Bez pasterki wielu ludzi na świecie nie wyobraża sobie świąt Bożego Narodzenia. Pasterka zawsze odbywa się w Wigilię, ale nie zawsze rozpoczyna się o północy. Co jeszcze warto o niej wiedzieć?
Pasterka (msza pasterska, północka) to msza święta, na którą katolicy udają się do kościołów po wieczerzy wigilijnej. Niektórzy celowo zasiadają do stołu późniejszym wieczorem, by wstać od niego dopiero, gdy zbliżać się pora nabożeństwa.
Ta tradycja ma swoją długą historię, która sięga pierwszych wieków naszej ery. Pierwsze pasterki odprawiano w noc Bożego Narodzenia wyłącznie w Betlejem, dokładnie w grocie, w której miał przyjść na świat Jezus. Celem było upamiętnienie oczekiwania na narodziny Jezusa oraz modlitwy pasterzy, którzy zmierzali do Betlejem, by pokłonić się nowo narodzonemu Dziecięciu. Można powiedzieć, że właśnie to ma kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o wyjątkowość tej mszy.
Zwyczaj kultywowany przez jerozolimską Wspólnotę Pierwotnego Kościoła w Betlejem – w IV wieku dotarł do Rzymu. Rzymskie pasterki odbywały się w Bazylice Santa Maria Maggiore. Jako że znajdowały się tam relikwie ze żłóbka, w którym narodził się Chrystus – kościół znany był również pod nazwą Bazyliki Santa Maria ad Presepe, czyli Matki Bożej przy Żłóbku.
W VI wieku pasterkę zaczęto również odprawiać w polskich kościołach. Raz w roku, po wigilijnej kolacji, do kościołów zmierzało coraz więcej ludzi. Zgodnie z tradycją – na nabożeństwie powinna pojawić się przynajmniej jedna osoba z każdej rodziny.
Uczestnictwo w pasterce wiązało się z wieloma, „świeckimi” zwyczajami. Mowa na przykład o wyścigach bryczek lub sań do kościoła – kto pierwszy pojawił się w świątyni przed pasterką, mógł liczyć na to, że szczęście będzie mu dopisywało co najmniej do kolejnej Wigilii. Oczywiście nie wszyscy mieli furmanki czy sanie, bardzo często ludzie szli do najbliższego kościoła wiele kilometrów pieszo.
Przy domach, które stały przy drogach wiodących do kościołów, płonęły łuczywa lub świece, by nikt nie zbłądził w ciemności. Z tego samego powodu na wzgórzach rozpalano ogniska, które oświetlały ciemność nocy.
„Śnieg skrzypi pod nogami. Błyszczą okienka chat, jedyna to bowiem noc w roku, gdzie wieś czuwa i pali światło do późna. Kościół przepełniony ludźmi otacza łuna blasku i mgła oparu bijącego z ośnieżonych ciał. Dzwony biją. Płyną chóralnie śpiewane kolędy.” Z. Kossak-Szczucka: Rok polski. Obyczaj i wiara.
Zachowały się również wzmianki o tym, że drogę na pasterkę oświetlano sobie płonącą słomą. A także, że jeszcze zanim zaczęła się „północka” – z chóru rzucano groch, co miało zapewnić rok pełen pomyślności.
Po pasterce spora część mężczyzn nie wracała do domów, ponieważ zwyczaj nakazywał chodzenie „po podłazach”, czyli w odwiedziny do krewnych i przyjaciół. Był to czas składania życzeń i obsypywania się zbożem, co miało zapewnić szczęście. W wielu domach na gości zwanych „podłaźnikami” czekał poczęstunek, często zakrapiany wódką. W bogatszych domach skwapliwie korzystano z tego, że po pasterce nie obowiązywał już post i można jeść mięsne przysmaki.
Bywało też, że – bez względu na majętność – po uczcie, domownicy kładli się spać na słomie, którą wcześniej rozrzucili na podłodze, ponieważ pasterze oraz Dzieciątko też spali w stajence na sianie.
