
Urlop macierzyński to pierwszy urlop, który przysługuje po narodzinach dziecka. Jest płatny i maksymalnie trwa 12 miesięcy. Składa się na niego urlop macierzyński i następujący po nim urlop rodzicielski. Oba nazywane są potocznie „rocznym” urlopem macierzyńskim, który w sumie trwa 364 dni.
Do sierpnia 2022 roku Polska miała obowiązek zastosować się do unijnej dyrektywy „work-life balance”. Wejdzie ona w życie jednak znacznie później. Dyrektywa mówi o tym, że każde z rodziców ma mieć zagwarantowane co najmniej 2 miesiące urlopu rodzicielskiego, którego nie będzie można przekazać drugiemu rodzicowi. Co to oznacza dla kobiet, które urodziły dziecko jeszcze w 2022 oraz w 2023 roku?
Spis treści:
- Urlop macierzyński w 2023 roku
- Urlop macierzyński – przepisy 2022
- Urlop macierzyński – ile płatny
- Urlop macierzyński i rodzicielski
- Urlop macierzyński przed porodem
- Kiedy urlop można łączyć z pracą
- Co po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim
Urlop macierzyński w 2023 roku
Polski rząd miał obowiązek wprowadzenia dyrektywy unijnej work-life balance do 2 sierpnia 2022 roku. Przepisy wejdą jednak w życie prawdopodobnie dopiero od 1 stycznia 2023 roku. Wówczas urlop macierzyński i rodzicielski czekają ważne zmiany. Na co mogą liczyć młodzi rodzice?
Urlop macierzyński i rodzicielski 2023:
- długość urlopu rodzicielskiego zostanie zwiększona z 32 do 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka i z 34 do 43 tygodni – w przypadku porodu mnogiego;
- jeden z rodziców nie będzie mógł wykorzystać samodzielnie całego wymiaru urlopu rodzicielskiego – każdemu z rodziców będzie przysługiwało indywidualne prawo do 9 tygodni tego urlopu, który, niewykorzystany – przepadnie;
- rodzice zyskają możliwość podzielenia urlopu na pięć części, ale tylko do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat;
- rodzice dziecka z zaświadczeniem o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu lub o nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu zyskają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 65 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka lub do 67 tygodni w przypadku porodu mnogiego;
- rodzice adopcyjni zyskają do 41 tygodni urlopu rodzicielskiego w przypadku przyjęcia jednego dziecka, do 42 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia co najmniej dwojga dzieci oraz do 38 tygodni – w przypadku adopcji starszego dziecka (po 14. roku życia);
- wysokość zasiłku za cały okres urlopu rodzicielskiego będzie wynosić 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku; w razie złożenia przez pracownicę odpowiedniego wniosku w terminie nie później niż 21 dni po porodzie miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego będzie wynosił 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku.
Urlop macierzyński w 2022 roku
Do momentu wejścia w życie dyrektywy unijnej, czyli tzw. dyrektywy rodzicielskiej, obowiązują dotychczasowe przepisy. Poniżej zasady udzielania urlopu macierzyńskiego 2022:
Długość urlopu macierzyńskiego uzależniona jest od liczby dzieci, które przyszły na świat w czasie jednego porodu. W związku z urodzeniem jednego dziecka przysługuje 20 tygodni urlopu macierzyńskiego.
Jeśli na świat przyjdzie więcej dzieci niż jedno, urlop macierzyński ulega wydłużeniu do:
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia bliźniąt
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojaczków
- 35 tygodni – gdy urodzi się czworo dzieci
- 37 tygodni – gdy urodzi się pięcioro lub więcej.
Urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec (jest obowiązkowy). Prawo pozwala jednak mamie dziecka wrócić wcześniej do pracy. Można to zrobić po upływie 14 tygodni, pod warunkiem że pozostałą część urlopu, czyli 6 tygodni, przejmie tata dziecka. Ojciec, który chce skorzystać z części urlopu macierzyńskiego, powinien być zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Urlop, który przejmuje od mamy, to tzw. urlop tacierzyński (tą nazwą określa się również urlop rodzicielski wykorzystywany przez tatę dziecka).
Uwaga! W przypadku przekazania części urlopu macierzyńskiego partnerowi oboje rodzice muszą złożyć pisemne wnioski – mama: wniosek o rezygnację z reszty urlopu macierzyńskiego, tata – że chce go przejąć.
