W psychologii behawioralnej w centrum uwagi jest zachowanie dziecka. Behawiorysta jest obserwatorem – dokładnie obserwuje i opisuje zachowanie, a następnie usiłuje je zmienić. Terapia behawioralna, za pomocą swoich narzędzi i systemów motywacyjnych, ma na celu nauczenie dziecka pożądanych zachowań.
Techniki behawioralne stosuje się z powodzeniem m.in. w terapii dzieci z ADHD czy zespołem Aspergera. Metody polecane przez behawiorystów można stosować w domu (rodzice), szkole (nauczyciele) i podczas terapii (terapeuci). Celem terapii behawioralnej jest modyfikowanie aktualnie występujących objawów czy problemowych zachowań przy zastosowaniu metod behawioralnych, opartych na różnych technikach uczenia.
Techniki behawioralne są przydatnym narzędziem pracy z dzieckiem z różnego rodzaju trudnymi zachowaniami, np.:
Klasyczna psychologia behawioralna nie skupia się więc na przyczynach problemów, potrzebach czy emocjach, które mogą wywoływać niepożądane zachowania dziecka, a na uczeniu odpowiedniego zachowania, które ma zastąpić to niewłaściwe.
Techniki proponowane przez behawiorystów mogą być stosowane jako stałe zasady domowe lub awaryjnie, w sytuacji, gdy pojawiają się problemy. Aby były skuteczne, rodzic (i/lub terapeuta) muszą trzymać się następujących założeń:
Aby mówić o długotrwałej zmianie zachowania, musisz wprowadzić daną metodę na dłużej i nie rezygnować z niej po zauważeniu poprawy.
Wzmacnianie negatywnych zachowań dziecka może – paradoksalnie – przebiegać nawet poprzez "domowe kazania" czy zezłoszczenie się na dziecko. W ten sposób uczy się ono, że złe zachowanie wywołuje "nagrodę" w postaci uwagi rodzica. W psychologii behawioralnej nazywane to jest "negatywną uwagą". By dziecko przestało jej poszukiwać, autorzy książki "Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna", Artur Kołakowski i Agnieszka Pisula, psychiatrzy i terapeuci poznawczo-behawioralni, radzą, aby:
Spójrzmy na kilka narzędzi używanych przez behawiorystów – jak je stosować i na czym polegają?
Zanim zaczniesz stosować techniki behawioralne, powinnaś wraz z dzieckiem ustalić, jakie zasady obowiązują w waszym domu (przedszkolu, szkole itp.). Być może świat, w którym nie ma tylu zasad i reguł, jawi się nam jako przyjemniejsze miejsce do życia, jednak to właśnie zasady i granice są potrzebne, żebyśmy czuli się bezpiecznie. Jest to szczególnie ważne dla dzieci, które bardzo potrzebują jasnych reguł, często jednak wcale nie wiedzą, czego się od nich oczekuje, zwłaszcza że zasady panujące w domu zmieniają się np. w zależności od nastroju rodzica.
Behawioralny system zasad to rodzaj szczegółowej instrukcji dla dziecka, dzięki której zawsze wie, jak powinno się zachowywać. Dobra zasada ma następujące cechy:
Wprowadzając zasady, trzymaj się następujących zaleceń behawiorystów:
Kiedy ustaliliście już zasady, przychodzi pora na określenie konsekwencji ich łamania. Konsekwencja w technice behawioralnej:
Spodziewaj się tego, że w momencie wyciągania konsekwencji dziecko będzie niezadowolone. Może płakać, błagać lub kłócić się z tobą, po to, by uniknąć konsekwencji. Kluczem do skutecznego stosowania konsekwencji w terapii behawioralnej jest stanowcze jej egzekwowanie. W momencie jej wyciągania skup się na informowaniu dziecka o złamaniu zasady, a nie na emocjach. Co może być konsekwencją? Na przykład brak bajki na dobranoc, jeśli dziecko nie odrobiło zadania. Istnieją również konsekwencje naturalne, np. dziecko nie chciało się ubrać, więc nie zdążyło do kina – konsekwencją naturalną jest nieobejrzenie filmu.
W różnych metodach behawioralnych dziecko może otrzymać nagrodę za swoje zachowanie. Nie musi to być nagroda materialna, ale coś miłego, na co umówicie się wspólnie. Przykładami takich nagród za zachowanie mogą być np.:
Ważne, aby nagrody były dostosowane do wieka dziecka i żeby nie mylić ich z prawami dziecka. Co to znaczy? Dziecko ma prawo do śniadania, ale już wybór tego, co zje, zwykle należy do rodzica. Jeśli może samo wybrać, jest to nagrodą. Dziecko ma prawo do zabawy, ale gra z mamą w wybraną przez siebie planszówkę może być nagrodą.
Pochwała to jedna z podstawowych technik behawioralnych, stosowanych do zmiany niepożądanych zachowań dziecka, ponieważ:
Stosując terapeutyczne pochwały, powinnaś chwalić dziecko za każdym razem, kiedy zaobserwujesz u niego pożądane zachowanie, które chcesz utrwalić, bo pojawia się rzadko, np. kiedy dziecko schowało klocki do pudełka, podzieliło się ciastkiem z bratem, odrobiło zadanie bez protestów itp. Chwal dziecko często, nawet kilka razy dziennie.
Dobrze skonstruowana pochwała behawioralna składa się z 3 elementów:
Skoro poznałaś już główne narzędzia behawioralne, przejdźmy do kilku stosowanych przez behawiorystów technik służących zmianie niewłaściwych zachowań dziecka.
Gdyby dzieci zawsze robiły to, czego oczekują rodzice, temat kar i nagród pewnie by nie istniał. Nie istniałyby też wątpliwości, czy kary nie unieszczęśliwiają, a nagrody nie rozpuszczają i czy stosując jedne i drugie, zasługujemy na miano dobrego rodzica, a może raczej tresera. O tym, czy karać i nagradzać , a jeśli tak, to w jaki sposób, rozmawiamy z psychologiem, dr Aleksandrą Jasielską. Przed Gwiazdką wiele dzieci słyszy słynne zdanie: „Jak będziesz się źle zachowywać, Mikołaj przyniesie ci rózgę". Co o tym sądzi psycholog? Należy sobie zadać pytanie, co chcemy uzyskać, mówiąc do dziecka w ten sposób. Jeśli zmianę zachowania, to straszenie rózgą nie jest dobrym pomysłem. Bo zarówno kary, jak i nagrody powinny pojawić się od razu, gdy dziecko zrobi coś źle lub dobrze. Opowiadanie o tym, co będzie za miesiąc czy dwa tygodnie, to dla malucha abstrakcja. Lepiej powiedzieć, że Mikołaj czy Gwiazdor, jak mówimy w Wielkopolsce, zastanawia się, jaki prezent dziecko może dostać, gdy np. nie będzie biło młodszej siostry albo pozwoli mamie dokończyć rozmowę telefoniczną. Rodzice straszą rózgą, ponieważ najczęściej nie mają żadnego repertuaru kar ani nagród. (sprawdź też: Jak zapobiec kłótniom między rodzeństwem ). A może dałoby się wychowywać dzieci bez ich stosowania? Nasze pociechy nie zawsze zachowują się tak, jakbyśmy chcieli, jak jest to akceptowane społecznie. Małe dziecko jest z natury ruchliwe, żywiołowe, głośne i niektóre jego zachowania są niewłaściwe w pewnych okolicznościach, np. kiedy rozrywa opakowania prezentów na imprezie urodzinowej kolegi lub niszczy przygotowane tam dekoracje. Jeśli chcemy, by tak nie postępowało, możemy pokazywać dobry wzorzec, ale niekiedy nie da się tego zrobić i potrzebna jest kara. Na przykład jaka? Wymyślenie kary odpowiedniej dla swojej pociechy to...
Autystyczne dziecko nie uśmiecha się do rodziców, odmawia pieszczot, nie reaguje na polecenia. Nie toleruje w swoim otoczeniu żadnych zmian. Rodzicom takiego dziecka nie jest łatwo, ale muszą pamiętać, że mogą (i powinni!) szukać wsparcia u lekarzy, terapeutów i innych rodziców dzieci autystycznych. Spis treści: Dziecko z autyzmem: jak postępować? Zachowanie dziecka z autyzmem ma wpływ na rodzinę Funkcjonowanie dziecka z autyzmem w przedszkolu i szkole Formy pomocy dla dziecka z autyzmem Dziecko z autyzmem: jak postępować? Zaburzone zachowania autystycznego dziecka (czyli typowe objawy autyzmu ), dezorientują rodziców i wzbudzają w nich poczucie winy. Jak sobie wtedy radzić? Choć to niełatwe, wychowując takiego malucha, staraj się myśleć pozytywnie: Dziecko biernie przyjmuje twoje pieszczoty? Staraj się nie brać sobie tego do serca. Badania naukowe przekonują, że autystyczne dzieci są przywiązane do rodziców, tylko nie potrafią tego okazywać. Czujesz się winna, że nie potrafisz pomóc dziecku, gdy krzyczy i nie pozwala do siebie podejść? Pamiętaj, wcale nie jesteś złą mamą! Problemy z rozpoznawaniem potrzeb i trudnych emocji dzieci mają też rodzice zdrowych dzieci. Jak uspokoić dziecko z autyzmem? Dziecku autystycznemu trudno jest opanować emocje, ponieważ nie ma zdolności samoregulacji . Warto więc zadbać o to, by wyeliminować z jego otoczenia wszelkie bodźce, które wywołują w nim frustrację. Jeśli jakiegoś elementu nie da się usunąć, trzeba pomyśleć o takim zmodyfikowaniu go, by przestał tak bardzo przeszkadzać. Niekiedy niezawodne w wyciszaniu emocji dziecka jest stosowanie stymulacji sensorycznej np. za pomocą kołdry obciążeniowej albo dźwięku białego szumu . Można też próbować odwrócić uwagę dziecka od problemu, np. śpiewając jego ulubioną piosenkę albo podsuwając mu ulubioną książeczkę....
„Aby dziecko mogło zachowywać się lepiej, potrzebuje tyle samo empatii i wsparcia, co osoba w depresji, choć tego typu zachowania zwykle nie zachęcają nas do bycia empatycznym” – twierdzi Dave Anderson, psycholog z Child Mind Institute w Nowym Jorku. Istnieje przekonanie, że złe zachowanie dziecka odzwierciedla jego kiepskie wychowanie, a w rzeczywistości może ono wynikać z pewnych problemów natury biologicznej. W takich przypadkach typowe reakcje rodziców mogą nie przynieść pożądanych rezultatów, czyli poprawy zachowania malca. Dzieci biją, gryzą, kopią Pediatrzy pod kierownictwem Michaela F. Lorbera przeprowadzili badanie, w którym przyjrzeli się 477 dzieciom w wieku od 6 do 24 miesięcy. Ich matki miały notować, jak często maluchy wykazywały się negatywnym zachowaniem, łącznie z biciem, gryzieniem i kopaniem. Wyniki obserwacji opublikowano na łamach Journal of Pediatrics. Okazało się, że tego typu zachowania były dość powszechne, w dodatku nasilały się wraz z wiekiem, a punkt kulminacyjny następował zwykle u dwulatków. Na tej podstawie naukowcy polecili pediatrom, by uspokajali rodziców, martwiących się niewłaściwym zachowaniem swoich dzieci. Zaznaczali jednak, że tego typu wybuchy agresji powinny być od początku zmieniane. Rodzice powinni ustalać jasne granice i reagować w odpowiedni sposób. Zamiast karać jednak dziecko wrzaskiem, gniewem lub klapsem, lepiej odwrócić jego uwagę i nakierować ją na coś zupełnie innego. Niektóre dzieci zachowują się wyjątkowo agresywnie Naukowcy podkreślają, że wybuchy agresji to typowe zachowanie u najmłodszych , jednak u niektórych dzieci zdarzają się one wyjątkowo często i są bardziej nasilone. Wówczas potrzebna jest inna forma pomocy, takie problemy z zachowaniem mogą utrzymywać się dłużej, nawet u starszych dzieci. Jeśli wybuchy agresji u dziecka...