Pasterka – zgodnie z tradycją – odprawiana jest w kościołach późnym wigilijnym wieczorem lub w nocy z 24 na 25 grudnia. W 2022 roku wigilia wypada w sobotę, więc w większości świątyń nabożeństwo rozpocznie się o północy z soboty na niedzielę.
Uwaga: Pasterka najczęściej zaczyna się o północy, ale nie w każdej parafii odprawiania jest dokładnie o tej porze. W niektórych kościołach pasterka rozpoczyna się o godzinie 23:00 lub 22:00, a dla dzieci jest odprawiana o godzinie 15 lub 16. Aby nie spóźnić się na pasterkę, warto wcześniej sprawdzić godzinę w kościele, do którego się wybieramy.
Z reguły pasterka trwa nieco dłużej niż „zwykła” msza, co wynika z jej uroczystego charakteru. Co dzieje się na pasterce, że jej czas różni się od innych mszy? Po pierwsze, kazanie dotyczące znaczenia Bożego Narodzenia może być dłuższe niż podczas innych nabożeństw. Po drugie — długa kolejka do komunii świętej sprawia, że msza może skończyć się nawet po półtorej-dwóch godzinach.
Każdy, kto chce uczestniczyć w pasterce, lecz nie może – ma możliwość obejrzeć transmisję nabożeństwa, np. z Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie. W roku 2022, podobnie jak w poprzednich latach, papieska pasterka zacznie się o godzinie 19:30. Najuroczystsza pasterka w Kościele katolickim powinna skończyć się przed godziną 22.
źródła:
Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi – grudzień, www. teatrnn.pl
R. Hryń-Kuśmierek: Święta Noc, „Wiedza i Życie” 2001, nr 12
Z. Kossak: Rok polski. Obyczaj i wiara. Kraków 2017
H. Szymanderska: Polska wigilia. Warszawa 1989
Zobacz także:
Tradycje i zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce są podobne w większości regionów naszego państwa. Chyba nikt nie wyobraża sobie świąt bez pięknie przystrojonej choinki z mnóstwem światełek, śpiewania kolęd, dzielenia się opłatkiem. Wyjątkowo atrakcyjne tradycje świąteczne dla dzieci to oczekiwanie, aż na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka i otrzymywanie prezentów w wigilijny wieczór. Wielu Polaków nie wyobraża sobie też świąt bez Pasterki o północy. Zwyczaje bożonarodzeniowe na świecie często różnią się jednak od tych w naszym kraju. Informacje o wciąż kultywowanych zwyczajach bożonarodzeniowych kończymy wyliczeniem tych, które niemal całkiem odeszły już w niepamięć. Najpopularniejsze zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce: Tradycje Bożego Narodzenia w Polsce: ubieranie choinki Zwyczaje świąteczne: łamanie się opłatkiem Sianko pod obrusem – zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce Tradycje świąteczne dla dzieci: dawanie prezentów Tradycje świąt Bożego Narodzenia: 12 potraw Śpiewanie kolęd – świąteczny zwyczaj Dodatkowe nakrycie przy wigilijnym stole Pierwsza gwiazdka na niebie Prezenty pod choinką Tradycje Bożego Narodzenia w Polsce: ubieranie choinki W Europie zwyczaj ubierania choinki zapoczątkowali Niemcy. Przystrajanie drzewka jest symbolem świąt Bożego Narodzenia. W niektórych domach robi się to dopiero w Wigilię, w innych – już kilka tygodni wcześniej. Bożonarodzeniowe drzewko ubiera się w zależności od preferencji domowników – niekiedy jest ono kolorowe, z mnóstwem ozdób, a czasem przystrojone minimalistycznie w jednym kolorze. Można również wykonać własnoręcznie ozdoby świąteczne , np. łańcuchy , aniołki z papieru — to też jest swoistą tradycją świąteczną! Zwyczaje świąteczne: łamanie się opłatkiem...