Urlop macierzyński – ile płatny
Podczas urlopu macierzyńskiego rodzic otrzymuje zasiłek macierzyński (ekwiwalent pieniężny). Świadczenie wypłacane jest przez pracodawcę, zleceniodawcę lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Prawo do zasiłku macierzyńskiego mają osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest uzależniona od formy zatrudnienia:
- Jeśli masz etat – otrzymasz zasiłek w wysokości 100 proc. podstawy jego wymiaru. Wysokość zasiłku wylicza się na podstawie twojego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę, które otrzymywałaś w ciągu roku przed urodzeniem dziecka. Zasiłek w wysokości 100 proc. swojego wynagrodzenia możesz otrzymywać przez cały urlop macierzyński, a na następującym po nim urlopie rodzicielskim zasiłek będzie wynosił 60 proc. wynagrodzenia. Jeśli zaraz po narodzinach dziecka złożysz wniosek o oba urlopy – zasiłek będzie wynosił 80 proc. przez cały rok.
- Jeśli nie masz etatu – mamy, które nie są zatrudnione na postawie umowy o pracę, otrzymują świadczenie w wysokości 1 tysiąca złotych (tzw. kosiniakowe świadczenie rodzinne). Jest one przyznawane zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło, mamom bezrobotnym oraz studentkom.
- Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą – wysokość zasiłku uzależniona jest od przeciętnego miesięcznego przychodu, od którego opłacasz składkę zdrowotną.
Jeśli pracowałaś na etacie krócej niż rok, pod uwagę bierze się dotychczasowy staż pracy. Jeśli na podstawie obliczeń zasiłek macierzyński będzie mniejszy niż 1 tys. zł – państwo dopłaca resztę, zgodnie z zasadą, z którą każda matka w Polsce powinna otrzymywać przez pierwszy rok życia dziecka minimum 1000 złotych miesięcznie.
Zasiłek macierzyński przysługuje również osobom przebywającym na urlopie wychowawczym.
Urlop macierzyński i rodzicielski
Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego masz prawo do 32 tygodni urlopu rodzicielskiego (34 tyg. w przypadku ciąży mnogiej). Urlop rodzicielski był kiedyś krótszy – w 2017 roku włączono do niego tzw. dodatkowy urlop macierzyński (trwał 6 tygodni). Łącznie urlop macierzyński i rodzicielski trwają obecnie 52 tygodnie, czyli 364 dni.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami urlop rodzicielski:
- przysługuje obojgu rodzicom – mama może wrócić wcześniej do pracy i przekazać pozostałą część urlopu tacie dziecka, np. połowę.
- oboje rodzice mogą wykorzystać go jednocześnie – czas urlopu skraca się wtedy do 16 tygodni.
- można dzielić go na części – jeśli nie uda ci się wykorzystać całości od razu po macierzyńskim, 16 tygodni możesz przesunąć na termin późniejszy i wykorzystać je aż do momentu ukończenia przez dziecko 6 lat (dokładnie do końca roku kalendarzowego, w którym przypadają 6. urodziny dziecka).
- jest płatny – w czasie jego trwania otrzymujesz zasiłek macierzyński.
Na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim zasiłek macierzyński wynosi 100 proc. pensji przez pierwsze 20 tyg., później – 60 proc. Jeśli od razu po urodzeniu dziecka zadeklarujesz, że zostaniesz z dzieckiem przez cały rok po porodzie, otrzymasz 80 proc. zasiłku. Gdy należny ci zasiłek wynosi mniej niż 1000 złotych, otrzymasz wyrównanie do tej kwoty.
Środki na zasiłek macierzyński zawsze pochodzą z ZUS i to ZUS je wypłaca, jeśli pracodawca zatrudnia mniej niż 20 osób. W większych firmach przelewu środków dokonuje pracodawca.
Jeśli umowa o pracę wygasa w czasie trwania urlopu rodzicielskiego, mama traci prawo do jego dalszej części. Nie traci jednak prawa do zasiłku macierzyńskiego, który będzie otrzymywać do końca okresu, który odpowiada temu urlopowi. W takiej sytuacji tata dziecka może przejąć część urlopu rodzicielskiego, jeśli mama nie wykorzystała jeszcze 8 lub więcej tygodni.
Urlop macierzyński przed porodem
Urlop macierzyński rozpoczyna się automatycznie w dniu narodzin dziecka. Co ważne – z części tego urlopu możesz również skorzystać przed porodem. O urlop macierzyński nie musisz wnioskować. Pracodawca nie ma prawa ci go nie udzielić. Powinnaś jednak poinformować go o tym fakcie (nie musisz tego robić osobiście). Wystarczy, że dostarczysz do pracy odpis aktu urodzenia dziecka.
