tradycje świąt bożego narodzenia
Adobe Stock
Święta i uroczystości

Tradycje bożonarodzeniowe — najważniejsze polskie zwyczaje dotyczące wigilii i Bożego Narodzenia

Tradycje świąt Bożego Narodzenia w Polsce przekazywane są z pokolenia na pokolenie od wielu lat. Ubieranie choinki, wręczanie prezentów, 12 wigilijnych potraw, łamanie się opłatkiem, śpiewanie kolęd – to najbardziej znane zwyczaje świąteczne w naszym kraju. Ale są też mniej znane tradycje, np. zerwanie cudownego kwiatu leszczyny...

Tradycje i zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce są podobne w większości regionów naszego państwa. Chyba nikt nie wyobraża sobie świąt bez pięknie przystrojonej choinki z mnóstwem światełek, śpiewania kolęd, dzielenia się opłatkiem. Wyjątkowo atrakcyjne tradycje świąteczne dla dzieci to oczekiwanie, aż na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka i otrzymywanie prezentów w wigilijny wieczór.

Wielu Polaków nie wyobraża sobie też świąt bez Pasterki o północy. Dawniej w tym czasie szukało się kwiatu piwonii lub leszczyny...  

Najpopularniejsze zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce:

Tradycje Bożego Narodzenia w Polsce: ubieranie choinki

W Europie zwyczaj ubierania choinki zapoczątkowali Niemcy. Przystrajanie drzewka jest symbolem świąt Bożego Narodzenia. W niektórych domach robi się to dopiero w Wigilię, w innych – już kilka tygodni wcześniej. Bożonarodzeniowe drzewko ubiera się w zależności od preferencji domowników – niekiedy jest ono kolorowe, z mnóstwem ozdób, a czasem przystrojone minimalistycznie w jednym kolorze. Można również wykonać własnoręcznie ozdoby świąteczne, np. łańcuchy, aniołki z papieru — to też jest swoistą tradycją świąteczną!

Zwyczaje świąteczne: łamanie się opłatkiem

Dzielenie się opłatkiem to przede wszystkim symbol pojednania i przebaczenia. Historia tej tradycji wywodzi się już od pierwszych Chrześcijan, którzy dzielili się chlebem. W części polskich domów dzielenie się opłatkiem poprzedza modlitwa oraz czytanie fragmentu Ewangelii wg św. Łukasza. Podczas łamania się opłatkiem, bliscy składają sobie także życzenia bożonarodzeniowe. Następnie zasiadają do kolacji wigilijnej.

Sianko pod obrusem – zwyczaje bożonarodzeniowe w Polsce

Wigilijny stół – przykrywamy go białym obrusem, pod który wkładamy sianko – symbol skromności oraz ubóstwa, w jakim na świat przyszedł Jezus. Według wierzeń tym samym siankiem gospodarze zapewniają sobie dostatek i powodzenie na kolejny rok.

Tradycje świąteczne dla dzieci: dawanie prezentów 

Nieodłącznym elementem jest także obdarowywanie się prezentami. Na tę część wieczoru szczególnie czekają dzieci. Prezenty kładzie się pod choinką, a otworzyć można je dopiero po wieczerzy wigilijnej. Zależnie od zwyczajów panujących w domu i regionu zamieszkania, dzieciom mówi się, że prezenty przyniósł Mikołaj, Śnieżynka, Aniołek, Dzieciątko, Gwiazdka. 

Tradycje świąt Bożego Narodzenia: 12 potraw

Polacy tradycyjnie serwują na świątecznym stole 12 potraw. Zwyczaj ten odnosi się do 12 apostołów, którzy spożywali z Jezusem ostatnią wieczerzę. Żeby w nadchodzącym roku mieć szczęście – należy spróbować wszystkich dań. Tradycyjne potrawy wigilijne to:

Na świątecznym stole często pojawia się także sałatka jarzynowa, karp w galarecie i inne potrawy, w zależności od rodzinnej i regionalnej tradycji. 

Śpiewanie kolęd – świąteczny zwyczaj

Jedną z polskich tradycji jest także śpiewanie kolęd. Najsłynniejsze z nich to między innymi „Przybieżeli do Betlejem pasterze”, „Cicha noc”, „Gdy śliczna Panna”. Są to pieśni, które opisują narodzenie Jezusa. Wspólne kolędowanie z rodziną podczas świąt stwarza magiczną atmosferę, uwielbiają je także dzieci.

