiecej płodności szkodzi niezdrowy tryb życia i złe nawyki m.in. nadmierna konsumpcja kofeiny, alkoholu oraz palenie papierosów. Dym papierosowy, także tzw. bierne palenie, niekorzystnie wpływa na układ hormonalny i uszkadza DNA komórkowe, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Co do kofeiny, zdania są podzielone, niektórzy twierdzą, że nie ma ona żadnego wpływu na płodność, inne badania mówią, że kofeina może zaburzać kurczliwość mięśni, które pomagają przemieszczać się komórkom jajowym z jajników przez jajowody do macicy. Duńscy naukowcy twierdzą z kolei, że pijąc ponad 5 filiżanek kawy dziennie zmniejszamy o połowę szanse na zapłodnienie podczas zabiegu in vitro. Zawsze warto więc mieć na uwadze, że tryb życia będzie miał wpływ na naszą płodność.
Dieta ma duże znaczenie dla równowagi hormonalnej organizmu kobiety, rozwoju zdrowych komórek jajowych, a więc i procesu samego zapłodnienia. Niedobory żywieniowe kobiet mogą prowadzić do nieregularnych cykli menstruacyjnych, cykli bezowulacyjnych, zaburzeń równowagi hormonalnej, zwiększonego ryzyka poronienia i gorszej jakości komórek jajowych.
Jednym z najistotniejszych czynników determinujących płodność kobiety jest jej wiek. To on, w dużej mierze wpływa na jakość i ilość komórek jajowych, a także rozwój zarodka już po zapłodnieniu. W wieku ok. 30 lat szansa na poczęcie dziecka wynosi ok. 20 proc. w porównaniu z wiekiem wcześniejszym, a w wieku 35 lat ok. 11 proc. czyli spada o połowę, zaś po 40. roku życia wynosi już tylko 4 proc. Szanse na zbadanie, ile jeszcze czasu zostało nam na planowanie macierzyństwa, każda kobieta może zmierzyć wykonując m.in. badanie krwi określające poziom tzw. rezerwy jajnikowej (AMH).
To, co na ogół łączy bliźnięta dwujajowe, to data urodzenia (o ile jedno nie przyjdzie na świat przed północą, a drugie po niej) oraz rodzice. Mogą różnić się od siebie tak samo jak rodzeństwo urodzone w odstępie kilku lat. Bliźnięta dwujajowe rodzą się niemal dwa razy częściej niż jednojajowe. Bliźnięta dwujajowe: Skąd się biorą Prawdopodobieństwo urodzenia bliźniaków Cechy charakterystyczne Skąd się biorą bliźniaki dwujajowe? Rodzą się z ciąży mnogiej, zupełnie tak samo jak bliźnięta jednojajowe . Jednak ich początek jest zupełnie inny. Do ciąży bliźniaczej dwujajowej dochodzi wtedy, gdy podczas cyklu miesiączkowego jajniki kobiety uwalniają nie jedno, ale dwa jajeczka, które następnie zostają zapłodnione . Powstające w ten sposób zarodki zagnieżdżają się w macicy – każdy osobno. Do ciąży mnogiej z bliźniakami dwujajowymi może także dojść wtedy, gdy podczas procedury in vitro w macicy zostanie umieszczony więcej niż jeden zarodek i dwa z nich zagnieżdżą się w śluzówce macicy. Jak każda ciąża mnoga , tak i ta z bliźniakami dwujajowymi, jest ciążą podwyższonego ryzykak . Jest też bardziej obciążająca dla przyszłej mamy. Bliźniaki dwujajowe rozwijają się zawsze w oddzielnych workach owodniowych i każde z nich zaopatrywane jest przez własne łożysko . Z tego względu nie istnieje ryzyko, że dojdzie do zespołu podkradania, w którym jedno z dzieci rozwija się kosztem drugiego. Ciekawostka: zdarza się, że bliźniaki dwujajowe mają różnych ojców! To niezmiernie rzadkie przypadki, które udało się potwierdzić tylko kilka razy na całym świecie i raz w Polsce. Prawdopodobieństwo urodzenia bliźniąt dwujajowych Zaobserwowano, że występowanie bliźniąt może być cechą rodzinną – skłonność do uwalniania więcej niż jednej komórki jajowej może być przekazywana z...
Starasz się o dziecko? Poznaj najpierw swój cykl miesiączkowy! Składa się on z czterech faz, w czasie których dochodzi do dojrzewania pęcherzyka jajnikowego oraz zmian hormonalnych w organizmie kobiety. Odgrywają one kluczową rolę w wyznaczaniu jej płodności. Zobacz, w której fazie cyklu miesiączkowego masz największe szanse na zapłodnienie. Fazy cyklu miesiączkowego Dni płodne to kilka dni w trakcie cyklu miesiączkowego kobiety, kiedy ma ona największe szanse zajścia w ciążę. Oznacza to, że współżycie w tym czasie wiąże się z dużym prawdopodobieństwem zapłodnienia. Dni płodne występują w okresie okołoowulacyjnym – wtedy, gdy komórka jajowa zostaje uwolniona i czeka na plemnik. W czasie innych faz cyklu płodność jest niewielka, a w końcówce cyklu wręcz niemożliwe jest zapłodnienie. Cykl miesiączkowy zaczyna się liczyć od pierwszego dnia wystąpienia miesiączki do ostatniego dnia przed ponownym krwawieniem. U każdej kobiety dzieli się na: fazę krwawienia miesiączkowego (menstruacja); fazę pęcherzykową zwaną też fazą folikularną; fazę owulacyjną; fazę lutealną. Miesiączka, czyli faza menstruacyjna Zaczyna się od pierwszego dnia krwawienia menstruacyjnego (jest też pierwszym dniem nowego cyklu miesiączkowego) i trwa zwykle 3-6 dni . W tym czasie w organizmie kobiety złuszcza się błona śluzowa macicy i w postaci krwi wydostaje się na zewnątrz. To wtedy odczuwasz bóle brzucha, bywasz rozdrażniona i poddenerwowana. Faza krwawienia miesiączkowego a dni płodne Szanse na zajście w ciążę w fazie krwawienia miesiączkowego są prawie równe zeru . Dla większości kobiet jest to okres niepłodności. Dla wielu par jest to czas odpoczynku od starań o dziecko, również ze względów higienicznych. Faza pęcherzykowa, czyli faza folikularna Nazywana jest fazą pęcherzykową, folikularną lub proliferacyjną (fazą...
Jak zbudowane są plemniki? Co lubią? Co im szkodzi? Co może ułatwić zapłodnienie? Oto ciekawe fakty o plemnikach, które potwierdza dr Wojciech Sierka , embriolog z Kliniki Leczenia Niepłodności i Diagnostyki Prenatalnej Gyncentrum w Katowicach. Co to są plemniki Zadaniem plemników (nazywanych też spermą lub nasieniem), czyli męskich komórek rozrodczych jest dotarcie do jajeczka kobiety i jego zapłodnienie. Produkowane są w jądrach, natomiast dojrzewają w najądrzu męskim. Gruczoły płciowe chłopców nie produkują nasienia. Dopiero w okresie dojrzewania (w naszej strefie klimatycznej ok.14. roku życia) rozpoczyna się wytwarzanie męskich hormonów, które pobudzają gruczoły płciowe. Młody mężczyzna wchodzi w okres reprodukcyjny w wieku 17-19 lat, wtedy też jego jądra są zdolne do produkcji spermy. Przeciętny mężczyzna w ciągu całego swojego życia produkuje do 525 mld plemników. W ciągu 1 miesiąca mężczyzna traci 1 miliard nasienia, zaś kobieta uwalnia w tym czasie 1 komórkę jajową. W jednej porcji spermy dorosłego, zdrowego mężczyzny, która średnio wynosi 1,5-5 ml znajduje się od 100 do 500 mln plemników. Zdrowa sperma zawierająca plemniki, ma b iaławy , mleczny kolor, jeżeli jest jeśli to miał być myślnik, to należy napisać "jałowy — ma".---#---białawy, mleczny kolor; jeżeli jest jałowy - ma kolor żółtawy i jest przezroczysta.---#---jałowy-ma#jałowy — ma---#---jałowy - ma">jałowa - ma kolor żółtawy i jest przezroczysta. Plemniki mają tylko 0,006 mm długości i zbudowane są z: główki ; wstawki, zawierającej mitochondria będące źródłem energii; witki, czyli ogonka wprawiającego je w ruch; tzw. czapeczki składającą się z enzymów umożliwiających przebicie ściany komórki jajowej i zapłodnienie. Każdy męski plemnik posiada inny chromosom...