Oto aż 53 propozycje życzeń świątecznych w różnym tonie . Mamy dla was zarówno poważne i religijne życzenia na Boże Narodzenie, jak i te wesołe. Możesz wypisać je na świątecznej kartce pocztowej lub wysłać np. SMS-em. Wysyłanie życzeń na Boże Narodzenie jest naszym polskim zwyczajem, który warto kontynuować. Choć w dzisiejszych czasach nadawanie kartek to rzadkość, warto wrócić do tej tradycji i wysłać świąteczny list z życzeniami. Z pewnością adresatowi zrobi się bardzo miło! Na końcu dołączamy plik pdf. z życzeniami gotowy do druku. Spraw radość najbliższym składając im niepowtarzalne życzenia . Spis treści : Staropolskie życzenia na Boże Narodzenie Religijne życzenia bożonarodzeniowe Krótkie życzenia na Boże Narodzenie Piękne życzenia na Boże Narodzenie Śmieszne życzenia i wierszyki na Boże Narodzenie Poważne życzenia świąteczne na Boże Narodzenie Wzruszające życzenia na Boże Narodzenie Uniwersalne wierszyki na Boże Narodzenie i Nowy Rok Staropolskie życzenia na Boże Narodzenie W przypadku bliskich, którzy wysoko cenią tradycję, świetnie sprawdzą się życzenia bożonarodzeniowe, które nawiązują do staropolskich zwyczajów i sformułowań. Jak obyczaj stary karze według ojców naszej wiary pragnę złożyć wam życzenia w dniu Bożego Narodzenia Niech ta gwiazdka pomyślności Co zabłyśnie wam o zmroku Zaprowadzi was do szczęścia W nadchodzącym Nowym Roku *** Mały Jezus nadchodzi, Powinszować się godzi, Szczęścia, zdrowia i chleba I co więcej potrzeba. Pieniędzy, dobytku I wszelkiego użytku *** Staropolskim obyczajem, Gdy w Wigilię gwiazda wstaje, Nowy Rok zaś cyfrę zmienia Przy tej pięknej sposobności I my życzym Wam radości, Aby wszystkim się darzyło, Z roku na rok lepiej było....
Jak wyglądają święta w innych krajach? Czasami są podobne do naszych „polskich świąt”, jednak niekiedy zupełnie odmienne. Święta Bożego Narodzenia bez opłatka na stole? To możliwe! Nie wszędzie na świecie Boże Narodzenie obchodzone jest w taki sam sposób, a niektóre tradycje bożonarodzeniowe na świecie mogłyby nas zadziwić. Jakie zwyczaje bożonarodzeniowe są kultywowane w różnych częściach globu? Oto ciekawostki o zagranicznych świętach i nietypowych tradycjach. Najciekawsze tradycje bożonarodzeniowe na świecie : Hiszpania Niemcy Anglia Rosja Włochy Szwecja Austria Czechy Francja Grecja Dania Australia Republika Południowej Afryki Nietypowe tradycje bożonarodzeniowe na świecie Boże Narodzenie w Hiszpanii – tanecznie i wesoło Jedną z tradycji w Hiszpanii jest ceremonia tańca „Baile de los Seises”, która odbywa się zawsze 8 grudnia. Ludzie tańczą na ulicach w rytm tamburynów, grzechotek i kastanietów. Przyozdabiają też domy i ulice kolorowymi światełkami oraz budują szopki bożonarodzeniowe . Na hiszpańskim wigilijnym stole nie znajdziecie opłatka, zamiast niego przygotowywana jest chałwa. Święta Bożego Narodzenia w Niemczech To właśnie w Niemczech została zapoczątkowana tradycja ubierania choinki na święta Bożego Narodzenia. Zwyczaje bożonarodzeniowe w Niemczech nieco różnią się od tych polskich – na wigilijnym stole potrawy są raczej skromne, bardziej uroczyście traktuje się bożonarodzeniowy obiad. Niemcy składają sobie życzenia, jednak nie dzielą się opłatkiem. 25 grudnia na stole króluje między innymi: gęś z ziemniakami lub knedlami, pieczona kiełbasa, potrawy z kiszonej kapusty. Prezenty nie są chowane pod choinką, lecz stawiane na stole. Tradycją bożonarodzeniową w Niemczech jest...