Dodatkowe nakrycie przy wigilijnym stole

Na stole ustawia się dodatkowe nakrycie – o jeden talerz więcej, niż jest wszystkich uczestników kolacji. Obecnie ma to symbolizować otwartość na zbłąkanego wędrowca, którego w ten sposób zaprasza się do stołu i wspólnego świętowania. Kiedyś dodatkowe nakrycie przy stole zostawiało się dla zmarłych.

Pierwsza gwiazdka na niebie

Wyjątkowym momentem Wigilii jest oczekiwanie przez dzieci na pierwszą gwiazdkę. Gdy pojawi się na niebie – można wtedy zasiąść do wigilijnej kolacji. Wypatrywanie na niebie pierwszej gwiazdki jest symbolicznym nawiązaniem do Gwiazdy betlejemskiej, która zwiastowała narodziny Jezusa.

Prezenty pod choinką

Zwyczajem wigilijnym jest również rozpakowywanie prezentów. Oczywiście dopiero po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki. 

Dawne zwyczaje bożonarodzeniowe

Choć wymienione wyżej zwyczaje przetrwały w tradycji wiele lat, warto wiedzieć, że są również takie, które powoli odchodzą w niepamięć. Dotyczy to między innymi:

  • rozstawiania snopków siana w kątach pokoju lub usłanie słomą podłogi (ta sama symbolika co w przypadku sianka pod obrusem),
  • kradzieży i chowania narzędzia gospodarskiego z podwórza — mogła być to siekiera lub nawet wóz.  Biada jednak temu, kto dał się przyłapać gospodarzowi — przyłapany musiał liczyć się z tym, że czeka go nie lada lanie. Ze zbitego na kwaśne jabłko pechowca śmiała się potem cała wioska. Nie brakowało jednak takich, którzy podejmowali ryzyko — gdyby niepostrzeżenie udało się zabrać i schować upatrzoną rzecz, śmiałka czekał rok pełen pomyślności i bogactw,
  • dekorowanie pokoju tzw. podłaźniczką, czyli gałązkami choinkowymi, ozdobionymi wstążkami (podłaźniczka została zastąpiona przez choinkę)
  • potrząsania drzewkami owocowymi po wieczerzy wigilijnej, by pobudzić ich urodzaj,
  • wierzono, że wigilię należy uważać, by nie przytrafiła się żadna przykra rzecz. Na przykład, jeśli w ten dzień ktoś się skaleczył, istniało niebezpieczeństwo, że przez cały kolejny rok będzie się kaleczył,
  • uważać musiały również dzieci, przede wszystkim na to, by nie zdenerwować niczym dorosłych i nie zasłużyć na lanie. Nie było to łatwe, istniało bowiem nawet porzekadło "Wilia rada dzieci bija". Lanie od rodzica w wigilię było złą wróżbą — oznaczało, że dziecko przez cały kolejny rok będzie dostawało cięgi od bliskich,
  • karmienia zwierząt gospodarskich resztkami z wieczerzy wraz z opłatkiem (zgodnie z przekonaniem, że pod postacią zwierząt ukazują się dusze zmarłych),
  • w dawnych czasach wierzono, że zwierzęta gospodarskie mówią w wigilię ludzkim głosem, ale... usłyszenie wówczas mowy krowy lub wołu stanowi bardzo złą wróżbę — śmierć,
  • dokładnego mycia się przed wigilią, by ochronić ciało przed wrzodami,
  • wkładanie pod stół żelaznego przedmiotu (np. siekiery), by każdy mógł oprzeć o niego nogi, co miało zapewnić nogą siłę i wytrzymałość),
  • chowanie na czas wigilii wszelkich przyborów do przędzenia (gdyby ktoś je zobaczył, mógłby latem dostać pomieszania zmysłów),
  • poszukiwanie kwiatu piwonii — podobnie jak kwiat paproci w noc świętojańską, kwiat peonii miał przynosił zerwany w wigilijną noc, miał przynosić wielkie szczęście,
  • szukanie kwiatu leszczyny — ten cudowny ten kwiat gwarantował nie tylko bogactwo, ale i związek małżeński z ukochaną osobą. Zgodnie z wierzeniami mieszkańców wsi podkarpackich, zerwanie kwiatu leszczyny wcale nie było łatwe — zakwitał on bowiem tylko na krótką chwilę, po czym opadał na ziemię i znikał jak kamfora...

Źródła:

L. Frey: Rośliny, złoczyńcy, skarby — rośliny magiczne w praktyce. Medycyna Nowożytna, 2023, t. 29, z. 1
E. Janota: Lud i jego zwyczaje świąteczne. Lwów 1878 
L. Somma: Słońce rodzi się 13 grudnia. Warszawa 1981
H. Szymanderska: Polska wigilia. Warszawa 1989

Zobacz też: 

Redakcja poleca

REKLAMA
Nasze akcje
częste oddawanie moczu u dziecka
Zakupy
Szukasz najlepszego nocnika dla dziecka? Sprawdź nasz ranking!
Współpraca reklamowa
Kobieta czyta książkę
Zakupy
Tej książce ufają miliony rodziców! Czy masz ją na półce?
Współpraca reklamowa
łojotokowe zapalenie skóry
Pielęgnacja
Test zakończony sukcesem! 99% osób poleca te kosmetyki
Współpraca reklamowa
Polecamy
Porady
Ile dać na Chrzest?
Święta i uroczystości
Ile dać na chrzest w 2024 roku? (ile od dziadków a ile od chrzestnej, chrzestnego i gości) 
Luiza Słuszniak
wierszyki o wiośnie
Gry i zabawy
Wiersze o wiośnie: piękne utwory znanych poetów i krótkie rymowanki dla dzieci
Ewa Janczak-Cwil
cytaty na komunię
Cytaty i przysłowia
Cytaty na komunię świętą: piękne i mądre, Jana Pawła ll, cytaty z Biblii
Joanna Biegaj
ospa u dziecka a wychodzenie na dwór
Zdrowie
Ospa u dziecka a wychodzenie na dwór: jak długo będziecie w domu? Czy podczas ospy można wychodzić?
Milena Oszczepalińska
chłopiec, dziecko, krzyk, złość
Wychowanie
Agresywne dziecko w przedszkolu: co robić, gdzie zgłosić?
Magdalena Drab
Cytaty na chrzest
Cytaty i przysłowia
Cytaty na chrzest: piękne sentencje i złote myśli z okazji chrzcin
Milena Oszczepalińska
Szkoła w Chmurze: kto może z niej skorzystać?
Edukacja
Szkoła w Chmurze: na czym polega, czy jest legalna i kto może z niej skorzystać?
Małgorzata Sztylińska-Kaczyńska
Przedszkolaki powinny się bawić, a nie ciągle uczyć
Edukacja
Przedszkolaki coraz częściej potrafią czytać i pisać, ale mają zaburzenia sensoryczne. Gdzie tkwi błąd?
Milena Oszczepalińska
dziecko ciągle choruje
Zdrowie
Dziecko ciągle choruje: nawracające zapalenie oskrzeli i infekcje gardła [CO ROBIĆ?]
Magdalena Drab
Pełne szpitale RSV
Aktualności
Lekarz mówi wprost: dziecko z RSV i z dusznością umrze, jeśli nie trafi do szpitala
Ewa Janczak-Cwil
wpływ telewizji na rozwój dziecka
Wychowanie
Wpływ telewizji na rozwój dziecka – negatywne i pozytywne skutki oglądania telewizji
Aneta Grinberg
morfologia u dzieci
Zdrowie
Morfologia u dzieci – jak czytać wyniki krwi [NORMY]
Ewa Janczak-Cwil
znieczulenie podpajęczynówkowe
Poród naturalny
Znieczulenie podpajęczynówkowe najczęściej stosowane podczas cesarskiego cięcia [zalety i wady]
Agnieszka Majchrzak
Urlop ojcowski
Prawo i finanse
Urlop ojcowski 2024: ile dni i ile płatny? Dokumenty i wniosek o urlop dla ojca
Magdalena Drab

Strefa okazji i inspiracji

REKLAMA