Wniosek o urlop macierzyński będzie potrzebny:
- jeśli chcesz skorzystać z części urlopu macierzyńskiego przed porodem (wydrukuj gotowy wniosek o urlop macierzyński),
- jeśli po urlopie macierzyńskim, wybierasz się na urlop rodzicielski – wniosek powinnaś złożyć do 21 dni przed jego rozpoczęciem. Możesz też od razu po narodzinach dziecka zadeklarować zamiar wykorzystania obu przysługujących ci płatnych urlopów.
Kiedy urlop można łączyć z pracą?
W trakcie urlopu dodatkowego i rodzicielskiego można pracować u pracodawcy, który zatrudniał cię przed urlopem w wymiarze nie większym niż pół etatu. Zasiłek macierzyński zostaje wtedy proporcjonalnie zmniejszony. Co miesiąc otrzymasz wynagrodzenie z tytułu pracy na pół etatu i połowę przysługującego ci zasiłku. Na łączenie urlopu z pracą musi zgodzić się pracodawca. Jeśli odmówi, do czego ma prawo, powinien wyjaśnić to pisemnie.
Co po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim?
Poniżej podpowiadamy, z jakich świadczeń mogą skorzystać rodzice, aby pobyć dłużej z dzieckiem po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Urlop wychowawczy
To kolejny urlop, z którego mogą skorzystać rodzice. W odróżnieniu od wcześniejszych urlopów jest bezpłatny. Można go wykorzystać w dowolnym terminie, do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.
Urlop wychowawczy trwa maksymalnie 36 miesięcy i może być podzielony na części (nie więcej niż 5). Może z niego skorzystać również tata dziecka, np. gdy mama jest na urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim. Urlop wychowawczy musi być dzielony między rodziców – przynajmniej jeden miesiąc musi przypadać drugiemu rodzicowi.
Urlop ojcowski
Ojcowie mają prawo do 2 tygodni płatnego urlopu ojcowskiego, które powinni wykorzystać nim dziecko skończy dwa lata. Tata może to zrobić niezależnie od tego, czy mama dziecka jest na urlopie i czy jest z nią w związku małżeńskim. Urlopu ojcowskiego nie można przekazać mamie dziecka (wydrukuj wniosek o urlop ojcowski). W 2022 roku urlop ojcowski można podzielić na dwie części. W czasie urlopu ojcowskiego ojciec otrzymuje 100 proc. średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy.
2 dni opieki nad dzieckiem
Rodzic, którego dziecko nie ukończyło jeszcze 14. roku życia, ma prawo do wzięcia w ciągu roku 2 dni opieki nad dzieckiem w celu sprawowania nad nim opieki. Może też skorzystać z tego urlopu w wymiarze godzinowym nie większym niż 16 godzin (czyli tyle, ile wynosi wymiar 2 dni pracy na pełen etat). W czasie tego urlopu rodzic zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Zwolnienie na czas choroby dziecka
L4 na dziecko może otrzymać każdy rodzic zatrudniony na umowę o pracę. Jeśli dziecko ma mniej niż 14 lat, może wykorzystać 60 dni w roku w ramach zwolnienia na dziecko. Na starsze dziecko rodzic może otrzymać maksymalnie 14 dni takiego zwolnienia. Za okres zwolnienia pracownikowi przysługuje zasiłek opiekuńczy. Aby go otrzymać, pracownik musi wraz ze zwolnieniem lekarskim dostarczyć pracodawcy druk ZUS Z-15 – jest to wniosek o przyznanie zasiłku opiekuńczego. Zasiłek ten wynosi 80 proc. wynagrodzenia.
NAZWA | DŁUGOŚĆ TRWANIA | KTO MOŻE SKORZYSTAĆ? | KIEDY SKŁADAĆ WNIOSEK? |
---|---|---|---|
Urlop macierzyński | 20 tygodni | pierwsze 14 tygodni - wyłącznie matka, później matka lub ojciec | nie trzeba |
Urlop rodzicielski | 32 tygodnie (34 tygodnie na bliźniaki) | matka lub ojciec | 21 dni przed rozpoczęciem |
Urlop wychowawczy | maks. 36 miesięcy | matka i ojciec (obowiązkowo każdy chociaż w części) | 21 dni przed rozpoczęciem |
Urlop ojcowski | 2 tygodnie | wyłącznie ojciec | 7 dni przed rozpoczęciem |
2 dni opieki nad dzieckiem | 2 dni (16 godzin) | matka, ojciec | gdy zajdzie potrzeba wzięcia urlopu na dziecko |
L4 na dziecko | do 14 lat - 60 dni od 14 lat - 14 dni |
matka, ojciec | gdy dziecko zachoruje trzeba przekazać zwolnienie lekarskie pracodawcy |
Zobacz też: